Gafeñas para ler mellor a crise ecosocial

Estitxu Eizagirre

Os reunidos en Euskal Herria aspiraban a reflexionar colectivamente sobre os movementos ecofeministas en Euskal Herria conpos(t). Este movemento combina o ecoloxismo co feminismo, partindo de que é o mesmo sistema que avanza tanto á natureza como á muller.

Marta Barba recoñeceu ao grupo Etxaldeko Emakumeak, "que son os únicos que fixeron unha proposta pública en eúscaro sobre ecofeminismo e que debe estar plenamente presente no ecofeminismo". Mirene Begiristain explicou que nos dous últimos anos o interese polo ecofeminismo acelerouse en Euskal Herria: hai dous anos organizaron unhas xornadas en Usurbil entre a UEU e Jakin sobre a crise ecolóxica, dentro das cales se celebrou unha mesa redonda sobre o ecofeminismo e publicouse un artigo de Jakin. Posteriormente realizáronse varias sesións en Baztan coas Mozas de Euskal Herria, realizouse un traballo interno en Emagine, Elhuyar reflexionou internamente… Begiristain: "No grupo de lectura da Antropoloxía Feminista de Donostia comprometémonos/comprometémosnos a atender outras demandas: No seu traballo sobre o sistema de coidados en Usurbil tamén pretenden abordar a liña do ecofeminismo, na Praza Feminista de Hernani, o sindicato STEILAS está a tratar de abordar o ecofeminismo desde o punto de vista educativo e publicou un material…".

Comezando a responder as demandas destes axentes sociais, sentiron a necesidade de "abrir, ampliar, colectivizar voces" e a xornada de Ecofeminismos conpos(t) foi unha ferramenta para iso: "Para pensar entre todos como queremos construír o ecofeminismo desde Euskal Herria, como podemos aterrar nos diferentes movementos e espazos que andamos". Tamén lembraron outro encontro realizado en marzo a nivel de Euskal Herria, organizado polo grupo feminista de Aramaio, no que se incorporou ao ecofeminismo unha visión rural, o agroecofeminismo.

Como o ecofeminismo está a abrir camiño en Euskal Herria, os organizadores aseguraron que aínda poucas persoas identifícanse como ecofeministas, que hai poucos referentes en eúscaro e que ninguén se ve como experto ou lexitimado para falar de ecofeminismo. Esti Redondo foi citado ao longo do día, porque desde a práctica está a xerarse un discurso teórico e de novo Etxaldeko Emakumeak porque "colectivamente se pode crear un discurso sen utilizar sempre os nomes dos individuos". Afortunadamente, a curto prazo poderemos volver escoitar e ler en eúscaro sobre o ecofeminismo: os membros do movemento ecoloxista e feminista reuniranse no taller de defensa da terra Akanpadan Feministas das Pequenas Revolucións que se celebrará en Izarra do 19 ao 23 de xullo; e Begiristain e Barba anunciaron a intención de publicar un libro en colectivo. No que respecta ao ecofeminismo, Isabel Hernández Castro, membro de Maya K'iche e agrónomo residente en Euskal Herria, e Marta Luxan, especialista en demografía e membro do movemento feminista, fixáronse no que se fixo até agora. Falaron de prácticas e pensamentos.

A casa de todos os seres e as relacións de poder dentro do fogar

Hernández achegou as seguintes claves para entender o ecofeminismo: "Temos que ir á raíz da palabra ecoloxía, ese lugar ou casa onde vivir. Pero a que casa referímonos? Non podemos entender a casa como un espazo físico buxán, senón que tamén debemos incluír as relacións que se establecen nese espazo, tanto cos seres vivos (animais, por exemplo), como cos seres que denominamos “inanimados” (ríos...), que tamén nos producen vida, porque teñen a súa función no ecosistema e non podemos vivir sen eles. E a tarefa do feminismo sería analizar as relacións de poder na casa".

Que pelexas e prácticas de aquí foron ecofeministas?

Unha das intencións destas xornadas era completar, entre todos, a raíz ou genealogía do ecofeminismo en Euskal Herria. Luxan mencionou: "O primeiro que me vén á cabeza son as sabotaxes que se fixeron na loita contra Itoiz: sabotaxes contra as máquinas que fixeron as mulleres, sabendo que aos policías non lles pasaba pola cabeza que as mulleres puidesen facer. Doutra banda, vénme á cabeza o traballo que está a realizar Etxaldeko Emakumeak. E tamén o movemento contra o TAV, que eran un espazo para imaxinar como queriamos vivir para nós. Hai cousas que non eran como queriamos, había moitas relacións de poder, formas de mirar a organización... Creamos un grupo chamado Joxeparen Sardea, que nunca fixo nada en público pero que expuxo propostas desde unha perspectiva feminista cara a dentro e que puxo sobre a mesa varios temas. Á hora de facer a genealogía habería que analizar que fixeron as persoas que estiveran nos comités antinucleares, porque me veñen da cabeza que iamos cos pais ás iniciativas contra Lemoiz e as conversacións que mantiñamos aí: creo que había un raio que se podía asociar co ecofeminismo".

Hernández lémbranos: "Facer auzolanes é unha boa práctica. No seu día o papel das mulleres era máis dar para comer a quen viñan a casa ao auzolan. Pero me parece que se pode seguir facendo como práctica, compartindo papeis e traballos de cociña. Ao falar do ecofeminismo para min é importante o tema da espiritualidade. Entre o Norte e o Sur global hai moitas feridas sen curar que non podemos seguir falando do ecofeminismo. Completar non só coa poboación que penetrou na opresión, senón sobre todo cos pobos de Abya Yala [a forma en que os países de orixe declaran América]. A outra parte ten unha responsabilidade histórica e temos que construír relacións entre todos para facer esta composición, e iso require tempo, non se fai nun só día. Cando se fala de espiritualidade aquí se folkloriza: 'Como o fan os pobos de orixe, copiámolo e pagamos un curso para aprender o seu'. Non debería facerse así, aquí hai prácticas que foron perdendo no tempo. Por que non valorar o lume de Santa Águeda ou San Juan? Por que non dar a importancia que tiveron no seu momento? ". Neste tema da espiritualidade descubríronse varios nós: a carga de conciencia do pasado vasco sobre o Sur Global e a retroacción do cristianismo, lembrada por un dos públicos. Pero este membro do público agradeceulle a Hernández o tema da espiritualidade: "Temos un gran buxán no recoñecemento ao pasado".

Lentes para ler os problemas de hoxe

Hernández explicou que no tema da migración están encadeados os conflitos ambientais e as feministas: moitas persoas están obrigadas a abandonar o territorio, ben porque teñen un acceso limitado aos recursos naturais ou porque as empresas transnacionales expúlsanos do seu territorio. "O sistema vixente determina quen poden sobrevivir nun territorio e quen non. Entre os que teñen esta práctica hai tamén empresas vascas". Estas persoas toman a migración como vía e o Estado español obrígalles a vivir tres anos de forma irregular mediante a Lei de Estranxeiría. Nesta necesidade de supervivencia, as mulleres migradas consolídanse como coidadoras domésticas e a súa explotación é enorme: "24 horas 6 días á semana. É a escravitude do século XXI". Luxan sumouse: "Un dos obxectivos do pobo debe ser loitar contra a Lei de Estranxeiría e as novas escravitudes, mirando as cousas que ocorren dentro das nosas casas e discutindo cos nosos familiares".

En Luxo falou tamén de sobrepoblación: "Ao analizalo como un problema ambiental, téndese a falar dos números da sobrepoblación e non doutros temas como o consumo das persoas que nacen en cada país. Hai un discurso moi dicotómico, parece que nuns lugares sobra xente e noutra falta. Se ese é o problema, ten unha solución fácil, ampliar fronteiras. Creo que o ecofeminismo pódenos axudar a mirar estes temas desde unha perspectiva crítica. Está claro que este planeta non pode soster a vida que temos algúns. Os discursos e as prácticas ecofeministas son necesarios para facer fronte á situación que temos pero combinados, non o ecoloxismo ou o feminismo sen o outro".

Movemento a compor entre todos

Jenofa Berhokoirigoin

No segundo faladoiro miráronse ao futuro coa intención de dar un paso adiante na formación do movemento ecofeminista en Euskal Herria. Na medida en que se representa como movemento, uníronse á actividade persoas de diferentes ámbitos da comunidade. Evidentemente, desde o movemento ecoloxista e feminista mirouse o reto, pero non só desde o urbanismo, desde o campo, desde o euskalgintza, desde o dereito, desde o sector enerxético e desde o xornalismo, que tamén tiña unha visión antiespeciista, pero que finalmente non puido asistir Junkal Arruti Tena. Ainara Kaltzakorta Urresti, de Sukar Horia Horia, Maite Zabala Idigoras, arquitecta da Constitución Feminista de Bilgune Feminista, Miren Vives Urbieta, Arantza Arrien Goitiandia, Lorea Agirre Dorronsoro, Amanda Dias Vrone, Estitxu Villamorena Irigoin, escritora. Porque o ecofeminismo é un conxunto de reflexións e prácticas que hai que integrar en todos os ámbitos, e así, senón que revolucionaría o sistema, ou –“esa cousa escandalosa”, reafirmando as palabras da economista feminista Amaia Pérez Orozco. En primeiro lugar, debería alimentarse e complementarse mutuamente o ecoloxismo e o feminismo que levan en demasiadas ocasións, incorporando lecturas de asimilación ás propias prácticas e reflexións. Con esta idea Kaltzakorta difundiu a súa reflexión. Compartíronse moitas reflexións, preguntas e metas:

Do colectivo

"As alternativas persoais non son sostibles, temos que formar alternativas de grupo", afirma Arantza Arrieta. Con esta base como garantía, Lorea Agirre incidiu na necesidade de establecer alianzas e vincular diferentes loitas locais, situando o enfoque interseccional como elemento central. Aquí lembrou que o eúscaro ten espazo, porque a lingua non é un mero instrumento de comunicación: "É un instrumento que provoca a aparición de relacións de poder e ademais é un recurso para construír a sociedade, unha ferramenta importante para facernos nós mesmos".

Da decolonalidad

"Unha das principais achegas do ecofeminismo é facer visibles as vidas que subxacen ao noso modelo enerxético", seguindo a nota de Estitxu Villamor. É dicir, a destrución que pode provocar a escalada occidental na outra punta do mundo, sobre todo no Sur Global. Debemos mirar o noso modelo de consumo desde unha perspectiva decolonal: "Seguimos consumindo igual e externalizando danos. Un privilexio é seguir en nós con ese modelo de vida. Un privilexio é loitar contra os macroproyectos e conseguir detelos, non poden detelos noutros territorios". Recollendo un espazo seguro para ampliar preguntas incómodas, abriu: Como imos reducir o consumo? A quen corresponde? Do movemento popular? Dos políticos?

No mesmo sentido falou Jenofa Berhokoirigoin, que puxo de manifesto que as institucións políticas e financeiras actuais orientan a transición ecolóxica como "totalmente colonial" e que temos desaceleración: "A nosa responsabilidade é elaborar e difundir a proposta da desaceleración, e iso de forma positiva e sempre desde o pracer".

Desde a Terra

As loitas pola terra e enlácelos coa terra tiveron unha ampla mención nas xornadas, situando o medio rural no centro do movemento. Considérase imprescindible un espazo rural con agricultores, gandeiros e silvicultores, e, por suposto, un espazo rural que se adianta tamén ao feminismo.

Amanda Dias mira o problema do control e a explotación da Terra desde o dereito e a mirada ecofeminista: "O control e a concentración da terra son a base do modelo heteropatriarcal, o capitalista, o colonial e a ecocomunión", quedando o ben en mans dos homes cis. Neste sentido, a direino terra non representa a vitoria das loitas contra a heteronorma e polo agrofeminismo.

O ecofeminismo é un movemento que ten en conta a diversidade que comprende esta Terra: "Será sostible ou non, será o que garanta unha vida digna a todas as persoas, animais, plantas e seres ata que morra", asegura Arrien. Porque o ecofeminismo é unha visión que ten en conta todas as relacións de poder, incluído o antropocentrismo.

Respectando toda(s) vida(s)

A vida dos demais e a propia, como non. Non creas que a nosa vida no modelo frenético é fácil conciliar o respecto e o respecto a todas e á vida. Pide "humildade" e "recoñecemento", segundo Maite Zabala: "A vida manda, non podemos controlar todo... Temos que recoñecer que tanto a natureza como o corpo teñen as súas traxectorias". Isto supón un cambio de actitude: conectar ao noso corpo –non só á mente, á razón–; prestar atención aos ciclos da natureza e do corpo; politizar o íntimo; recuperar ou inventar hábitos e rituais; falar de pracer...
Miren Vives tamén abordou a importancia de pór as vidas no centro. "Temos que recuperar o concepto de proximidade e desde o urbanismo gustaríanos dicir que os barrios e os pobos son as unidades básicas e non as cidades". Sobre todo porque a cidade nos rouba o tempo que é "un recurso persoal importante". Tamén falou de tempo, e precisou que o ecofeminismo pode provocar o cambio de ritmo que debería supor o movemento ecoloxista: "Debido á emerxencia climática, moitas veces fálase da inmediatez do problema e dos cambios, pero o futuro sostible esixe ritmos diferentes".

Vives advertiu de que o espazo temporal do urbanismo é longo: a cidade hoxe pensada e debuxada desenvolverase dentro de 10-15-20 anos. Desgraciadamente, as cidades non se representan nin desde o ecoloxismo nin desde o feminismo. Desde o ecofeminismo, o arquitecto suxire que se poña en marcha a imaxinación e asóciese ao exercicio de imaxinar que cidades queremos para construír unha cidade do mañá que faga posible a vida: "Como queremos vivir no noso barrio? Todas as vidas son diferentes, que espazos hai que crear para responder a todas as necesidades e necesidades? Son posibles as vidas múltiples cando todas as casas e rúas son iguais? Por que estamos ben nunha rúa e na outra non? Puxémonos a pensar niso? ".

Porque o ecofeminismo é unha proposta que vai en contra da homogeneización. Porque a monocultura sempre é unha enfermidade, sexa para a biodiversidade ou para as culturas.