Tras unha explosión seca de cinco, catro, tres, dous, un..., o edificio de dezaoito plantas decrece como as torres de xoguete realizadas con fichas de dominou. Estamos o 27 de febreiro de 2005 na illa de Nantes, cerca do belo río Loira, e na contorna reuníronse miles de persoas que acaban de caer ante os seus ollos un gran símbolo da loita contra o amianto.

O nome de Tripode, por ter forma de estrela de tres bordos, foi construído en 1972 para albergar as oficinas do Ministerio de Exteriores, do Instituto de Estatística e de Facenda do Goberno francés. Para entón xa se coñecía o risco do amianto, pero o arquitecto utilizou o asbesto, outra forma de chamar ao amianto, como illante contra incendios en todos os teitos do edificio. Total 350 toneladas.

Nos anos seguintes incrementáronse os cancros de pulmón entre os traballadores e comezaron unha complicada encrucillada para ser recoñecidos como enfermidades profesionais. Esta experiencia foi decisiva recentemente, a finais de xuño, para que o Parlamento Europeo e o Consello de Europa acorden medidas máis estritas contra o amianto.

“Vaiche de aí!”

Durante vinte anos, case 1.800 persoas traballaron en Tripode, moitas delas mulleres que exerceran como administradoras, con sospeitas negativas sobre o po branco que ensuciaba diariamente as súas mesas. Na década de 1980 os sindicatos comezaron a solicitar información sobre o amianto instalado no edificio: “Escoitamos que se tomaron mostras de asbesto e queriamos saber os resultados”, explica Francis Judas á revista HesaMag. Publicado polo Instituto Europeo de Sindicatos (Etui), publicou no número desta primavera un importante informe sobre o amianto, que recolle en detalle o caso de Triando.

Judas, delegada da Asociación Intersindical sobre o amianto de Nantes, viviu este proceso desde dentro: “Dixéronnos que non había perigo, que a cantidade de amianto estaba dentro de estándar seguros”, di. Pero con esta inocente resposta comezaron a preguntarse noutros lugares. Desde a universidade parisiense de Jusseiu, que tiñan o mesmo problema co amianto, advertíanlles de que corrían perigo. Con todo, a mensaxe máis clara chegoulles da Axencia Internacional para a Investigación do Cancro: “Por aí!”.

A partir de 1989 as mobilizacións aceleráronse: “A nosa estratexia foi acender alarmas para que os medios de comunicación que estaban preocupados polo problema do amianto e sobre todo pola situación dos traballadores dos estaleiros portuarios, atendésennos”. Si! Ante o asbesto de evacuar a 3.000 funcionarios do famoso edificio Berlaymont en Bruxelas, que logo foi remodelado e hoxe sede da Comisión Europea, rompeu o esforzo dos traballadores de Trípode e acabaron abandonando as instalacións polas administracións gobernamentais en 1993.

A primeira morte tivo lugar en 1995, un electricista de 40 anos que traballou durante dez anos no mantemento de Tripode. Cancro de pulmón. En 1999 produciuse a segunda morte, un home de 43 anos máis. Tamén cancro de pulmón. Segundo o último estudo epidemiolóxico, polo menos 31 persoas morreron xa por inhalación do amianto en Tripode, pero os sindicatos din que son moito máis.

Pasaron dezaoito anos desde que en 2005 derrubouse o Tripode e prohibiuse totalmente o uso do amianto na Unión Europea. Desgraciadamente, aínda é unha cuestión de actualidade, porque o amianto segue presente en moitos invisibles, edificios e pulmóns.

Que son 10.000 fibras de amianto?

O 28 de setembro do ano pasado a Comisión Europea lanzou unha proposta para modificar a directiva sobre o amianto e limitar a exposición máxima autorizada ao 0,01 por centímetro cúbico. É dicir, que nun metro cúbico como máximo haxa 10.000 fibras de amianto nas plantas.

Pero o estudo epidemiolóxico de Tripod revela que os mortos con cancro traballaron entre 3.000 fibras por metro cúbico. Francis Judas fala sen bostezos na revista HesaMag: “Co límite proposto pola Comisión Europea existe o risco de repetir a experiencia catastrófica de Trípode a nivel europeo. (…) Co límite de dez mil fibras por metro cúbico, estamos a condenar a miles de traballadores á morte por amianto”.

Tony Musu, investigador do instituto Etui, deu datos concretos na mesma revista. Para elaborar a proposta de 10.000 fibras, a Comisión Europea baseouse nas estimacións da Axencia Europea de Sustancias Químicas. Segundo isto, só 12 de cada 100.000 traballadores expostos ao amianto morrerían enfermos dentro deste límite. Pero Musuke cre que as estimacións desta axencia non son fiables e que, vendo o caso de Nantes, en realidade morrerían 1.727 persoas, cen veces máis. Din que os lobbies do sector están a presionar para deixar a barreira tan alta, segundo Lles amiantés du Tripode.

Tras as denuncias dos sindicatos e das vítimas do amianto, o pasado mes de abril aprobouse na Cámara de Estrasburgo un informe elaborado polo europarlamentario Véronique Trillet-Lenoir, co apoio do 84% dos votos. O informe tivo en conta o estudo epidemiolóxico realizado en Tripode e, entre outras medidas, considera que habería que establecer un límite moito máis estrito, dez veces menor: só 1.000 fibras por metro cúbico. Agora chegaron a un acordo co Consello de Europa e están en trámite de aprobación do cambio.

Nunha vivenda 1,6 quilos de amianto

Pero as institucións europeas han feito un recoñecemento moito máis preocupante: non existe un nivel seguro de exposición ao amianto. E tendo en conta os proxectos de rehabilitación de edificios existentes na Unión Europea (UE), parece que se puxeron aínda máis nerviosos.

O plan Renovation Wave (“A onda de renovación”) pretende facer máis eficientes energéticamente millóns de edificios en Europa até o ano 2050 para lograr unha “neutralidade climática” moi densa. Estímase que en Europa existen 220 millóns de edificios anteriores á prohibición do uso do amianto no ano 2005, polo que existe unha gran posibilidade de atoparse co mineral canceríxeno ao iniciar o movemento de moitos deles.Un estudo publicado en 2023 por encargo da Comisión
Europea ha realizado este cálculo por rexións: En Álava estímase que hai unha media de 1,16 quilogramos de amianto por vivenda, 1,6 quilogramos en Iparralde… Pero hai algúns que están moito peor, nalgúns lugares de Letonia mediron 5,61 quilogramos por vivenda.

Isto afectará de maneira importante aos traballadores da construción. Segundo a Comisión Europea, 7 millóns de persoas poderían estar expostas ao amianto e, segundo a mesma fonte, até 2031 esta cifra crecerá un 4% anual. Outro par de datos, achegados por Eurostat, é que o 78% dos cancros de traballo débense ao amianto e en 2019 morreron 90.000 persoas en Europa. Evidentemente, noutros continentes que non teñen a posibilidade de facer estas estatísticas haberá moito máis.

Catro ondas e morte dun tsunami

Así as cousas, ninguén dúbida de que nos vén unha nova onda de casos de asbestosis e mesotelioma provocados polo amianto, que se está superponiendo aos anteriores. Tony Musuke explica en HesaMage que o amianto produciu catro ondas no mundo.A
primeira onda foi entre os mineiros que extraieron mineral; a segunda, entre os traballadores que utilizaron ou instalaron o amianto para a industria (electricistas, mecánicos, carpinteiros…); a terceira onda empezou a sufrir os reparadores das construcións e os que realizaron os labores de eliminación do amianto; e a última, pola deterioración dos edificios que conteñen amianto, que corre o risco de toda a poboación.

“Analizando os cancros polo asbesto que estamos a ver na actualidade, podemos dicir que probablemente son da terceira onda, combinados co final da primeira onda e o declive da segunda”, di Musu. E anunciou que pronto empezaremos a notar a cuarta onda, xa que aos cidadáns que non tiveron ningunha relación laboral co amianto vánselles a detectar os mesoteliomas. Así, “durante as dúas próximas décadas o número de mortes seguirá crecendo”.

Imaxinamos os seus custos sanitarios e o seu drama, pero tamén os custos económicos dos cancros de traballo en Europa: Entre 230.000 e 610.000 millóns de euros, que representan o 1,8% e o 4,5% do Produto Interior Bruto da UE, respectivamente. Quizá falando de diñeiro enténdese mellor a decisión das institucións europeas.