En 1976, Living with Climate Change de EEUU: Phase II ("Vivir co Cambio Climático: 2. O gabinete militar organizaba o Mitre Corporation, un congreso denominado "Fase". Na entrada mencionábase brevemente o quecemento climático, que se consideraba accidental. En cambio, o tema principal era o impacto económico. Aínda que se consideraba que o cultivo era vulnerable, consideraban que era suficiente mover as zonas de produción cara ao norte (na idea de que o cambio era tan simple...). A este respecto, o último capítulo do informe Changing Climate ("Clima Variable" ou "Alterando o Clima"), realizado en 1983 pola Academia das Ciencias de EE.UU., recoñecía que o quecemento afectaría os cultivos, pero o sector primario apenas tivo importancia na economía nacional (dólares). Prevíase que algunhas rexións sufrirían desastres, pero o seu sacrificio considerábase necesario –aínda que se recoñecese que habería que indemnizar–, sen iso as medidas que se opuñan a iso impedirían o crecemento do resto de rexións (dólares). No Reino Unido, en 1989, o Goberno de Margaret Thatcher realizou un estudo similar, e o Ministerio de Agricultura explicou que as medidas deberían ser moi duras para ser eficaces e que a competitividade económica do reino veríase gravemente afectada –e entón tamén aí optouse por non emprender ese camiño–. O Ministerio de Enerxía engadiu que as emisións do Reino Unido só representaban o 3% das emisións mundiais (esquecendo moi positivamente as emisións históricas acumuladas), e que co aumento de China esta porcentaxe volveríase máis baixo. Por tanto, priorizaron que o esforzo se centrase máis na adaptación que en evitar o cambio climático.

O esquecemento das responsabilidades históricas, a toma de diñeiro como medidor da realidade e a competencia como único camiño internacional, en lugar de cooperar, os compoñentes dun coñecido cóctel xa estaban listos.

Economistas no centro

Na mesma época, o economista William Nordhaus comezou a calcular o quecemento óptimo do clima en termos económicos, tendo en conta, por unha banda, o custo das medidas para reducir o cambio climático e, por outro, o custo dos efectos do cambio climático. En 2018 recibiu o premio Nobel para estes traballos. A súa conclusión chama a atención: para finais de século o quecemento óptimo é de 4 graos, nesta hipótese o PIB baixaría só un 3.6%, e o mesmo ocorrería si a temperatura global fose inferior a 4 graos. De feito, na última Idade de Xeo a temperatura global era 4 graos inferior á actual... como imaxinar que o cambio desta contía afectaría menos que a crise de 2008 nas nosas economías? O economista de Steve Ke demostrou que o traballo de Nordhausen baséase nunha hipótese débil (a pesar de que a relación entre a temperatura das cidades dentro de Estados Unidos e o PIB non sexa rara) e que cuestiona a credibilidade das conclusións. Pola contra, o Panel Intergobernamental sobre o Cambio Climático (IPCC), baseándose non na economía senón na física atmosférica, sinala que co quecemento de 1,5 a 2 graos hai millóns de millóns de dólares. Neste intervalo, evitar o quecemento é 70 veces máis barato que resolver os efectos do quecemento. Por que entón seguimos atendendo tanto aos economistas e aos climatólogos?

É cuestión de ideoloxía

En 1990, un artigo titulado Global Environmental Forces ("Forzas Ambientais Globais"), escrito polo Premio Nobel de economía Thomas Schelling, recolle ben os conceptos vixentes naquel momento e dános claves para entender no seu contexto as eleccións realizadas. Nel pódense ver catro ideas principais: (1) a capacidade de adaptación é maior que o risco (porque o desenvolvemento técnico e o aumento da produtividade axudarannos a superar o problema); (2) o único criterio é a medida de custos e beneficios, segundo o cal investir en combustibles fósiles é positivo, porque xera crecemento e mellora a capacidade de adaptación; (3) a diplomacia é gacua e nun contexto de competencia non se pode atopar un interese común; (4) ao longo da historia foron moitos cambios e potenciaron a capacidade de adaptación.

En canto ao terceiro punto, é certo que os intereses superiores da humanidade non se aplicaron até agora ao primeiro plano, e isto ten que ver coa guerra fría e a globalización posterior. Con todo, a física dános argumentos contundentes contra os outros tres: nun mundo no que os minerais e as enerxías son limitadas, a produtividade non subirá indefinidamente e mentres se multipliquen os riscos, teremos menos recursos físicos para afrontalos; sen ter en conta os riscos multiplicados e os puntos de contracción non se pode facer un exame realista; e na historia do ser humano nunca houbo tanto quecemento como agora, e que poida superar a nosa capacidade de adaptación.

Pero esta "racionalidade" do enfoque de Schelling é significativa para os decisores, aínda que fisicamente non sexa viable, e, facendo unha síntese entre argumentos económicos, xeopolíticos e técnicos, provelles dunha ideoloxía moi potente, que cabe plenamente no sistema de valores dos centros de decisión. Esta ideoloxía facilitou recortes e atrasos nos esforzos por evitar o cambio climático –sen que as decisións se manifestasen nunca, sen debate e sen informar á cidadanía, sobre todo os que xa están na primeira liña do cambio climático. Foron moitas as críticas enfocadas a esta perspectiva, pero estas críticas non conseguiron o que conseguiu Schelling: impor unha narrativa.

Talvez sexa o reto de quen queren que a sociedade tome seriamente o cambio climático: facer unha síntese entre argumentos físicos, ecosistémicos e sociais, crear unha narrativa forte que se adhira ao sistema de valores de quen queren pór á humanidade en primeiro plano.