A praza do pobo cubrirase por primeira vez en eúscaro durante todo o ano, e quizais por última vez. Porque a república do eúscaro é efémera en Euskal Herria, e non digamos en Ziburu. Así o sinalaron os cineastas e veciños que están a ultimar o programa da feira: “É un día no que o eúscaro é o idioma predominante no noso país, un día”. Cuarta xornada especial coa cuarta edición da feira do libro e disco vascos de Ziburu. Detrás están os organizadores de ambos os lados do Bidasoa, Baltsan Elkartea e o medio de comunicación ARGIA, e é unha das citas que reúne a euskaltzales e culturistas de ambos os lados, que se está estabilizando.

“En Euskal Herria temos o mesmo reto: temos poucas ou poucas posibilidades de dialogar en eúscaro”, sinalaba Ladix Arrosagarai, organizadora e membro de Baltsan na presentación desta edición. Pero máis detalles pódenlle vir ben a un cidadán que vive máis comodamente en eúscaro nalgún recuncho do Sur, para que poida imaxinar como é a situación de Ziburu no ámbito cultural: na comarca non hai tendas que fagan libros en eúscaro, a xente ten que ir a Baiona ou a Irún. É máis, en Euskal Herria, que agrupa tres territorios, só hai dúas librarías –en Elkar Baiona, e desde hai pouco máis dun ano a libraría Menta de café en Ortzaiz–. No caso de que haxa zona respiratoria, isto é a Feira de Ziburu.

En Iparralde, Jenofa Berhokoirigoin, organizadora da feira e membro de ARGIA, destacou que a realidade do eúscaro é “absolutamente diglósica”: “A diglosia é brutal e a oficialidade non é recoñecida. Por tanto, a súa utilización depende da vontade e motivación da cidadanía”. Neste contexto, o coñecemento e o uso do eúscaro descende en termos absolutos, segundo os resultados do VII Informe da Enquisa Sociolingüística en tres territorios: a poboación que se considera euskaldun pasou do 26,4% da poboación en 1996 ao 20,1% en 2021. Así, un de cada cinco sabe eúscaro.

Arrosagari, con todo, sinalou que a necesidade e a cuestión diglósica é un mapa a estender a toda Euskal Herria: “Venden moito en coñecemento, pero na práctica moitos mozos que saen do modelo D non son capaces de vivir en eúscaro, e esa é a clave, como dicía o sociolingüista Iñaki Iurrebaso no seu monográfico Larrun”. Di que é froito de eleccións políticas, e pensa que en calidade o ensino “ten pouco” a ambos os dous lados, pero máis evidente ao norte do Bidasoa.

Feira, ponte simbólica No
pobo que vive principalmente en castelán durante todo o ano, os organizadores sinalaron a importancia de que o eúscaro ocupe unha praza: “Na praza, o feito de estar no centro do pobo ten un significado simbólico e político. Tamén ten peso en imaxe, non somos algo descentralizado do centro de Ziburu. Unha praza de cultura integramente en eúscaro, polo menos unha vez ao ano, dá un respiro ao vasco”.

Na praza só en eúscaro non caben os castellanoparlantes, as producións en castelán. Debería ser lóxico porque se trata dunha “praza en eúscaro”, pero para algúns é “discriminatoria”. Arrosagarai: “Por exemplo, quen fan libros bilingües dixéronnos que os rexeitamos, pero nós somos excluídos durante todo o ano no noso país. A esixencia de ser bilingüe en Euskal Herria esíxese ao vasco e non ao castelán. Nós dicímoslles: ‘Mira, así vive vostede un día o que nós vivimos todo o ano’. Unha lingua asume a outra, é a lei da selva, natural. As persoas somos bilingües, pero a sociedade non”.

Aínda que se trata dun mercado dun só día, o proxecto pretende ser unha ponte. Partindo da idea de que existen modos de gozar do eúscaro, en Ziburu e nos seus arredores hai axentes que tentan ofrecer unha programación cultural máis aló da feira, co obxectivo de facer eúscaro. Animar aos mozos e adolescentes a ver que en Ziburu e os seus arredores tamén se pode vivir en eúscaro.

Tamén fóra da escola, os esforzos por
achegar o eúscaro á Mocidade intensificáronse ano tras ano, e nesta edición, en colaboración co colexio e o liceo, realizaron diversas actividades. “Hai que demostrarlles que é unha creación plural, que a cultura tamén é euskera, que vai máis aló da escola... porque non viven no día a día, porque non teñen oportunidades nin ofertas”.

Berhokoirigoin destacou dous puntos: “Por unha banda, aínda que sexa tópico, é importante ofertar a praza porque eles serán os futuros axentes culturais, lectores e esperemos escritores, xa que non son moitos no País Vasco Norte, polo que si se poden plantar algunhas “sementes de escritores”, estaría ben; e doutra banda, a diglosia que vivimos está ligada á situación, para os adolescentes, o eúscaro é só o idioma clásico. Para nós é moi importante ensinar tanto aos nenos como aos adolescentes que o eúscaro se pode pór no centro da praza”.

Unha das novidades da cuarta edición está relacionada cos mozos: o Espazo de Exposicións composto por carteis de cómics realizados por alumnos de 13-14 anos. Arrosagari explicou que xorde da proposta do colexio Larzabal de Ziburu e participaron na mesma, xa que os mozos non se achegan pola súa conta á feira. Ademais, os alumnos dun par de anos máis vellos, do Liceo Etxepare, exporán unha nova exposición titulada “A prensa vasca”. Tamén se atreven a presentalos no escenario, na sobremesa, para traballar a oralidad e dar voz aos mesmos.

A medida, ano tras ano máis, é que a praza
de Ziburu é a opción dos organizadores, e ano tras ano a creación cultural en eúscaro foi gañando máis metros á praza: na primeira edición participaron 16 editoriais, e nesta edición, case tres veces máis, sumaranse 36 editoriais. Hai máis solicitudes de asistencia, pero unha vez esgotado o espazo, non poderán estar o catro últimos en chamar. Nas novidades, entre o nove deste ano, haberá tres discográficas –Adar, Maitakultura e Usopop–, e outras seis editoriais –Berria, Eguzki Loreak, Katakrak, UEU, UPV e CTK–.

Isto significa necesariamente que o mercado ocupará máis metros na praza. En 2019, a superficie ocupada polo mercado era de 150 metros cadrados e este ano 450 metros. Que a carpa será bastante máis grande, é dicir, que o lector e o afeccionado á música móvase con máis tranquilidade polas mesas. En definitiva, para que as conversacións entre amigos e coñecidos sexan máis tranquilas e déanse, é necesaria a calidez do espazo.

Detrás das editoriais, discográficas, número de mesas, metros e todos eles, evidentemente, hai visitantes, porque os proxectos que non funcionan non crecen ano tras ano en cifras. O ano pasado foron máis de mil, uns 300 máis que o ano anterior. Na medida en que o fundamental é levar o eúscaro aos ziburutarras
e a Ziburu á praza, e vendo que a xente responde ben, os organizadores están satisfeitos: “Vemos, evidentemente, que tamén hai ganas de parte da cidadanía, que ano tras ano o número de visitantes vai crecendo, e que cada ano, o importante, repítense determinadas caras. É moi satisfactorio. Queremos seguir ese camiño”.

Neste enlace atoparás o programa da IV feira do libro e disco vasco de Ziburu.