Hai tempo que non coñeciamos os seus traballos. Queres xogar ás ruletas rusas? lémosche un conto longo na rede... O
ano pasado estiven un pouco na cura de Usurbil –outros lle chaman sedantería–, tiña tempo, e esa narración veume á cabeza. Trátase da adaptación dun texto “atopado” na cura, á fin e ao cabo cunhas notas da persoa descoñecida que atopou o texto nun niño de cascudas. É tamén unha narración baseada nunhas vivencias de mocidade, un conto longo. Claro, que atopei o texto na cura e todo iso é unha licenza literaria, clásica, moi utilizada para disfrazar a biografía do escritor e para facer ficción. Nestes casos, se alguén o sabe, ninguén máis sabe o que realmente ten e o que inventou. Cocín a idea, escrito, peiteado, aproveitado as achegas dalgúns amigos e publiquei a historia. Estou satisfeito.

a Guerra Civil Española de 1936, a Caída de Bilbao, a entrada do oficial Paco Echevarria na Lexión Estranxeira francesa e o seu destino a Alxeria. Ademais, Arthur C será un dos seus informadores. K. lexionario…
E ese mesmo lexionario cóntao todo. O escenario é a guerrilla alxerina ou máis que o escenario, pero a narración está rexida polos vividores dos protagonistas. Echevarria, por exemplo, é de gudaris. Perderon a Guerra Civil española, pero el non se rendeu. Tocoulle entrar na Lexión Estranxeira Francesa e rendela tamén en Indochina. Durante a guerra de Alxeria, descobre que alí tamén vai perder a guerra, pero non quere renderse, e no canto de renderse, xoga ás rulas rusas: xogará a vida. Non está a xogar por diñeiro, nin demasiado tempo, está a xogar a vida contra si mesmo. Ten intención de saldar as contas contra varias grandes traizóns…

Lemos en papel a maior parte dos traballos realizados até agora. Esta narración instaláchela na web Booktegi, sen soporte papel. Publiqueino
na rede, si, e tivo unha acollida sorprendente. Booktegi utilizou a súa rede e, por outra banda, tratei de divulgar esta narración entre os meus amigos, por si vivimos, Whatsappez e por e-mail, pero os números non veñen de aí, na fala da xente, a que ruleta rusa? Aos dous meses da súa publicación a principios de marzo tivo máis de 1.200 lecturas e descargas. E despois das entrevistas que realicei, creo que terá máis lectores. O éxito, non? E non arrastres, porque moitas veces estivemos así, que non sabemos que lectores temos. En canto á edición en papel, aínda me quedan traballos pendentes de publicar: poesía, contos, libro de diálogo, ensaio, novela… O tempo dirá que vén e como.

Non falou de traducións, pero lendo a Joseba Sarrionandia ao final das candidaturas dA Habana sabemos que tamén trae ao eúscaro o libro de Javier Arzuaga, antigo capelán de Che Guevara: Medianoite na dor.
Hai cinco anos que un coñecido pediume que traducise esa obra de Arzuaga en eúscaro. Entre outras cousas, empecei a volver en Medianoite estimulado por Joseba Sarrionandia. Xa sabes, [ARGIA, 2010, 7 de novembro] Javier Arzuaga, frade franciscano en Cuba, na época da súa revolución nA Habana, dedicou os primeiros meses da revolución a axudar aos fusilados á parede [ARGIA, 7 de novembro de 2010]. Ao cabo duns anos escribiu un libro duro de testemuños, Á medianoite (Á medianoite) [Sementes no Tempo, 2016], que traduciu hai cinco anos. Espero que o publiquen este ano. Foi un traballo arduo, quixen facer unha versión lexible, e iso tamén me custou moito. Por outra banda, o libro é grande, non é groso, pero si intenso, duro e fermoso.

O teu nome e un tempo de ser, Ostiela! asociado á revista. Alí foi onde deu os seus primeiros pasos.
Estabamos en 1996! Pero antes empezamos a traballar. En 1989 creamos Goierritarra, cando eramos alegres e valentes, novos ou verdes. Ostiela! veu despois, e para entón xa eramos case cuarentamargados, empezabamos a perder a graza. Cumprimos 60 anos, morreunos tamén o noso ex compañeiro Iñaki Segurola, e facemos menos sorrisos, como a maioría das persoas da nosa idade…

Ten unha longa traxectoria nos medios de comunicación: En Zeruko Argia… Alí
publicáronme os primeiros poemas, asinei os alias…

Tamén. Estaba a dicir que estivo nos medios de comunicación duns e outros, e a lista non é pequena: ARGIA, Goierritarra, o luns adicional A ze de Egin, a revista literaria Susa, o suplemento Zabalik dO Diario Vasco, o programa Komatxo artean… Ademais das túas creacións.

Fixen un longo percorrido, abrupto, cheo de anécdotas. Se fixésemos unha intriga de historias diferentes!... Pasámolo ben, con pouco diñeiro alegre, pelexado e alternativo, pero ao cabo dos anos non me resultou rendible. Voulle a dicir: Ostiela! e logo pensaba que comezaría a percorrer o camiño do escritor profesional e que ía se é posible. Recibían encargos que ás veces non podían ser cumpridos, outras veces mal pagos. Quería traballar, ir a unha empresa que fai traducións e apuntarme en autónomos.

Así o dicían en moitos sitios…
Xa sabes. E eu dicíalles: “Facerse autónomo? Pero como me vou a facer autónomo si non me chega o diñeiro para pagar a cota?”. Quizais me equivocé non dando o meu nome en autónomos, quizais non. Aquilo era ser un falso autónomo, cando ninguén sabía que era iso, ou cando ninguén dicía nada respecto diso. Tamén tiven sorte porque en ocasións recibín traballos por encargo ben pagos. Así fixemos case vinte anos e, que imos facer?

Traballos por encargo, ás veces ben pagos, outro non.
Fixen o que podía! Fixen algúns traballos que me gustan por encargo, e estiven alí e aquí tamén xornalístico, e tamén opinei sobre xornalismo, pero iso, como digo, non é o que hai que facer. Non creo que o xornalista poida vivir moito tempo da súa profesión, digno e próspero, No meu caso, estiven arrastrando durante décadas, un escritor, outro escritor, escribindo sempre, pero non fixen máis que sobrevivir, sen grandes vivencias. De mozo foi moi divertido, en ARGIA, en Susa, cando aprendín a ser xornalista alí e aquí. Ao principio si que era divertido. Despois chegan as tragicomerías. Serei un home do século XX, o ceo arriba, abaixo a terra, non me arrepinto, non me contento.

Nin arrepentimento, nin contento...
Non. Temos varios logros. Imos seguir traballando! [Anjel] Conseguín entrevistar ao monseñor Sukia, a través da súa familia, e J.J. Publicamos xunto co de Petronor en ARGIA [2007, núm. 1303. ]. Tamén traballei 6.000 páxinas de Sukia para poder entrevistarme: Obras e escritos pastorais (Obras e escritos pastorais). Por suposto, non o lin todo, pero si o estudei ben, e recordo que na escusa da súa estancia en Galicia facía referencia a Rosalia de Castro, ou a Isto de Primo Levi é un home que fala tamén do traballo. É dicir, que Sukia era moi intelixente. Tamén escribiu en eúscaro.

Que escribiu Anjel Sukia en eúscaro?
Poesía! Recibiu unha mención honorífica no Olerti Eguna de 1936, en Lekeitio, coa obra O seminarista vasco. En Goierritarra tamén escribiría algo sobre Sukiaz. E logo, cando morreu, tamén escribín para o xornal, e no suplemento do domingo publicáronme escribir, que tamén lle deron a portada, e non recollín todo o que cría, despois de máis de quince días de redacción. E entón tiven que empezar a facer outros traballos, e estiven como puiden durante estes anos. Tamén recibín unha bolsa…

Fala da bolsa literaria Joseba Jaka: En 2007 publicou o libro de poemas Zeruak eta ifrentzuak.
Si, iso tamén, pero cando dicía o da bolsa eu falaba da bolsa do Concello de Itsasondo, da bolsa para recompilar e escribir a historia das minas de alí, ou das lousas, e de toda a cidade natal. Era unha bolsa dun ano, pero tamén traballei un ano e medio. Con todo, tiña un traballo que comezara 20 anos antes e que continuei despois. Entrevistei a máis dun centenar de persoas, pero ao final aí quedou o meu traballo.

Onde quedou? Que queres dicir? Que se
entregou o traballo a unha empresa encargada do patrimonio e que se completou algo. Alí mencionan o meu nome, pero nada máis. Eu creo que o pasado quince anos saquearon o patrimonio público. O traballo realizado por min, a chea de entrevistas realizadas e o resto, non foron publicados. O traballo non está totalmente terminado, fáltanlle fotos, pero non creo que o Concello de Itsasondo teña vontade de terminar o meu traballo. Non agradecementos! Mentres tanto, aí están os quilos de papel, miles de follas, recollida innecesaria de po. Non me quedei traballando, pero hai xente que pensa que somos poucos: chámanos só para traballos de tempo libre.

Vostede recuperounos, ou os deu a coñecer, os poemas de Lotsati.
Gurutz Sarasola, Lotsati! [1915-1936] E tiña algo que dicir, pero nos impediron tomar a palabra, e logo eu non quixo achegar, aínda que tiña testemuños da nosa nai e dalgúns cidadáns. Moitas grazas. Mentres tanto, editei poemas de Iñaki Bodas Larrayoz, creamos a Caste do Goierri, e no camiño publicamos cousas, fixemos recitais, hai músicas que cantaron os meus poemas… Son moitas cousas, e non as lembro de todas, ou sería longo. E aos poucos, foinos o desexo de seguir, algunha vez veu a crise económica, envellecemos, logo veu a pandemia, e acháquelos, e, polo menos, sobrevivimos, e a propia supervivencia non é pouco.

Díxonos antes que tivo que realizar “outros traballos”. De que falaba?
Traballos non intelectuais: barrenderos, barriereros, albaneis, pintores… Empecei a gañarme a vida con dezasete anos, cando morreu o meu pai. Nin débeda, nin débeda, se non nos aforcan aquí con forza… O primeiro traballo fíxeno nunha quesería, e desde entón non me quedei traballando, e aínda estou a traballar, pero recibindo a RGI (Renda de Garantía de Ingresos), que tamén é unha gran carga, a última é recibir a RGI. Doutra banda, teño unha discapacidade, non é física nin mental, non é psíquica, pero si emocional. Fisicamente tampouco teño 16 anos, senón 61, porque os ósos eran e ai o meu juanete! E, en consecuencia, teño incidencias. Pero non son bipolar, nin esquizo, polo si ou polo non.

Con todo, o ano pasado estivo na cura de Usurbil, onde atopou o conto que nos trouxo a vostede, a ruleta rusa...
Alí estiven, si, en Usurbil, no secadero, porque sabemos o que supón beber, a unilateralidad. Pero dixen que atopei alí o texto, a licenza é poética. Téñolle que repetir? ! Como Edgar Allan Poe atopou a historia de Arthur Gordon Pymen nunha botella, eu atopei a ruleta rusa… en Usurbil. Unha licenza, ou quizais de verdade atopei o texto, e arranxeino, e completei o conto? E ninguén o sabe! ? E como ese conto, teño artigos, contos, etc., sempre a piques de terminar, ou terminados, pero aí… Polo menos non se poden ir todos ao vertedoiro!