Que quere dicir cando di “forte descenso”?

Agora estamos a entrar, o consumo de enerxía irase reducindo inevitablemente nas próximas décadas. Este proceso é coñecido e non existen solucións técnicas. O esgotamento dos combustibles fósiles ha provocado unha diminución da produción, ás veces máis lenta e outras máis rápida.

Cando chegamos ao peak oil?

Si falamos de petróleo real, de cru convencional, todo isto comezou en 2005. Entón producíanse a diario 70 millóns de barrís e hoxe prodúcense 60. Para compensar esta perda introduciuse o petróleo non codicial, o fracking, etc. Con iso conseguimos atrasar o pico ou máximo do petróleo total até novembro de 2018, pero desde entón descendeu un 3,1% e a previsión é seguir así. A Axencia Internacional da Enerxía e a Organización de Países Exportadores de Petróleo aprobaron un descenso até 2030.

Pero, de que estamos a falar, dunha gran caída ou dun descenso prolongado no tempo?

As dúas cousas. A caída será importante, pero irá aos poucos. Vai pasar décadas e ao finalizar o proceso veremos que tivemos que baixar facilmente o 80% no consumo de enerxía. O que pasa é que esta década é crítica, porque é un punto de inflexión e porque se verá que as políticas tradicionais non funcionan, senón que o que fan é agravar a situación. Isto xa está a suceder porque a distribución non é homoxénea; en Sri Lanka, por exemplo, están a notarse moito máis.

Neste caso tamén haberá diferenzas entre países.

Si, e Europa non está mellor situada. Por iso apostou pola enerxía verde de forma tan desesperada, esperando atopar outros recursos. Ese discurso é unha bobada. O carbón golpeou o alto, o gas natural está a piques de caer e o uranio cae de arriba abaixo… Pero o petróleo está na base, e sobre todo unha cousa moi negra, o diésel.

No seu libro Petrokalipsia di que o petróleo se ve como algo “máxico” con moita enerxía no seu interior. Trátase de substituír esta maxia pola fusión, o hidróxeno verde, etc?

O carbón tamén almacena moita enerxía. Pero o petróleo é líquido e fácil de andar. Estamos afeitos a que as cousas vaian rápido. En Petrokalipsia fago a comparación sabes canta enerxía hai na gasolina dun litro? A mesma que a que unha persoa que está en forma traballa 108 horas. Cun litro de gasolina un coche normal pode percorrer entre 10 e 15 quilómetros… Imaxínache empuxándoche a ese coche.

Mire, antes falábame de hidróxeno. Non é unha fonte de enerxía, é un vector, pero bo. Non presenta ningunha densidade enerxética de petróleo. Para o seu uso en máquinas hai que comprimila e arrefriala a -40 graos, as súas perdas na produción e na transformación son enormes e ao final traballa seis veces menos que o petróleo para un coche. Unha vella merda. Afixémonos a pensar que os combustibles de alta densidade enerxética son unha normalidade cando son unha excepción.

Que está a pasar con Diesel? Por que é tan especial?

A diesel é o sangue do sistema. Camións, maquinaria pesada, escavadoras, transportes mineiros… circulan con diesel. E como outros combustibles non son tan bos como diésel, é o que máis cae. Foi en 2015 cando alcanzou o seu punto álxido, con variacións até 2018, pero agora caeu un 15% e vai a peor. O transporte e a minería están a afectar moito, pero sobre todo débenos preocupar o que está a ocorrer coa agricultura, porque a falta de diesel encareceu a produción agrícola e hai menos sustancias fertilizantes. Engádalle a isto a seca… Non sei como estades aquí, pero onde eu vivo en Cataluña, en Figueres, xa empezamos cos recortes de auga.

Vostede fala a miúdo de racionamento. Iso vénnos?

Aínda que non se quere falar diso, os gobernos están a adoptar medidas nesa dirección. En xullo acordouse unha redución do 15% no consumo de gas en Europa. Grazas á parada industrial conseguiuse baixar tanto, e foi clausurado por unha chea de empresas de ladrillos, cerámica e vidro que utilizan gas en Valencia, por exemplo. Despois, en setembro, aceptaron baixar un 10% o consumo de electricidade e conseguiuse polo mesmo. Supoño que Euskal Herria íase a sentir como un espazo industrializado; polo menos en Europa, a industria foi un parón alimale. E agora a Comisión Europea propón baixar outro 11,3% até 2030. Algúns países están a tomar medidas moi duras: No Estado francés dise que para 2025 teñen que baixar un 10% o consumo de enerxía e para 2050 un 40%; no caso alemán está a debaterse a lei para reducir un 26,5% o consumo… Son cifras enormes e terán consecuencias económicas. Todas estas medidas son basicamente racionamentos.

Por non dicir decrecimiento…

Non utilizan a palabra decrecimiento porque é un tabú. Están a presentarse coma se fosen medidas técnicas e a min iso dáme máis rabia. Si regulas e obrigas legalmente estas restricións, estás a establecer un plan de racionamento. Está a dicir quen pode consumir e canto pode consumir. E si distribúes o consumo proporcionalmente, iso significa que todas as cousas teñen a mesma importancia para ti. Aí hai unha visión da sociedade, un modelo político. É moi importante entender que todos os racionamentos teñen carácter político. Ao final terás que decidir que é máis importante, a tenda do barrio ou Amazon.

Di que ao final teremos que baixar o consumo un 80%. A parte restante debería ser renovable?

Necesariamente. Pero o modelo que se está propondo para a transición das renovables, denominado REI (Renovable Eléctrica Industrial), ten algunhas limitacións. Unha delas é a existencia dunha cantidade máxima de enerxía utilizable. Non sabemos canto é e hai debates, pero agora estamos a ver que cando se instalaron unha chea de aeroxeradores no Mar do Norte, o potencial eólico ha diminuído un 20%, porque se interaccionan.

Que significa iso, que tamén gastamos o vento?

A enerxía do vento é limitada. Cando pos moitos muíños poden producir un efecto forestal. E cando o vento non pode atravesar o bosque, que fai? Rodéaa. Con todo, este límite non é o máis grave, xa que aínda pode haber unha gran produción de enerxía.

Que outras limitacións teñen as renovables?

En primeiro lugar, a falta de material. Utilízase moito material e non hai suficiente para que todo o planeta transfírase. E é importante facer planetas enteiros, non só EEUU, Europa ou Xapón, como impulsa a Axencia Internacional da Enerxía, porque si os países que nos fornecen eses materiais vanse a perder, non sei de onde sacaremos o litio, o cobalto e todas esas cousas que se necesitan. Ademais, estes sistemas teñen un ciclo de vida e unha vez terminados deberán ser substituídos por novos materiais.

En Euskal Herria hai un boom de debates eólicos. Dinnos que os actuais muíños serán máis grandes pero máis eficientes, ocuparán menos solo…

Aquí hai moitas promesas e moi poucas realidades. O problema das renovables é que dependen dos combustibles fósiles. Aínda ninguén creou aeroxeradores ou placas fotovoltaicas sen combustible. Moitos autores afirman que en realidade son extensións de combustibles fósiles. Isto afecto ás compañías que xeran aeroxeradores. O ano pasado o cinco grandes compañías mundiais sufriron enormes perdas: Vestas perdeu 1.500 millóns de dólares, Siemens-Gamesa 2.000 millóns de dólares, General Electric 2.200 millóns… Teñen problemas co aluminio e o aceiro porque o material chega tarde ou non chega o suficiente.

E como se sosteñen?

Polo momento están financiados polos bancos, pero evidentemente vanlles a pedir un plan de viabilidade, e a maioría destas empresas terminarán en quebra. Estamos a crear xigantes con patas de barro. Parte das perdas do ano pasado foron debidas ao estalido dalgúns aeroxeradores de 5 MW. Non foron moitos, quizais o 0,05%, pero estes fallos non se esperaban e tiveron que revisar todos os aeroxeradores. Están desesperados. O outro día estiven cunha persoa que traballaba en Vestas e díxome que non saben que facer. Din que construirán monstros de 10 ó 15 MW cando aínda non dominaron a enxeñaría de 5 MW. Forma parte da típica fuxida do capitalismo.

Agora estou a pensar no formigón, que non sabemos canto vai durar.

O formigón armado tamén se derruba, pero Antonio Aretxabala explícao mellor.

As nosas autoridades aseguran que coas infraestruturas renovables teremos máis soberanía enerxética.

O argumento de soberanía enerxética tamén se utiliza en Cataluña. Pero como conseguirás ese milagre? Só o 20% da enerxía que consumimos chega a través da electricidade, xa que parte da enerxía é imposible de electrificar. Ademais, é paradoxal que o consumo de electricidade está a reducirse desde 2008. Estamos a tentar pór unha chea de electricidade cando a electricidade nos sae de encima.

E por que está a baixar o consumo eléctrico?

Principalmente por deslocalizacións, as empresas son os principais consumidores de electricidade. O rendemento tamén mellorou, pero o consumo doméstico ha aumentado. O paradoxo de Jevons é que si xeras sistemas máis eficientes para aproveitar a electricidade, como os LED, acabas pondo máis luz no canto de pór menos.

Coas tecnoloxías actuais non se pode dar un novo uso a toda esa electricidade?

Cales son esas tecnoloxías? Coche eléctrico? A xente cada vez cre menos nisto porque se viu o que pide: é moi caro, ten pouco rendemento e, como pasa ás renovables, ten dependencia de materiais moi escasos (litio, manganeso, cobalto, níquel…). Non podes facer 1.400 millóns de coches eléctricos no planeta, como agora hai motores de combustión interna. É obvio que o coche só será algo ao alcance dunha minoría.

Que cres que será a mobilidade do futuro?

En Sitges fixemos un congreso internacional, falamos catalán, pero xuro que era internacional… [risas]. Nunha mesa redonda falei co director da Autoridade do Transporte Metropolitano de Barcelona e con membros de diferentes empresas. Teñen claro que o modelo de futuro será a prestación de servizos de mobilidade. A xente non terá coche, utilizará alugueres como o car sharing. Dise que o 96% do tempo os coches están aparcados e ocupan moito espazo. O futuro será ofrecer estes servizos e combinalos co transporte público. E as compañías de automoción están a se preparar para iso.

Aquí, en Pamplona, Volkswagen di que fará coches eléctricos.

Porque isto estase acabando. A industria de automoción sabe que se reducirá. Din que sairán da bolsa porque senten penalizados e que van directamente aos investidores privados. Pero o que están a recoñecer é que as súas necesidades de capital serán menores. Un experto que escribe no meu blog dicía que o plan A destas compañías é a produción masiva de coches eléctricos e que o plan B é a redución do 95%. A iso imos.

Deixou claro ante a crise enerxética que non hai solución técnica, pero quizais sociolóxica si?

Claramente. Temos que facer un cambio. Hai estudos científicos que din que podemos manter o nivel de vida actual consumindo a décima parte do que consumimos agora. Necesítase un modelo de vida diferente pero coa mesma ou mellor calidade na alimentación, a educación, a saúde e o traballo. E por todo o planeta. Pero entón non poderemos seguir cun sistema económico baseado no crecemento, que é a base de todos os problemas. Todos os problemas ambientais son de aí. Tecnicamente sabemos o que deberiamos facer para manter o que realmente nos importa. O que non sabemos é tecnicamente que facer para manter este sistema capitalista baseado no crecemento infinito.