“O noso pobo é matriarcalista e quixen dar outra identidade ás esculturas”
- Xabier Santxotena Alsua (Bozate, 1946) é escultor. A súa ferramenta é a madeira e fabrica pezas xigantes. Nestes momentos dedícase a recoñecer ás mulleres a través das esculturas. Presume de esgota, “o gremio ou colectivo da madeira”. Jorge Oteiza foi universidade para el, e a pesar de crear unhas 100 obras en 54 anos, non se cansou: "A escultura é un xogo". Con todo, en ausencia de apoio institucional, fala do perigo da desaparición dos museos.
Non é o último mohicano, pero o último saúdo?
Estou orgulloso de ser agot, é fermoso. En 2019 presentamos o libro "O orgullo de ser esgote", onde expuxemos a tese doutoral, a ideoloxía de esgótelos, os traballos e os acontecementos históricos. E aquí seguimos.
Como é ser agot en 2023?
Esgótelos fabricaban con madeira transportes, armas e outros. É o gremio ou colectivo da madeira. Os primeiros documentos apareceron na zona de Pau no ano 626. A historia é terrible: En 1213 fuximos da inquisición, xa eramos colectivo. No románico o colectivo máis famoso eran os canteiros, pero no gótico eran os leñadores capaces de forrar todas as estruturas. En París esgótelos construíron oito catedrais, entre elas a de Notre Dáme. Mesmo se nos prohibiu entrar na igrexa nos pobos pequenos.
Levas medio século facendo esculturas.
Empezo polas ideas. Gernika, a guerra de Ucraína… Denuncias e recoñecementos. Quero dotar de personalidade á escultura profundando na historia. Teño traballos realizados ao redor dos 50 anos nos meus museos. O meu pai era tallista e o meu avó zurdo. A madeira sempre estivo na nosa casa. Empecei na escultura tras o servizo militar, en 1969. Tiven a Jorge Oteiza moi amigo e ao enviudar quedou na miña casa. Quería ver os meus traballos e o seu apoio psicolóxico axudoume moito: foi a universidade para min.
No museo do Baztan teño esculturas xigantes, de ferro, bronce, madeira e formigón, entre outras. Ademais de neste museo, na Borda e en Artziniega tamén teño moitas outras. No Vaticano teño unha peza entregada ao Papa polo Concello de Azpeitia. Pero de 100 pezas, 97-98 téñoas aquí recollidas. O vivo con moita paixón.
Agora estás a facer esculturas á fronte das mulleres. Quizais por falta de recoñecemento e presenza?
Euskal Herria sempre foi matriarcada. A nosa avoa ensinounos administración, educación e respecto. Teño unha decena de cabezas esculpidas: Elbira Zipitria (antes señorita vasca), A Pola (Policarpa Salabarrieta, asasinada a tiros en Colombia), Graxiana Barrenetxea (acusada de bruxaría que queimaron Zugarramurdi), Polixene Astrabudua, Dores Ibarruri, Catalina Erauso… Agora serei Toti e Martínez de Lezas. Antes facía mentes masculinas: Oteiza, Unamuno, o meu avó… Fixen oito, pero logo decidín facer mulleres. O noso pobo é matriarcalista, e quixen dar outra identidade ás esculturas.
A mitoloxía vasca dá corpo ao parque museístico de 32.000 metros de Bozate.
Todos son contos e trouxen as nosas crenzas. O xogo consiste en compartir pezas e significado coa xente, en comprender a arte.
A súa é a enciclopedia da historia artística, un labirinto escultórico.
Sen meditación non se pode avanzar, hai que pensar. Cada escultura é unha obra de tres ou catro meses, pero tamén fago outras cousas no taller, con arxila e madeira. Vou alternando segundo o día da semana.
"Hai moitos escultores en Euskal Herria, pero faltan axudas económicas"
Como ve a situación da madeira ou a escultura?
Hai moitos escultores en Euskal Herria, pero faltan axudas económicas. Oteiza dicía que se ía a facer unha rede de museos en Euskal Herria e que estariamos nos primeiros postos do mundo. Eu tomeille a palabra. Que pasa? Necesidade de axudas. É un traballo moi pesado e sucio, e sen o apoio das institucións hai moita pobreza. A pesar da existencia de institucións, canto custa o Guggenheim, Tabakalera, Artium…? E as axudas dos seus artistas?
Os convenios son necesarios, pola contra pecharemos museos e introduciremos ovellas na borda.
Por tanto , en Euskal Herria hai moitos artistas, pero poucos museos e axudas?Hai máis
artistas que traballan co ferro, pero estamos moi poucos na escultura de madeira. En Euskal Herria, ao principio, en todas as familias había algún escultor, pero hoxe non. É difícil vivir como escultor. Hai obras magníficas, pero as axudas son obrigatorias.
Cantas cabezas, diferentes opinións. De face ao futuro, que pensas?
Seguir traballando, pero xa non teño sitio aquí, e ese é o problema: Nos parques de Bozate e en Artziniega xa non teño sitio para as esculturas [ri].
100 obras en tres museos
“En 1998 abrimos o primeiro museo de Bozate en Baztan e o segundo en 2003. Mostramos a historia de esgótelos e a mitoloxía vasca, todas as crenzas de aquí. O museo atópase na beira do río, nun lugar privilexiado. O de Artziniega é un museo taller con outra filosofía. Alí explicamos o camiño que vai desde os bosquexos até o final das pezas, que é o noso xogo e a respiración. Acoden persoas de todas as idades. Unha vez en Artziniega, os nenos de 5 anos de Gallarta, na súa visita de taller, fixeron pezas incribles co ferro! Oteiza dicía que os nenos de 5 a 10 anos teñen a mentalidade dos xenios, sen complexos, e comparto ese sentido. Aquí mostramos cousas como estas: os museos non son para ver, senón para vivir. A escultura é un xogo".
Eskultura grekoerromatarrek bere garaian zuten itxurak ez du zerikusirik gaurkoarekin. Erabilitako materiala ez zuten bistan uzten. Orain badakigu kolore biziz margotzen zituztela eta jantziak eta apaingarriak ere eransten zizkietela. Bada, Cecilie Brøns Harvard... [+]
O luns pola tarde xa tiña planificados dous documentais realizados en Euskal Herria. Non son especialmente afeccionado aos documentais, pero o Zinemaldia adoita ser unha boa oportunidade para deixar de lado os hábitos e as tradicións. Decidinme pola Réplica de Pello... [+]
A procura, a procura continua dun camiño, implica descubrir o que non queremos nin esperamos. Un artista debe alimentar esta apetitosa procura se quere manter vivo o seu espírito. A súa carreira tamén vai necesitar unha gran cabezonería. Buscar novos camiños, destapar e... [+]
Xórdenme contradicións ante concursos artísticos. Por unha banda, sitúan a artistas e obras de arte dentro da dinámica da competitividade, deixando de lado o carácter transformador e colectivo da arte e situándoas dentro das lóxicas mercantilistas, pero non pode negarse... [+]
Eskuin muturreko ekintzaileei leporatu diete eskultura bandalizatu izana: Hau kaka euskalduna da idatzi dute frantsesez, eta Heil pepito agur nazia margotu. Jean-René Etxegarai auzapezak jakinarazi du salaketa jarriko dutela. Gainera, Frantziako Alderdi Komunistaren... [+]
Na Praza dos Foros de Vitoria-Gasteiz aparece unha nova escultura metálica que dá a benvida á exposición de Nestor Basterretxea (Bermeo, 1924 – Hondarribia, 2014). A exposición reúne máis de 300 obras creadas por artistas de diferentes ámbitos, talles como carteis,... [+]
