Hai moitos anos que un profesor do instituto comentoume que o fluxo do eúscaro non tiña peso nos criterios de avaliación dos alumnos. Un profesor que trataba de valorar a riqueza e a facilidade coa que un alumno rural falaba en eúscaro nunha zona bastante erdaldunizada, non tiña nin unha soa casa para iso. Ademais da súa propia riqueza, parecíalle tamén valorable a súa influencia no resto dos alumnos, xa que para os demais era un exemplo e un acicate aquel alumno que falaba euskera ben e con facilidade.

Sinxeleza. Iñaki Iurrebaso Biteri, sociólogo e profesor da UPV, afirma na súa tese doutoral que a clave para utilizar un idioma é a facilidade. O seu extracto foi publicado no boletín monográfico Larrun do mes de marzo deste boletín nunha entrevista substanciosa a Iurrebaso e, entre outros moitos datos, deu o seguinte: En Euskal Herria, o 7,4% son os que se desenvolven máis facilmente en eúscaro que noutra lingua. En total, 195.631 falantes. Outro 8,4% (222.000 falantes) desenvólvense de forma similar en eúscaro e noutra lingua; e o 84,2% restante (2.230.038 falantes) desenvólvense mellor noutra lingua que en eúscaro. Hai que ter en conta que se refire a falantes maiores de 16 anos.

A tese principal de Iurrebaso é que a lingua é utilizada por quen ten facilidade, ten capacidade suficiente, e que sendo moi poucos en Euskal Herria non é posible que o uso sexa maior que o que se ten hoxe en día, e demostra que o uso que temos (15%) é bastante maior do que se podía esperar e reforza a teoría de Txillardegi desde outro extremo.

Nos últimos anos avanzamos moito na capacidade, gañamos moitos novos falantes, pero iso non se converte en uso. Pola súa banda, Iurrebaso puxo o foco na debilidade da capacidade e subliñou a necesidade de mellorar a capacidade para convertela nun uso. Di que necesitamos falantes de maior fluidez e riqueza, e que niso hai que pór forza.

É certo, por outra banda, que a mellor e única forma de mellorar a competencia é utilizala, xa que de non usala non se enriquece a lingua. Pero pareceume moi interesante pór o foco na debilidade da capacidade e relativizar os beneficios que están a voar nos últimos tempos, para poder expor mellor as prioridades nas políticas lingüísticas prospectivas.

A Lei de Educación que está a piques de aprobar expón que ao finalizar a ESO os alumnos alcancen polo menos o nivel B2. Haberá que ver que tipo de proxectos lingüísticos levan a cabo nas escolas para que o alumnado termine a escolaridad obrigatoria con fluidez suficiente. Pero paréceme que unha vez máis falta a casa da facilidade.

En calquera caso, a sinxeleza observouse principalmente no fogar, e aínda que non dispoño de datos concretos, probablemente o 7% máis fluído en euskera sexa o que recibiu o eúscaro do fogar. As casas “euskaldunes” son hoxe en día unha gran diversidade de capacidades e prácticas, e existe unha tendencia a traballar en eúscaro cos nenos, pero quizais non a manter o eúscaro de forma compacta entre pais ou adultos. Nestes casos, a medida que os nenos e nenas van crecendo, o risco de que a lingua doméstica convértase nun idioma cada vez máis castellanohablante é alto, e é o que ocorre a miúdo sen darse conta.

O uso do eúscaro nun espazo privado e íntimo como a casa pode resultar ás veces custoso, xa que a competencia en eúscaro de pais e nais e membros adultos non é total ou o costume de anos lévanos ao castelán, pero creo que o esforzo merece a pena.