Como todos ou a maioría dos textos xornalísticos, a crónica tamén ten unha vida curta. Publícanse nun número dunha data e inclúense na hemeroteca.
É a enfermidade do xornalismo. Diario, diario, diario... e non hai tempo. Non hai futuro nin pasado. Sempre é puntual, ou a véspera pero actual, sen cesar.

En definitiva, o traballo do xornalista non se considera literatura, nin o propio xornalista vese así. E si, é literatura. Aí temos o problema.

J. B. Recibiu escritos de Bilbao Batxi no seu libro Hau mundu arrano hau, xunto a Iñigo Aranbarri. Así o dicían na contraportada sobre Batxi: “Autor de duascentas crónicas sen catalogar. Un mariñeiro ao que se lle nega a escritura”. Agora, dígame, en lugar de “mariñeiro”, poderiamos dicir
“xornalista”? Voulle a pór un exemplo, que eu tamén utilizo para entender esta cuestión. Os ilustradores tiveron unha gran importancia no xornalismo, interpretando a actualidade con imaxes. Ver fotos de Argia antigas, ver traballos actuais en medios de comunicación de Iñaki Martiarena Mattin, Eider Eibar, Olariaga, Zaldiero e moitos máis. Ninguén dirá que non son obras de arte.

E o xornalismo cos textos, en cambio...Temos
tan interiorizado que o que fan ao día seguinte non vale...

queda en nada?
Mesturamos libro e literatura, cremos que a literatura só aparece nos libros. Agora, con este libro, converteranse en literatura (ri). Para min, o xornalismo é un xénero de literatura.

Lexitimamos os libros? Temos obsesión por facer libros?
Parece que temos unha obsesión. Tivemos poucos libros historicamente e estamos niso. Pero tivemos moitas publicacións, e aí tamén temos literatura. Non se atende a iso.

Antes mencionou a falta de tempo. Non pasa o xornalista que non ten tempo para subir os seus textos á literatura?
Por que ten que subir? O xornalismo está a un nivel inferior? Cres que os escritores podiamos facer xornalismo? Son dous xéneros. O xornalista é escritor. Ademais escribe diariamente. Unhas veces ben e outras menos ben, como os escritores.

Non seleccionaches nada de Batxi, nin de Lizardi... Recorremos
máis aos que só se publicaron en medios de comunicación, a textos descoñecidos. Hai un material incrible, e creo que hai todo para ler. Si fose literatura oral, seguramente os gardariamos mellor.

Por que?Por unha banda, porque contamos coa sección Auspoa creada e alimentada por
Antonio Zavala. Por outro, porque a canción converte o verso en inmortal. Os cantantes souberon aproveitar este tesouro. Esta é a vantaxe da oralidad, que se transmite. Con todo, os escritores temos relegada o labor dos nosos predecesores. Coma se non tivésemos historia.

Que as publicacións do pasado non teñen valor...Recoñeceuse
o valor social do xornalismo, pero poucas veces déuselle o valor literario. Lizardi, Kirikiño, Etxepare Medico... Cantos máis? Non é só o caso das crónicas, o mesmo ocorre en xeral con artigos, debates, editoriais...

Máis ou menos literatura, pero díxome vostede que as crónicas achegadas ao libro Un cabalo no campo de fuxida (2023, ARGIA) son “abundantes en literatura”.
Tentemos definir a crónica. Pode ser un conto sen ficción, pero tamén unha reportaxe protagonizada polo xornalista. Aí está a personalidade, a habilidade do xornalista para contar. Cantas crónicas, diferentes estilos. Un dos xéneros máis ricos da nosa literatura.

É outra forma de coñecer a historia, non?Grazas a
estas crónicas coñeceremos, entre outras, o número de guerras que vivimos no noso país: 1936, Algeria, Segunda Guerra Mundial, Primeira... E porque non retrocedemos –a crónica máis antiga do libro é a de 1869–. Si, é un material para entender a historia, entre outros.

Individualmente, ademais de ser lexibles, son crónicas moi interesantes para situalas no tempo e coñecelas.
Hai unha mini-crónica de Julene Azpeitia... Romaría dunha virxe en Andalucía. Ese día, todos os anos, lévano da ermida á igrexa principal. Pero esta vez os comunistas e os socialistas tamén se uniron na procesión e queren levalo á Casa do Pobo, non á igrexa principal. Ameazas, empuxóns... E a crónica termina: “A Virxe golpeou a igrexa principal á maneira en que o barco gajo que captura a galerna no Cantábrico golpea o porto”.

A crónica acepta un recurso literario que nos dá unha visión plástica. Julene Azpeitia móstranos obxectivamente o lugar, a época e un ambiente político-relixioso, pero termina cunha implicación estilística. Esta imaxe, o enlace amabirgina-galina-igrexa, dálle unha dimensión semiépica semi-tráxica. Reforza a anécdota dos comunistas-socialistas.

Hai unha intención.
Hai intencionalidade para influír, e iso tamén é literatura. Tamén realizan unha demostración lingüística sen pola a iso. Mesturan xéneros, como o fan os pintores na paleta.

Por citar un texto de Ander Arzelus Luzear, data de 1928, narra a chegada da “temida tormenta” desde o peirao de San Sebastián.
A crónica ten moitos subgéneros. Mar, mariños, mariñeiros, galernas... No bertsolarismo traballouse moito esta crónica. Deporte, por suposto, regatas, apostas segas, aizkolaris, pelota... Tamén os crimes, temos magníficas series de bertsos, a de Catorce mortes, a de José Tejería... Fai un par de días falabamos con Inazio Mujika das obras de Luzear e do descoñecido que é.

Tamén se conta como aforcaron a un mozo na crónica chamada A morte legal. Está escrito en América, en xaneiro de 1898.
É un relato moi especial, con moitos detalles. Por escritura, podería ser traducido do inglés ao eúscaro. Eu recibina da revista Eskual Herria de Río da Prata. Gorka Bereziartua comentoume que era raro que esa noticia de Los Ángeles aparecese nun de Río da Prata. Por último, Imanol Murua avisounos de que foi o primeiro en aparecer en Eskual Herria berrikaria de California.

Tiveches que adaptar os textos?
Non, os textos están intactos. O único que manexamos foi corrixir os erros evidentes da imprenta e adecuar a ortografía á nosa época. Xa digo: Juan Luís Zabala fíxome unha lectura minuciosa e corrixiume non só os erros na ortografía, senón tamén na copia. Gorka Bereziartua colaborou na selección e outros moitos detalles.

Fixo un gran estudo e pódese facer máis.
ARGIA publicou hai uns anos un libro de entrevistas a Zeruko Argia, obra de Pilar Iparragirre. Hai moitos campos deste tipo. Cando aínda se facía en Lekaroz, publicáronse numerosas crónicas con textos enviados por misioneiros a China. Son moi interesantes. Imaxínache.

Son textos perdidos no esquecemento.
Aínda que existisen, poucos o saberían. Aínda que hoxe en día se facilitou moito o acceso aos textos. Non temos escusas niso.

Si tivésemos que analizar a historia da literatura, eses textos xornalísticos como estes ocuparíannos moito, ou que?
Non só ocorre coas crónicas. Os contos, por exemplo, incorporáronse moi tarde á historia da literatura vasca. A literatura analizouse durante anos coma se non habería contos modernos. Mirande, Aresti e xa está. O devandito anteriormente: si non está no libro, non vale.

O labor de ARGIA era antiga. O editor do libro, Gorka Bereziartua, conta na súa introdución que en xaneiro de 2009 pronunciou unha conferencia que quedou en recordo de moitos no 90 aniversario de ARGIA.
Discurso “mítico”, si (ri). Aí xurdiu a idea inicial... Sabía o que había, o que ía vir, e xa estaba a buscar os textos.

Tomaches o traballo.
Si, pero é un traballo agradable. Só fai falta un pouco de paciencia. E a verdade é que os textos de interese non son difíciles de detectar entre prosas morais e sermóns políticos, facilitan o traballo (ri).

O título propiamente dito, Un cabalo no campo de fuxida, vén dun texto do libro. Joseba
Zubimendi, testemuña da incineración de Gernika, relata o bombardeo de Gernika. Tamén temos o documento máis auténtico do bombardeo de Gernika. Joseba Zubimendi... gran xornalista, excelente escritor.