Como chegaches a ser cineasta? Sempre me interesou a fotografía e
tiven unha pequena máquina de neno. Estudei Belas Artes, non sei moi ben por que. Despois decidín profundar en algo e entón fun a Valencia a estudar fotografía. Metinme de cheo nisto e ao terminar conseguín unha bolsa do Goberno de Navarra para estudar Creación Documental, como a miña irmá Mariña Lameiro. El é máis novo que eu, pero tivo moi claro que sempre quería facer cine.

É difícil vivir do cine?
Si, e tamén desde a fotografía. Ademais dos meus proxectos artísticos realizo outros traballos para poder vivir, como vídeos promocionais. Fago encargos e proxectos persoais de forma paralela.

Xaneiro e Os cabalos son as túas primeiras películas ao amencer. Que teñen en común? Todas as miñas obras nacen do desexo de documentar unha experiencia vivida. Atráeme traballar
co próximo. En ambos os traballos a idea do legado e a presenza da morte son moi evidentes. O proceso creativo vívoo como unha lección e o traballo final recólleo todo.

En xaneiro recóllense entrevistas coas túas dúas avoas. Que buscabas? Cando empecei con esta película lévome tempo reflexionando sobre as miñas orixes. Mentres cociñabamos ou pasabamos, preguntaba ás
avoas sobre a súa vida. Coas súas historias persoais deime conta de como foron eses tempos que eu non vivo. Sentín que me estaban transmitindo todo ese saber e decidín reunirme cunha cámara. Doutra banda, interesábame saber como estaban a vivir esta última fase do seu mundo. O paso do tempo sempre me interesou e preocupado. Como afronta o futuro cando case toda a súa vida é pasado? Iso era o que quería saber.

Que idea quedouche xarada na cabeza? No caso de quedarme cunha idea, a avoa navarra díxome que o importante é quererse un mesmo e que non necesitas ninguén para ser feliz. As miñas dúas avoas tiveron vidas moi diferentes. A avoa galega pertencía a unha cidade, mentres que a navarra era dun pequeno pobo, ambos os criados en tempos de Franco. Tiñan moitos contrastes entre
eles, pero eu busquei o que xuntaba.

Ten medo ao envellecemento? De
tempada. Antes estaba máis tranquilo, pero agora volvo estar preocupado porque o tempo se escapa moi rápido. Iso pásame desde neno. Creo que pensar co paso do tempo non é algo moi normal nos nenos, pero na miña vida sempre estivo presente.

Os cabalos xurdiu dunha maneira moi especial ao amencer , non? Si. A idea xurdiu cando entramos a ocupar unha casa en
Barcelona e vin todo o que había alí. Alí viviron tres irmáns e atopamos fotos, discos, textos, debuxos e películas utilizadas nas súas creacións e xogos. Un tesouro.

Leva tempo vivindo como okupa. Por que? Por unha banda
, para min é unha forma de supervivencia e, por outro, unha vía de loita e protesta. O acceso a un espazo en desuso, aínda que sexa temporal e precario, é un acto de reivindicación do dereito de todas as persoas a ter unha vivenda.

Entrar nesa casa e recuperar todas esas cousas que estaban abandonadas parece unha xustiza poética… Nese
sentido, esta película serve para desmontar o tópico de que os ocupantes destrúen todo o que ocupan.

Cando entramos en casa sentimos que aínda vivía alguén. Parecía que fora a comprar pan ou algo así, pero había tres anos que a casa estaba buxán.

Foi un descubrimento, unha sorpresa. Sentín unha sorte, estaba coa ilusión de conseguir un tesouro: ese mundo do pasado e unhas vidas que xa non existen.

Como eran as persoas que vivían alí?
Antonio foi o único que puido dedicarse profesionalmente a iso. Foi debuxante na editorial Bruguera. Rosita era cantante e deu unhas clases de piano, pero nada máis. Juanito non tiña profesión artística. Tiña unha discapacidade, pero tomei a decisión de non destacar por non facer diferente. Tiña esa característica, como calquera outra, pero na película non necesito insistilo. Entre o tres xogaban moito e quizais el era o máis xogado, nada máis. Foron as estrelas do cine clásico, os soldados da Segunda Guerra Mundial, os gánsteres, os astronautas, os heroes de ciencia ficción, os vaqueiros solitarios nunha eterna travesía cara ao oeste…

Saíron desa casa de súpeto? A
última foi Rosita, e imaxínome que tiveron que levala ao hospital e por iso quedou todo como estaba, mesmo cousas que estaban na neveira. Si non entrásemos nós aínda estaría buxán e é fácil reproducir ratos, pombas e outros animais. As casas buxán van decaendo rapidamente.

Era
unha especie de illa de cores na cidade gris da Barcelona da posguerra? Si, e imaxínome que a xente que facía este tipo de cousas faríao en casa e en segredo. Outro dos obxectivos da película foi facer unha crónica da cidade de Barcelona. Tamén é un percorrido por Barcelona dos anos 50-60.

Ti e os teus amigos tamén entrades neste relato. Por que? Porque non
só quería contar a historia dalgunhas persoas. Quería facer unha relación intergeneracional. É unha mirada desde o presente e por iso metinme, non como protagonista, pero si como guía. É unha especie de paso de testemuña entre persoas de diferentes épocas. Por iso utilizo a cámara como prolongador do corpo e o espectador sente dentro da película.

Quería deixar claro, por outra banda, que puña eu e que era a información atopada; tiña a sensación de que para min eran persoas moi próximas, porque eu vivía na súa casa, e por iso non me sentiría cómodo si inventase unha historia. Hai películas marabillosas que fan historias a través do material documental atopado, pero quería ser o máis fiel posible ao que atopei. Porque hai arquivos persoais que se transmiten de xeración en xeración, pero que pasa con estas historias cando ninguén as recibe?

Película producida pola produtora
á que pertences Hiruki Filme. Cal é a filosofía de Hiruki? Participei como actor na primeira película da miña irmá Mariña, Young&beautiful (Nova e bela). Entón decidimos facer a nosa propia produtora para sacar adiante os nosos proxectos e axudar a outras mulleres a facer os seus. A cineasta pamplonesa Arantza Santesteban púxose en contacto inmediatamente connosco e propúxonos facer a súa película 918 noites xuntos. Gustounos moitísimo e todo foi moi ben. Trátase dunha produtora moi pequena, polo que ás veces tivemos que descartar proxectos moi bonitos.

Como se consegue diñeiro para este tipo de documentais?
En especial das subvencións. Comercialmente estas películas non dan diñeiro. En Navarra temos moita sorte porque nos apoian desde o programa Generazinema, pero é difícil recibir moitas axudas porque está deseñado para un cine máis comercial.

Colabora o Festival Punto de Vista? Si, e axuda
especialmente a que a xente nova aprenda. É unha especie de escola na que durante varios días móstranse obras de gran calidade. É moi importante para Pamplona, xa que contribúe á construción da canteira.

Unha forte xeración de cineastas, mozas e vascos están a facer cousas interesantes agora en Navarra…

Eu estou moi contenta de que admiro a todos e síntome moi a gusto nesta comunidade que puidemos construír axudados uns a outros.

En gran medida os meus referentes son eles: 918 noites de rodaxe en Arantza Santesteban, Vermello en Maddi Barber, Terra baixo a auga , 592 metros en diante , Paraíso, Young&beautiful de Mariña Lameiro, Darardara, Irati Gorostidi e San Simon 62 de Mirari Echavarri…

Que teñen en común? Unha
ética á hora de pensar e facer cine. E coincidimos en ver a vida. Todos partimos do que nos pasa, do que nos rodea.

É a consecuencia da brecha de xénero que haxa máis mulleres neste tipo de cine que noutros? As estatísticas
mostran que as mulleres en xeral temos orzamentos moito máis baixos para facer películas. Nós facemos o próximo porque é o que queremos, pero é verdade que temos máis obstáculos, e tendemos a pensar que o cine que facemos é máis pequeno e íntimo, por iso menos valor. Hai que desconstruir todo o sistema para estar ao mesmo nivel.

Tes intención de facer ficción? Teño algunhas ideas. Teño ganas de experimentar, pero
entrar nun proxecto que require tempo, xente e moito diñeiro dáme un pouco de medo. Por iso prefiro expolo de forma híbrida, sen actores, por exemplo. Unha idea é a historia ficticia de dous amigos adolescentes que buscan
o seu lugar no mundo desde posicións antagónicas. Outro é un documental sobre os Comandos Autónomos Anticapitalistas, contado a partir da historia dun compañeiro. Esta persoa vive agora nunha residencia de anciáns. El estudou cine en maio do 68, liberouse na universidade de París e sempre quixo pór en imaxes un roubo en Lloret de Mar. Viviu de combate e agora quero pasar o tempo con el facendo algo divertido. Desta maneira queremos falar da memoria desa loita.

Como está a cambiar o consumo do cine? Dáme moita
pena ver como perdemos o hábito de ir ao cine. Perder este punto colectivo é moi triste.

E a dos documentais? Hai xente que
aínda pensa na reportaxe cando dis o documental. A algúns lles custa
moito achegarse a este xénero, pero logo conéctano. As estruturas fixas que teñen moitas películas comerciais a miúdo resultan aburridas, polo que cando a xente empeza a ver outras cousas, os seus gustos cambian. Comezan a educar a mirada.