Dentro da violencia machista, a Lei de Igualdade identifica diversas violencias, entre elas a obstétrica. “O caso é que esta lei nomea estas violencias pero non defíneas, e dado que neste punto existiron discrepancias graves, expúxose un relatorio no Parlamento para decidir nela esas definicións”, cóntanos a parlamentaria de EH Bildu, Oihana Etxebarrieta, que está a convidar ao relatorio a profundar nas definicións e á comisión do Parlamento Vasco convidada por Etxebarrieta.

A psicóloga perinatal deu a súa definición ao comezo da charla: que é a violencia obstétrica? Prácticas ou actitudes médicas no seguimento ginecobstétrico de mulleres embarazadas, de parto ou de lactación, que non teñan en conta os dereitos, desexos, decisións, necesidades, emocións ou dignidade das mulleres e dos seus fillos, tanto oralmente como por acción. “Con isto non quero dicir en absoluto que se trate dunha violencia provocada intencionadamente, nin que sexa provocada por todos os profesionais da obstetricia; é unha violencia institucional, moi difícil de tolerar, porque é provocada e sufrida polo propio profesional á vez, e porque para a muller é moi difícil recoñecer que sufriu esa violencia, por iso é tan invisible”.

É o resultado de tres violencias: a violencia directa –a violencia física e psicolóxica que afecta as persoas–, a violencia cultural, a simbólica –o marco cultural que lexitima dalgunha maneira esa violencia obstétrica– e a violencia estrutural. Habería que intervir no tres para facer fronte á violencia obstétrica.

Violencia física e psicolóxica Fernandez identificou como violencia
directa física a sobremedicalización e a realización de prácticas médicas innecesarias: por exemplo, cando non é necesario romper a bolsa, realizar episiotomías sistemáticas, iniciar un parto inxustificadamente cando non é necesario realizar unha cesárea… “O noso corpo é a patoloxía, converter o proceso natural nunha enfermidade”. A psicóloga perinatal advertiu que nalgúns hospitais utilízanse prácticas anticuadas como a manobra de Kristeller, pisar a tripa da muller para sacar ao bebé co xeonllo ou o cóbado, dar a luz en decúbito, non deixar que a muller coma, bebe ou se levante da cama, separar inxustificadamente á nai e ao neno, por exemplo tras a cesárea, ou levalo á observación neonatológica. A violencia tamén é a falta de atención: non analgesia para aliviar a dor, falta de acompañamento e extravío, falta de apoio na lactación…

A violencia psicolóxica é, en xeral, unha conduta abusiva que ten que ver coa información: non dar información á muller, non permitirlle participar, deshumanizar á muller… “Non informándoa, vulnérase o principio de autonomía”, di Fernández: “Pode ocorrer, indicar que se lle vai a facer un cesárea pero que significa iso, como sentirá, non explicar cal será o proceso, ou mesmo non facer unha intervención rota, nin un caso”. A violencia psicolóxica inclúe tamén a falta de respecto á confidencialidade, á intimidade e á privacidade –calquera ingreso na habitación– e o trato vexatorio e humillante: menosprezo, desprezo, parentalidad, ameaza para que poida dar a luz, culpabilizar á muller –o parto natural que vostede quería, mirando agora…–.

“A evidencia científica insiste desde hai anos en que canto máis fisiolóxico é o parto, máis beneficioso é para a muller e o neno; as principais institucións sanitarias internacionais formularon recomendacións para respectar o parto nos últimos anos; a epigenética fixo unha chea de descubrimentos sobre a importancia do respecto ao parto e o bo trato; e a través dos estudos sabemos que o respecto á autonomía e á capacidade de decisión é unha das principais variables para sacar á muller da súa satisfacción do parto”, explica Nandezno.

Engade que os protocolos de Osakidetza están actualizados e teñen en conta todo o mencionado, “pero nos hospitais hai un protocolo secreto, non escrito, e as prácticas violentas danse porque o sistema é así. Moitas mulleres denuncian a violencia obstétrica en Euskal Herria”.

A violencia normalizada Despois falou de violencia simbólica: é unha violencia que
temos normalizada e por tanto non entendémola como violencia, “pensamos que é necesaria para o ben da muller e do propio neno, e as mulleres senten obrigadas a obedecer, a non dicir nada e a non denunciar nada. Temos normalizada a non información do parto, a cesárea innecesaria, o parto só... e por iso a violencia é invisible. E despois do parto si, ouves dicir ás mulleres, “como cheguei alí, como permitín todo isto?”. Porque é moi difícil recoñecer que o sistema sanitario pode facer dano, e iso é violencia simbólica: fai dano, inconscientemente, pero faio, e temos que facela ver, precisamente para poder cambiar a práctica”.

Por último, menciona a violencia estrutural como violencia xeneralizada “porque non é unha mala praxe illada, senón unha práctica estrutural do sistema sanitario”. E o é por catro factores, entre outros. Por unha banda, escóndese a perspectiva de xénero: “Predomina a perspectiva androcéntrica no medicamento e o corpo das mulleres é un corpo defectuoso, non é capaz de dar a luz; patinizamos ou transformamos os procesos naturais en enfermidades; ademais ten medo ao parto, a saír algo mal e como temor aceptamos máis facilmente a submisión; e aínda hoxe en día cando unha muller pide algo, pregunta ou se queixa, molesta”. Doutra banda, Fernández destacou a visión mecanicista da saúde: “A técnica e os protocolos converteron o parto en algo moi mecánico, o corpo feminino é unha máquina e o neno é un produto”. En terceiro lugar, o enfoque produtivo, mostra diso é que o número de partos entre semana é moi superior ao dos fins de semana, e igual o de cesáreas. E por último, a perspectiva de clase e raza: “As mulleres con poucos recursos e racionalizadas sofren máis violencia obstétrica, segundo os estudos”.

As consecuencias nos profesionais, na muller e no neno Fernández di que os profesionais
senten moi cuestionados, porque “parece que a violencia é a vontade de facer dano, e neste caso non é así, na maioría dos casos non saben que é violencia, teñen normalizada, como as mulleres, e non lles ensinan a actuar doutra maneira. Ademais, non todo o persoal sanitario utilízao e non todas as intervencións son violencia obstétrica”. Unha vez aclarado, fala das consecuencias da violencia obstétrica. En primeiro lugar, sobre as consecuencias psicolóxicas que ten nos profesionais: “Os xinecólogos, matronas e obstetras atópanse en situacións de tensións, porque teñen que ver partos non respectados e traumáticos, situacións de urxencia, perdas… e logo non se atende a saúde mental destes profesionais. Os estudos demostran que os xinecólogos, obstetras e matronas teñen maiores posibilidades de padecer enfermidades psicolóxicas que os profesionais doutras especialidades, polo que é importante coidar aos profesionais”.

Que consecuencias ten esta violencia nas mulleres? As consecuencias físicas poden ser a perda de ouriños e da defecación, é dicir, a incontinencia, a perda do útero, derrámelos de sangue, as dores vaxinais crónicos, o vaginismo, a unión dos músculos vaxinais, a perda do orgasmo, a infección bacteriana e urinaria, a alteración do desexo e da conduta sexual… Entre as consecuencias psicolóxicas atópase o sufrimento, a desconexión, a soidade, a falta de protección extrema, a falta de protección, o trauma, a sensación de sufrir o trauma, o sentimento da sensación de sufrir, a sensación de ser sometido á sensación de ser sometido á sensación de ser sometido á frustración, o trauma, a sensación de sufrir, a sensación de ser sometido á sensación de ser sometido á frustración, á sensación de ser sometido á morte, á morte. Engade que o trauma pode causar enfermidades graves: tensión grave, ansiedade e depresión postparto, tocofonía, medo irracional ao embarazo e ao parto, tensión postraumática, influencia da nai na relación co bebé…

Por último, fala das consecuencias da violencia obstétrica no neno. As consecuencias físicas poden ser a rotura da clavícula, a ferida na cara dunha cesárea, lesións mentais co uso de ferramentas… e psicolóxica o sufrimento emocional. "É difícil vela nun recentemente nado, pero a neurociencia xa a demostrou e pode ter consecuencias a longo prazo na construción ou apego da personalidade do neno".

Como previr? Teno
claro Fernández: temos que ir aos poucos cara a un modelo humanista, e para iso podemos empezar por entender a etapa perinatal (embarazo, parto e puerperio) como unha etapa vulnerable, “porque son anos os que sabemos que o parto é un proceso máis complexo do esperado, un proceso psicolóxico e hormonal moi profundo, que o cerebro cambia; no parto, a violencia sensorial e emocional, e na súa versión, tamén a violencia perceptiva. Se agora cos meus 47 anos vaime ao xinecólogo e trátame bruscamente e hai moita xente que se mete mentres eu estou alí, aínda que non sexa agradable, iso non me traerá, pero a unha muller que está a dar a luz si pode, e é fundamental interiorizarla para entender por que hai que ter en conta o coidado até o extremo”.

É tamén un momento moi vulnerable porque o neno o vive: “Aínda cremos que o neno non sente todo isto, que non se dá conta, e é xustamente indiferente, canto máis pequeno, máis vulnerable. A infancia e a adolescencia son momentos vulnerables, sendo o máis vulnerable 0-3”. Engade que tamén é un momento vulnerable para os profesionais, por todo o anteriormente exposto e porque o parto ten unha gran capacidade de movemento emocional.

E outra clave importante para avanzar cara ao modelo humanista é entender ao neno e á muller como suxeitos suxeitos con todos os dereitos, “sen esquecer a información que proporcionan as máquinas e as tecnoloxías, pero sempre por encima do respecto aos desexos, pensamentos, emocións e necesidades das mulleres e os nenos. O modelo científico aposta polo parto fisiolóxico e vai máis aló do modelo humanista fisiolóxico, favorece á muller”.

Que se pode facer desde as institucións? O psicólogo sinala que a execución da propia Lei de Igualdade
é un bo punto de partida. A lei di que “os poderes públicos integrarán transversalmente nas súas políticas e accións o obxectivo de previr, atender e erradicar a violencia, así como a prioridade dos poderes públicos vascos na atención integral e reparación das vítimas”. E é precisamente esta última parte a que abordou Fernández: “As mulleres que sufriron violencia obstétrica desde aí fan a demanda, non falan de sanción, senón de reparación, de recoñecemento e de recoñecemento, que aínda non se dá. Esa é unha clave moi importante”.

Fernández engadiu que a Estratexia Española de Atención ao Parto (2007) e o protocolo de parto de Osakidetza están moi ben, e que nestes casos a vía é a execución, “porque non se cumpren, porque hai todas esas inercias”.

E outra que habería que facer cumprir: a Lei de Transparencia. “Non sabemos os datos dos hospitais, non temos os datos das intervencións médicas, non hai transparencia, e sen transparencia é moi difícil saber como estamos a atender nos hospitais de Euskal Herria, o que eu sei é o que me contan as mulleres”.

Propón un plan de vixilancia dos profesionais: canalizar espazos de autocuidado, posibilitar un espazo de supervisión ou atención e mellorar as condicións de traballo. Considera que habería que mirar si os recursos humanos son suficientes e que habería que garantir a presenza dun psicólogo perinatal nos partos. Considera imprescindible a formación dos profesionais que atenderán ao parto dunha muller en catro ramas: neuropsicología, comunicación, trauma e perspectiva de xénero. Por último, lembra que para poder cumprir con todo o exposto durante a intervención é necesario adecuar os recursos materiais (salas de dilatación e parto, quirófanos, reanimacións, neonatologías…).