Jokin Azpiazu (Ermua, 1981) comezou no mundo da música introducindo un desaparafusador entre as cordas da guitarra eléctrica e experimentando co son. Desde entón pasou por diversos grupos como PAM, Despois de Nunca ou Occhi di Farfalla, e en 2017 lanzou Cheiro, a aposta máis persoal da súa carreira, acompañada das proxeccións de Maialen Belaustegi e o son de Ander Barriuso. Relaciona o proxecto cos ecos das súas primeiras probas experimentais, xa que entón busca algo parecido: “Atopar ese lugar onde se xuntan o son e a musicalidad”. Non sente en plena experimentación nin en plena convención. “Quero que a xente coñeza a musicalidad das cancións, pero ao mesmo tempo nunca aprendín música, non sei compor, e utilizo esa incapacidade para facer outra cousa”.

En calquera caso, a imposibilidade de caber en ningún deles é un dos grandes temas da súa vida. É sociólogo, investigador, profesor universitario e activista LGTB, entre outros. “Cústame atopar un lugar para cada cousa, porque non solto nada. Sempre teño a sensación de que non fago nada ben. Pero, por outra banda, dixéronme que quizais a virtude está aí. Intento levar á sociología unha chea de cousas apresas na música, aprendidas na sociología ao activismo… Casualmente, non podo deixar de facer pontes dun lado a outro”.

Nalgún lugar linlle que Carlos ten intención de espertar incomodidade. Con que incomodidade falas e por que medio?

Non diría que quero xerar incomodidade ao 100%. Pero o entretemento en si non me interesa: nin esteticamente, nin visualmente, nin en son nin en letras. Os músicos –como calquera outra cousa– téñenme que mover algo. Pode ser unha influencia alegre e satisfactoria, pero nunca só entretida. Por exemplo, [sinalando o altofalante do bar] The Police entretenme. Pois The Police non me di nada –creo que nunca dixo nada a ninguén–. A música é para xente á que non lle gusta. Podo escoitar a gusto, pero cubrirá o 1% das miñas necesidades. Eu necesito mover as músicas dun lado a outro, polas na malalmanía, darlle enerxía, ou a depresión… Pero tampouco quero crear un espazo absolutamente incómodo nas directas, porque hai risco –como pode suceder– de que a xente tome unha cana para acabar sen facerlle caso. Esa é a miña ambición: non me importa que alguén faga unha marcha no medio do concerto, pero si convertésese en música de fondo para os que están a tomar canas, morreríame. Tento buscar esteticamente un medio: se unha canción me parece moi agradable, engado ruído; ou si é o contrario, unha harmonía, unha acorde progresión lóxica.

A que chamas entretemento? A esa música que non ten dimensións máis aló de reproducir a propia Convención?

Si, a algo así. Ultimamente multiplicáronse enormemente os youtubers, os instagramers e os tiktokers que explican á xente como se fai un bo canto, sobre todo despois da explosión de sons urbanos e trapos. Dinche que ten que ter bombos con determinadas frecuencias, como ecualizar o baixo e consellos de composición: o primeiro refrán necesita así, etc. Son o último esforzo desesperado da humanidade, xa que pronto un algoritmo fará este traballo mellor que eles. Gustaríame evitar iso: pensar que sei como facer unha canción que funcione. E aínda non sei, pero cada vez que aprendo algo novo asústome, se non termino de aplicar ese modelo á estandarización. Tento trasladar este espírito a todos os ámbitos, mesmo aos directos. Xa sei o que pode funcionar, pero non quero que termine de repetir a fórmula. Estamos no nivel de estandarización máis alto de todos os tempos.

Refírese á escena local ou en xeral?

É xeral, levo cinco anos escoitando o mesmo bombo. E en Euskal Herria, todos pensamos que agora é moi moderno utilizar sintetizadores, compramos o mesmo sintetizador no mesmo sitio, e todas as cancións teñen o mesmo efecto. Con todo, o alto nivel de estandarización non é unha cuestión puramente estética, senón ver o que a xente pide á súa traxectoria musical. Parece que todos escribimos a mesma carta ao Olentzero sobre a nosa carreira musical. Ás veces é terrible. Tamén é unha cuestión de ignorancia, porque non controlo moitos deses novos códigos e escenas, e como consecuencia perdo detalles. Pero é evidente que se ha difuminado o choque entre a contracultura e a oficialidade. Ás veces para ben –aprendemos que o son punk non convérteche necesariamente en contracultura–, pero outras veces tomamos uns sons moi acríticamente. E, por suposto, os sons non poden moralizarse, pero si podemos pensar que estamos a utilizar e por que.

No seu caso, é un xesto para escapar desta estandarización non subir o disco a Spotify?

É unha pequena resistencia. Non sei até cando vai durar… Igual que co tabaco, déixalo pero igual te volves a caer. Paréceme un catxondeo como case ninguén dúbida de subir cancións a Spotify. Como non falamos disto? Avanza automaticamente e listo? Os grupos novos, veteranos, politizados, non politizados, que nos une? Spotyfy. É un inferno. Nos extremos temos toda a información: a explotación dos traballadores da plataforma, a miseria que se dá aos músicos... que máis necesitamos? Desde o punto de vista comercial, eu non teño por que preguntarme, xa sei, e si quixese vivir de aí tería que pensar doutra maneira. De acordo. Pero ninguén debe expor nada? Eu diría que no noso caso só ouvín falar disto en Ainara Le Gardo.

Falemos do disco. Presentaches Esperanza como o teu traballo máis optimista.

Bo, un pouco é mentira. Pasei a metade da miña vida pensando que quero que todo o mundo arda e a outra metade, pensando que no momento en que todo arde asustareime e que vou saír correndo. O mundo está moi mal, e creo sinceramente que é o momento da práctica revolucionaria. Deberiamos queimalo todo, en todas as formas que pode adoptar –non ten por que ser por violencia–. Non é o momento de substituír o tetrabrick polo tetrabrik ecolóxico, teño moi claro que todo debería ser enviado ao traste e acabar por unha vez co capitalismo. Pero estas cousas teñen consecuencias terribles. A esa tensión móvese o disco.

José Esteban Muñoz ten unha revisión queer do concepto de esperanza de Ernst Bloch. Para Bloch, a esperanza é unha especie de loop da liña do tempo: traemos algo do pasado ao presente para proxectalo ao futuro. Non é unha esperanza cristiá, “todo irá ben”, senón dicir que ao longo da historia hai moitos antecedentes que demostran que as cousas poden cambiar cando intervimos. Traer ás presente ideas do pasado pode xerar praxe para transformar o futuro. Muñoz busca unha temporalidade queer e di que a esperanza se pode aproveitar para transformar o presente e non para estar quieto. Martin Bidaurre ten un poema que relaciona a esperanza coa esperanza e ten razón, porque é un dos significados do termo. Pois ben, a esperanza vale para non estar na esperanza, que é unha antiesperanza.

Este disco pretende recuperar a esperanza politicamente. Non digamos despois da pandemia, cando escoitamos miles de mensaxes dicindo que isto faranos mellores persoas. Eu non utilizo esa visión humanista da esperanza. Non se trata de recuperar o bo da humanidade, senón todo o contrario: de crear algo que aínda non coñecemos. José Val do Omar ten unha frase redonda: “Fe, non é crer o que non vimos, é crear o que non vemos”. Recuperamos o pasado, non por nostalxia, senón para saber, por exemplo, que nas folgas dos 80 puxéronse pobos enteiros fronte ao capital, ou que en 1936 se colectivizó toda Barcelona, ou que os vascos tivemos formas horizontais de organización que funcionaron durante moitos anos. Estas ideas traémolas ao presente para mover as cousas.

A maioría das letras do disco refírense á esperanza dun colectivo, mesmo cando se refiren á nitidez. Non se buscan salvacións individuais.

Creo sinceramente que non podemos sós. Bo, se queres facer un exercicio de supervivencia, segue só e chegarás ao final do teu día. Pero non se pode envorcar nada se non partimos do colectivo. Moitos din que necesitamos máis folgas e menos terapias… eu creo que necesitamos máis folgas. Menos terapia? Non sei, creo que hai xente que necesita terapia, que cando o fai faille ben, e dinos. Non estou en contra da terapia, estou a favor da folga. En cambio, estou en contra da individualización. A terapéutización e a individualización non son sinónimos, pero hoxe en día estanse articulando así e non me gusta. Creo que temos que atoparnos para avanzar os que estamos aquí e os que non están. Si no disco aparece eu, aparece nesa dirección.

Maite Mursego e o rapeador Trusty colaboran en senllas cancións. Como xorde a oportunidade de traballar con eles?

Eu coñezo a Maite desde os 15 anos, somos moi amigos, vivimos moitas aventuras xuntos, e era inevitable facer algo con ela antes ou despois. O de Trusty é diferente: coñézoo das redes por casualidade. É madrileño, vive en Barcelona e leva moitos anos baixo o seu teito. Sorpréndeme do todo: canta letras con tinguiduras de marica, moi explícitas, pero afastadas de ser panfletos. É moi torpe, escura e desagradable, pero tamén esperta ganas de seguir escoitando. Non canta co amor homosexual común, senón coas matanzas, un fervente gerontofilo. É amigo duns amigos e ao decidir que quería unha colaboración súa, escribinlle desde Instagram. Unha hora despois de enviar a canción envioume a idea. Creo que fai un bo contraste e que ese ton máis nihilista equilibra o ton da canción.

Que é para vostede o “paraíso socialista” que menciona en Dez veces?

É unha canción dirixida á esperanza antes mencionada. Dígoo nun momento: “Cando voes o frío non nos deixará durmir”. Hoxe en día estamos nunha situación moi mala, pero ao acender as cousas espértasche e ao espertarche espértanse outros sentidos. E, de verdade, non é moi difícil saber onde está o problema: sabemos onde debemos meter o pau, cal é a máquina a sabotear, e iso levaranos a un espazo de pracer. Na canción hai unha broma para burlar un pouco de lecturas moi normativas e heterosexuais que se fan ao redor do socialismo. Para min é un paraíso socialista un lugar marabilloso onde calquera come un pene, unha alegre ou o que queira. Ese lugar onde comemos almas, dalgunha maneira. Reivindico o pracer, claro, pero non o pracer hedonista e individualista. Se queremos pasar a porta do capitalismo para chegar ao comunismo, no meu caso o libertario, non é por unha épica, senón polo pracer, porque sabemos que imos vivir moito mellor, imos gozar moito máis, que todo vai ser moito mellor. Quero vivir mellor e loito para iso.

O ceo con auga é probablemente a última canción, a máis poética. Utiliza un ton máis persoal que outros.

Si, esa canción fala de perda de sentido. Ás veces paréceche que todo perde sentido, que non hai aire no ceo, que non se pode respirar. Dura un tempo, e logo vai, e volve dar sentido ás cousas, pero mentres dura… Quedas nun buraco e por un momento non hai máis que un oco. A canción recolle a metáfora da piscina: estás nunha piscina, non podes sacar a cabeza da auga; é á vez unha piscina, non é o mar, pero non podes sacarche a cabeza… é a letra máis persoal e antiga, escrita nun duro momento da vida coa morte dun amigo.

O resto de cancións teñen un ton político máis evidente. Por exemplo, en Handia di: “Quen soña co diñeiro morre”.

Vén dunha frase do avó paterno. Era comunista, nacionalista e pasou varios anos no cárcere. Dicía que non se fiaba demasiado dos que sempre perseguían o diñeiro. Creo que ás veces é importante recuperar ideas moi básicas, e dicir, por exemplo, “non se fien dos músicos que queren enriquecer, non son boa xente”. Dáme igual que parezan rapeadores “malotes”, super LGTB friendly, ou super nacionalistas. Se queren enriquecerse non son boa xente. Non hai boa xente que queira enriquecerse.

Nas novas xeracións, sobre todo en moitas das que fan o que se chama “música urbana”, percíbese un discurso común nos últimos tempos: as eleccións que poden considerarse contraditorias xustifícanse a miúdo como peaxes a pagar da música para vivir dignamente.

Non xulgo os desexos da xente. Pero pensar que detrás da clase obreira hai todo vale… Mire, crecín nunha familia obreira, o meu país é totalmente de clase obreira, e sempre tiven moi claro que a supervivencia e a ética non teñen por que ser contraditorias. Ser músico é moi difícil, e entendo que pague peaxes –que lle vou a dicir eu traballando na universidade–. Pero iso non o xustifica todo. A pesar da gravidade, non se pode facer calquera cousa para avanzar. Asinar, por exemplo, un acordo cunha marca de bebidas ou roupa determinada, publicitándoas… perdoar, pero non. A xente ten que facer moitas cousas difíciles para sobrevivir, moito non gústanme e non as xulgo. Pero coidado con xustificar calquera cousa dicindo que es de clase traballadora. A dignidade e a conciencia de clase van unidas.

O disco inclúe a versión da canción Eskoria de RIP. Por que esa homenaxe?

Admiro moito ao RIP por diferentes motivos. Para empezar, porque eles foron o grupo máis apaixonado daquela primeira xeración, xunto con Vomito. Ninguén tiña esa maleza, ponme todos os pelos ergueitos. Eles son o meu grupo máis rescatable do RRV. Non sei se alguén conseguiu tanto con tan poucas cancións: teñen catro cancións no disco compartido con Escorbuto e outras catorce Non te movas! en disco. Logo coñecemos algunhas maquetas, pero con moi poucas cancións foron e son lenda. Pero, sobre todo, admiro pola súa traxectoria. Teñen unha historia moi dura como grupo... Non fixeron un retorno ridículo; uníronse para tocar en eventos importantes para movementos concretos: contra a SIDA, nun Encontro de Xerras… É dicir, tamén o fixeron ben. Se o compara coa rechamante deriva doutros de RRV, o RIP é marabilloso: mantiveron o seu compromiso político até o final. Se alguén merecía a miña homenaxe, eran eles.