Volvín ao instituto fai un par de semanas, despois de estar en situación de permiso durante un tempo, e desde hai moito tempo, ao modelo D. Estaba moi entusiasmado con atoparme cos adolescentes "vascos", porque pasei longos anos no modelo A e no modelo B de Lapurdi, na educación nacional francesa, e estaba cansado da estrañeza que os vascos sentimos neses casos. Traballar no ensino do eúscaro, pero nun mundo tan paralelo, sen poder relacionarse cos alumnos só en eúscaro, ou vivir naturalmente a cultura vasca, ou compartir referencias e visión do mundo.

Pensaba que ía ser unha especie de volta ao doce da casa, pero mire vostede onde acabo de ver que todo foi unha fantasía, unha quimera. Si, a verdade é que me sentín moi triste vendo a conduta lingüística dos alumnos, teñen unha tendencia case absoluta cara ao castelán, pero desde aí empezaron a mostrar unha especie de orgullo cara á súa opción lingüística, unha desvergoña maior, que a nós tamén nos fan en castelán, sen expresar ningún tipo de arrepentimento e esforzo ante as nosas advertencias. Preocupante.

Non só quero ir en contra dos alumnos, aínda que debo recoñecer que o da lingua é unha cuestión que me toca unha fibra moi interna, e que por iso teño que facer un esforzo especial para non caer na reactividad, para non pór en perigo a relación. O máis sinxelo sería pór toda a responsabilidade ao seu cargo, pero sería unha análise simple e inxenua, porque nós tamén somos responsables, e porque sabemos que nos interpelan directamente a todos os que fan os mozos. Aínda que non nos guste, son o noso espello, síntoma e consecuencia directa do que somos.

O uso desafiante do castelán paréceme, ou polo menos quero pensar, que é unha forma de reacción da oferta educativa que segue sen ter en conta as necesidades dos mozos. Nós somos axentes deste sistema, e como son conscientes da dor que nos produce o castelán, atopan niso a forma de expresar a rabia contra el, unha arma eficaz. É un síntoma e intento non dar máis importancia que o que ten.

E esa inercia de falar en castelán, ou de dificultade para facelo en eúscaro, vén explicada pola nosa situación de dependencia e opresión, a crecente diglosia que xera. O pobo dominado ten tamén unha lingua menosprezada e subtitulada, e dificilmente pode competir o eúscaro coa hexemonía total do castelán, polo menos aos ollos dun mozo. A que idioma chegariades vós, si sodes novos, na Comarca de Pamplona (por exemplo)?

Deberiamos centrarnos na normalización do pobo (independencia), e así concentrarnos toda a nosa forza, que é o único remedio para a secuela do eúscaro. O partido da supervivencia lingüística xógase no ámbito da máxima política e a solución non depende, por tanto, da educación, ou polo menos non só. Pero, pódese facer algo no noso ámbito? Claro que si. Alfabetizar sociopolíticamente aos nosos alumnos, contextualizando adecuadamente o problema do eúscaro, expondo as razóns do que nos pasa. Non é moito, pero se é algo.

Facer algo parecido ao tratamento que empezamos a dar na educación á opresión feminina, por exemplo, non é tan difícil. Dise aos alumnos que hai que entender o problema dentro dun sistema de opresión maior, heteropatriarcado, e ofrecer o instrumento –o feminismo– dunha ideoloxía que axuda a situalo no marco axeitado. Por que non actuamos igual co eúscaro? Por que non recuperamos os conceptos de imperialismo ou opresión nacional?

Non sei, pero os datos son alardes. Chegou o momento de saír do mundo de Yuppi.