Axiña que como vimos gritamos: "Harkaitz-txoria!". Unha gran sorpresa. Sorpresa porque non é fácil de ver. Sorpresa, porque observar nos cantiis mariños non é tan común como nas montañas do interior. Temos sorte. De feito, o paxaro rochoso (Tichodroma murario) é unha ave de alta montaña. Pódese atopar desde as montañas europeas até o Himalaya. Pireneos, Alpes… case sempre entre 2.000 e 3.000 metros. Dicímolo case sempre, porque no inverno pode verse fose deles. E é que, fronte ás grandes nevadas e frías, non atopará nel ás súas xentes de bicho, os artrópodos, que son o seu alimento. Así, no inverno descende das montañas altas a zonas de menor altura. Sempre a extensos carballais con gretas. Pódese ver, por tanto, en distintos montes de Euskal Herria. Fóra do inverno, no val do Roncal, só atoparemos na zona de Larra-Belagua. Para iso é necesario manter os ollos ben abertos. De feito, entre as rocas grises, o paxaro rochoso tamén sabe esconderse ben.

Arriba e abaixo da parede Como o seu
nome indica, para ver o paxaro rochoso teremos que observar os arredores da parede. En xeral naturais. Roquedos escarpados, cantiis mariños e, nalgúns casos, algún tipo de construción, como comentaremos máis adiante.

É un pequeno paxaro de cuberta gris, de 15,5-17 centímetros de lonxitude e 30-35 centímetros de ancho sur. Cando estes son pechos, o dorso gris pode confundirse coa cor das paredes calcarias, dificultando a observación humana. Debido á dificultade de estudar os roquedos, o seu hábitat ou o seu hábitat tampouco axuda a atopalo. Por iso, a investigación desta especie non adoita ser fácil e nalgúns traballos detectouse unha falta de datos para coñecer o seu estado de conservación. Cantos paxaros de roca percorrerán Euskal Herria no inverno?

O paxaro rochoso adoita ter unha marcha tortuosa que ascende e baixa pola roca. Con movementos rápidos, adoita buscar comida con greta acompañada das súas longas garras. Para iso acompáñase dun pico negro, fino, longo e curvo, que penetra en pequenos buracos para atrapar aos bichos escondidos nel. Pero ás veces non queda máis remedio e… tamén ten un movemento que se pon de manifesto: o voo. De feito, cando o paxaro de roca abre as súas ás, ilumínase na paisaxe gris, e no medio das frías cores invernais estende dúas ás de intensa cor vermella, xunto cos bordos negros salpicados con manchas brancas. E aí, o momento de ver a ave convértese en poesía aos ollos do home. O voo do Paxaro de Roca lembraranos a imaxe dunha gran bolboreta no corazón do inverno e os nosos ollos gozarán coa posibilidade de contemplar este peculiar animal. A observación da natureza como un momento de goce.

O amor á calcaria, pero... as outras pedras tampouco se danan coa chegada do Inverno, os paxaros rochosos ven cada ano nos roquedos das distintas cordilleiras de Euskal
Herria. Polo xeral, sós ou por parellas, sen apenas cantar, son frecuentes os silencios nas zonas sombrías das paredes e as posibilidades de observalo redúcense máis. Mirando nos buracos das grandes paredes de pedra, cando captura a parte superior do roquedo realiza a miúdo un longo e recto voo pechando as ás e baixando aos pés da roca para volver buscar alimento de abaixo arriba.

Son coñecidas algunhas das súas zonas invernais. Nos canóns de Arbaiun e Lumbier, no Parque Natural de Aiako Harria, nos arredores de Aizkorri-Aratz, en Urkiola ou nos muros da contorna do Gorbeia. Tamén se observou na inmensidade dos cantiis costeiros como Lekeitio, Getaria e Jaizkibel.

Así o vimos nós, pasando dun gran roquedo de arenisca a outro, sacudindo as dúas ás especiais. Nós estabamos nun val aberto que separaba as dúas zonas escarpadas, a poucos metros do mar. De feito, a pesar de que a calcaria e os roquedos do interior son máis queridos, existen observacións xeológico e fóra destas zonas.

Ameraun-txorixa, amigo dos frades, coñecen
ben o paxaro rochoso na zona de Oñati. Tamén ten nome propio, tal e como se recolleu en diversas entrevistas a persoas maiores da zona. Así o fixo Cándido Izaguirre en 1969 nO vocabulario vasco de Aranzazu-Oñate e zonas (O dicionario vasco de Arantzazu-Oñati e os seus arredores), onde se coñece como Pareta-Txorixa ou Ameraun-Txorixa. O primeiro nome, por suposto, non ofrece moitas posibilidades de dúbida. O segundo, con todo, une a araña ou telaraña coa ave. Por que?

Ademais de na zona de Oñati, Azkue e Telesforo Aranzadi recibiron nomes similares, como a araña e a araña. Noutras linguas tamén este paxaro e a araña uníronse a miúdo á hora de pór o nome. Aínda que en castelán se chama “treparriscos”, tamén é coñecido como “arañero”. E non é casualidade, por suposto, a unión entre a araña e o paxaro rochoso: no inverno sábese que busca araña e malla rabuña nas rendijas dos roquedos co fin para comer as arañas que hai nela. A súa comida dálle o nome de Oñati.

É coñecida polos oñatiarras porque visita todos os anos ás paredes de Araotz. Adoita observarse nas paredes de Araotz durante o inverno para o goce de persoas con ollos cortantes e paciencia. Tanto nos carballais naturais como en ocasións nos muros artificiais.

Así o din os expertos. Dise que viron arriba e abaixo nas paredes artificiais, salvo na torre da igrexa do Santuario de Arantzazu e nas edificacións próximas. Non cabe dúbida, polo menos, de que o singular muro da igrexa, onde coas súas pedras piramidais forma unha torre espiñenta, permitirá ao peñón explorar as reviravoltas entre elas. Gustaríame saber se os frades do lugar coñecerano, ou se o defunto Pello Zabala intuiría que o Paxaro Ameraun viña ao seu Arantzazu cos días de inverno como anunciante do frío.

Ademais de en Oñati, Isaba é unha ave coñecida. No inverno pódese ver o paxaro rochoso. Terá nome propio?

Non son poucos os escaladores que durante algún tempo viron o paxaro rochoso nos muros de Araotz. É certo, por unha banda, que a mellor época de escalada non coincide coa presenza desta ave, pero habería que ter en conta, polo menos, a posibilidade de que o paxaro rochoso estea presente na xestión das zonas de escalada. De feito, hase visto que hai lugares onde se practica este deporte e elimínanse as herbas das rendijas e gretas das paredes. Isto pode evitar atraer aos artrópodos, polo que pode provocar unha menor cantidade de comida para a ave.

Co fin de conservar o deporte e a biodiversidade, conviría adoptar as medidas axeitadas para a supervivencia de ambas as áreas, de forma que no futuro poidamos seguir gozando do movemento das ás vermellas no escenario gris dos carballais.