Naceu en Ochagavía e até cando estivo no pobo? Tiven a oportunidade
de estudar no pobo ata que con 14 anos viñese a Pamplona. Creouse un colexio para todo o val en Ochagavía, fóra da escola pública, para poder realizar alí o bacharelato. O profesor de matemáticas era mestre da escola, o de música era organista do pobo, un sacerdote daba latín e outro daba relixión, o noso pai era veterinario do pobo e daba física e química. Foi unha iniciativa popular, pero aberta a todo o val. Despois vin á cidade, a Maristas, e logo estudei xornalismo na universidade de Opus. No último ano empecei como profesor no euskaltegi Arturo Campion.

E cando aprendeu eúscaro? Aos 15
anos fun a unha conferencia de José Miel Barandiaran e a moza que estaba á beira preguntoume si quería estudar eúscaro. Díxome que si conseguise o grupo e o lugar, el buscaría ao profesor. Nos maristas un simpático frade deixounos unha pequena habitación e co irmán dela empezamos a aprender eúscaro. O curso seguinte fun ao euskaltegi Arturo Campion e alí estudei mentres estudei xornalismo.

No último ano dos estudos era alumno do euskaltegi no nivel superior e, ao mesmo tempo, comecei a dar clase aos primeiros. Naquela época, Sagrario Alemán tomou a dirección e entón Arturo Campion pasou da escola de noite a ser euskaltegi. Desde o punto de vista didáctico, demos tantos saltos, ampliamos a xornada e comezamos a relacionarnos con quen impartían clases noutros lugares, creando certa coordinación. AEK non era aínda, polo menos aquí.

Estivo en movemento KEM-MOC. Foi a época da preinsumisión, non? Si. Aos primeiros aos que opuñamos ao servizo
militar dábannos a prórroga automaticamente e cando sacaron a nova lei nos amnistían. Sabiamos que o Estado ía organizar servizos sociais alternativos ao servizo militar e que para iso non necesitabamos ningún Estado, creamos un taller escolar na Chantrea, en Burdintoki. Os Traperos de Emaús déronnos o diñeiro para polo en marcha e os xubilados do barrio ensinaban o seu oficio aos mozos que querían traballar. Agora todo o mundo di que esa escola foi o modelo para os talleres escolares que posteriormente creou o Goberno de Navarra.

Nada máis ouvir a palabra emprendedor vénnos á cabeza a persoa que quere montar o seu negocio e gañar diñeiro. O que faciamos nós –Burdintoki, Arturo Campion, Traperos de Emaús…– non era o noso negocio propio para gañar diñeiro, senón para dar unha resposta a unha necesidade social que viamos. Neste sentido vexo unha gran similitude entre Campion e Emaús. Eramos emprendedores, sen dúbida.

Reivindicación e traballo práctico, son ambos os imprescindibles?
Así é, pero hoxe en día obsérvase que na maioría dos ámbitos sociais hai movementos totalmente ligados á reivindicación e outros que traballan exclusivamente no día a día. As excepcións son moi escasas: o ámbito do eúscaro ou o traballo que se realiza coas persoas refuxiadas e desafiuzadas, porque en ambos os casos a reivindicación e o traballo diario si van xuntos. Por exemplo, os bancos de alimentos recollen comida, pero aí non hai ningunha reivindicación. O antimilitarismo, pola súa banda, limita o seu labor ás reivindicacións. Algunhas iniciativas prácticas relacionáronse coa caridade e a igrexa, e os vermellos non faciamos máis que reivindicalos. A min paréceme un erro grave. Hai que tentar responder de forma práctica aos problemas das persoas e, ao mesmo tempo, dicir con claridade o que hai que cambiar para que non se dean máis casos deste tipo. Reivindicar é ser progre sen facer nada máis. Pero que diferenza hai entre unha dereita e un progre? Traballamos en lugares similares, cobramos un salario similar, ímonos de vacacións a lugares similares, temos coches parecidos... a forma de vivir non é moi diferente e iso é falsidade. Non digo que sexa culpa da xente, pero moitas veces non somos conscientes de como nos engancha o capitalismo.

Sodes os reivindicadores de Emaús? Nivel
baixo. Nós nunca recorremos á confrontación. Iso témolo moi claro. En gran medida a nosa reivindicación é testemuñal, demostrando na práctica que as cousas se poden facer dunha maneira moi diferente. Aquí, hoxe somos 300 persoas. Temos igualdade salarial. Os directivos e o último traballador que se incorpora cobran pola mesma hora. Con iso queremos reivindicar que todos temos a mesma responsabilidade: facer o que nos corresponde o mellor posible. En Campion tamén tiñamos igualdade salarial.

Traballar menos para que todos poidamos traballar. Vostede sempre foi partidario da división do traballo. Si. Nos
últimos dez anos somos 100 persoas máis nos traperos. O número de compañeiros aumenta ano tras ano. E agora propuxemos a redución da xornada laboral para que poidamos contar con máis xente: todos traballamos 32 horas e media por un salario bruto de 1.100 euros, en catorce pagas. É suficiente para vivir? Quizais non. En Navarra o salario medio supera os 2.500 euros, pero aquí a barbaridade non é o noso baixo salario, senón o nivel de vida da sociedade. O que non é posible para todas as
persoas do mundo é un privilexio, non un dereito. Ter vacacións si, pero ir
de vacacións non é un dereito, por exemplo. E ademais, falamos moito de dereitos e de obrigacións? Moitos dos nosos compañeiros teñen que buscar traballos complementarios fóra de aquí, pero aquí tan importante como o diñeiro de Emaús é formar parte do equipo, relación, respecto e amabilidade.

Moitos dos aquí presentes coñecen os malos tratos? Somos
case 300 persoas de 34 países. O 70% ten problemas especiais por ser migrantes, por estar no cárcere, por problemas de drogas ou por pertencer a familias non estruturadas. En contra do que algúns pensan, aquí temos menos problemas que en calquera taller, porque estas persoas non están afeitas ser normais, é dicir, que cando as tratas ben tratadas métense automaticamente nese bo ambiente. Ademais, a capacidade das persoas trabállase e aumenta si créase un ambiente axeitado. Sorprende a resposta positiva de todos.

Estades a celebrar o 50 aniversario dos traperos de Emaús. Como empezou? É unha iniciativa creada polo frade francés Abbé
Pierre. Era de boa familia, loitou contra os nazis e ao finalizar a Segunda Guerra Mundial foi elixido parlamentario. Co diñeiro que gañaba colleu unha casa para reunir aos mozos de Francia e Alemaña e empezar a refacer as relacións entre os países, pero ocorréuselle ir a un home que quería suicidarse e propúxolle acompañarlle a outras persoas que, como el, estaban en mal estado. Así empezaron a trasladar aos desempregados a esta casa, creando a primeira comunidade. Cando deixou de ser parlamentario quedaron sen diñeiro, e entón comezaron a recoller os residuos que a xente tiraba para vendelos.

En Navarra, antes de 1972 algúns xitanos portugueses vivían nunhas chabolas en Barañáin, e a un grupo da contorna eclesiástica ocorréuselle que había que darlle unha solución. Como xa tiñan a referencia de Emaús en Francia, ocorréuselles facer unha recollida para sacar o eslamiado en Pamplona. As cousas recolléronse e puxéronse á venda no Corte Inglés, de onde sacaron un millón de pesetas. Con iso crearon a aldea de Santa Lucía.

Algúns dos que viviron alí son hoxe os nosos compañeiros. Esta recollida e venda mantívose ao redor da igrexa ata que en 1978 chegou un dos directores actuais, José María García Breso. El viña de Emaús de Bilbao e quería crear aquí unha comunidade. Entraron en contacto cos voluntarios e estableceron a comunidade en Vila Simona. Conseguiron un pequeno camión e comezaron a vivir vendendo as cousas que recollían.

Pouco despois, o Concello de Pamplona encargou a un grupo chamado Lorea a organización da primeira recollida selectiva de lixos. Os de Lorea contactaron cos traperos e ambos puxeron en marcha o servizo en 1982. No barrio de Ermitagaña realizouse a primeira recollida estatal deste tipo. Normalmente as comunidades de Emaús non traballan coa administración, pero aquí si temos contratos de servizos con varias mancomunidades e recollemos a domicilio mobles e obxectos voluminosos, recollemos e reparamos electrodomésticos, roupa e zapatos… Tamén recollemos todas as noites obxectos voluminosos depositados xunto ás papeleiras e así limpamos a cidade. Navarra é pioneira niso.

E a comunidade? Atópase
no pobo de Belzunze, onde viven 25 persoas. É o corazón de Emaús, a semente, de onde empezou todo. O seu obxectivo é ser unha escola para o desenvolvemento do equipo e das persoas.

Vostedes propoñen unha economía circular. Si, pero
realmente a economía circular non é circular, sempre é unha espiral descendente, porque cada vez que utilizas unha cousa pérdese algo. Sospeito que a economía circular, como o desenvolvemento sostible, converterase nun slogan buxán para que todo siga igual. As autoridades non teñen ningunha intención de cambiar, pero os cidadáns tampouco estamos dispostos a tomar as medidas necesarias para solucionar todos estes problemas como o cambio climático, a contaminación ou a perda de biodiversidade. A desaceleración é obrigatoria. En 2022 recollemos case tres millóns de quilos de téxtil e calzado. 3.000 toneladas. Máis de dez toneladas diarias en Navarra. O peor non é recoller todo iso, o peor é que para poder recollelo cómpranse dez toneladas de roupa cada día, e sabemos que se producen dez toneladas de roupa, onde e como, e até aquí traela en barco, en camións… E iso só en Navarra. É un despropósito absoluto. Isto non se deterá ata que estale.

Poucas posibilidades de optimismo? Eu véxoo así. Creo que todo o mundo está
en proceso de converterse nun terceiro mundo. A brecha entre pobres e ricos foi unha característica do terceiro mundo, pero no noso caso cada vez temos máis gretas. O segundo paso foi a pandemia. Non criamos que iso podía suceder en nós, pero chegou. E o terceiro paso é a guerra. As guerras eran afastadas, pero agora témolas en Europa. E si a isto engades o cambio climático, a crise enerxética, o esgotamento das materias primas, a perda de biodiversidade... os seguintes vivirán peor? Materialmente si, non teño ningunha dúbida. Máis felices e equilibrado?

Hai un escritor e filósofo que me encanta, Jorge Riechmann, que di que é unha dúbida se neste século XXI morrerá o 50, 80 ou 100% da poboación mundial. Para os nenos pequenos non pensar mellor. Non son optimista, pero creo que hai que avanzar cada día. Vivo até morrer e teño a esperanza de que algunha vez chegue a reacción. As pequenas comunidades reforzásense para poder
seguir vivindo. Os espazos comunitarios creados terán a maior oportunidade para afrontar o futuro negro, estes barrios con concepto de barrio, comunidades como a nosa...

O
eúscaro pode ser vertebrador? Si, porque o eúscaro crea comunidade. Eu creo que o eúscaro vai ter un futuro prometedor porque é un vínculo para a comunidade. Iso si, se queremos que os que veñen amen o eúscaro, primeiro terán que querer aos vascos. Temos que ter un trato con eles.

Hai quen di que os migrantes son un perigo para o eúscaro. Parécenme moito máis perigosos os que non queren aprender eúscaro. Doutra banda, poden ser un risco se non traballamos o suficiente. Que relación ten vostede cos migrantes? En que comunidade entras con eles para que entren en nós? Pedir é libre,

pero é máis fácil dalo. E ademais, a nós correspóndenos darnos de antemán, porque nós temos todo e eles nada. Os dereitos sen obrigacións son moi escasos e nós estamos afeitos reivindicar todo como dereito.

Cal é a súa actitude cara ao eúscaro entre os que veñen de fóra? Si nos seus
países de orixe están afeitos utilizar diferentes linguas, para eles é normal escoitar o eúscaro. Pola contra, a xente de América Central e América do Sur ten unha forte adhesión ao castelán, ven con desprezo as linguas locais en xeral e non entenden como, sendo castelán, podemos falar en eúscaro. Para uns e outros é normal e natural escoitar o eúscaro, porque entre os vascos sempre traballamos en eúscaro. A maioría non aprendeu euskera, pero sei que os fillos de moitos dos nosos compañeiros están a aprender no modelo D.