Co obxectivo de lembrar o centenario do xenial contrabajista, os editorial Libros do Kultrum reeditou a tradución ao castelán da coñecida autobiografía de Mingus: Beneath the Underdog: His World as Composed by Mingus (Menos que un can: o mundo que compuxen). Á reedición engadíronse tres textos non recollidos en anteriores edicións en castelán.

“Irritable”, “agudo”, “torpe”, “rudo”… Mingus era un músico salvaxe cuxa personalidade se materializou en adxectivos similares. Por exemplo, nun dos seus concertos en Filadelfia terminou repentinamente a súa actuación, pechando a cuberta do piano e roto case os dedos do pianista, e logo dándolle ao trombón Jimmy Knepper unha labazada na boca. Por iso, chamáronlle o Home Rabioso do Jazz. A pesar dese carácter violento, mostrábase como un amor. Na súa biografía deixou constancia que dentro de Mingus vivían varios Mingus.

Así, viviu unha vida polifónica de once voces e estados de ánimo nas súas cavidades. Así mesmo, incorporou nos seus música elementos de complicadas vivencias como gospel e blues, jazz na cidade de Nova Orleans, jazz de vangarda ou música clásica. Unha das súas principais influencias foi o músico Duke Ellington, que unha vez afirmou que Ellington e a Igrexa eran as súas principais influencias. Recibiu o seu son e as súas harmonías, engadindo disonancias, cambios bruscos de tempo e aceleracións.

A produción de Mingus é dura e produtiva. Con todo, para a artista, o seu mellor traballo discográfico é Tijuana Moods (RCA, 1962). A finais da década dos 50 chegou á cidade fronteiriza entre Estados Unidos e México tras o desengano provocado por unha amante. Así, en Tijuana reuniu “o sentido e o visto”: ambiente nocturno, tequila, tacos, chile picante, mariachis e apostas. É unha obra que combina sons de castañuelas con jazz free. Desmesura no mellor sentido.

Fluidez verbal continua

Na biografía escrita por Mingus, a música apenas ten presenza. Jazz arranxa o libro pero non achega nada ao contido. A chegada do contrabajista é constante e indiscriminada e o libro articúlase a través de entrevistas que se encadean coa enerxía do ritmo frenético do jazz. Tras dúas décadas de traballo no esquirio da súa vida, publicou a autobiografía en 1971, pero xa estaba moi enferma pola esclerose lateral amiotrófica, que morreu oito anos despois. Este esforzo colosal levoulle a ocupar 1.500 páxinas escritas en terceira persoa e un editor trouxo este intenso traballo a 384 páxinas. Con este traballo de edición, o lector coñecerá pouco do músico, pero coñecerá o seu doloroso ego. As casetas, os palacios, os psiquiátricos e os buracos de jazz son a esencia do libro, onde as mulleres e o ennegrecimiento son os temas centrais. Así, o relato adopta a forma dunha biografía ficcionada e é difícil saber que é verdade e que mentira, que fantasía e invención sexual, que feito real e unha anécdota desgraciada da infancia. A muller de Mingus, Sue Graham, recoñeceu que moitos dos temas recolleitos no libro foron inventados polo músico. Con todo, estes feitos son divertidos e emotivos, e están relatados con lirismo e crueza, debido á imparable charlatería derramada. Beat estaba de moda preto da literatura.

O relato parte da infancia e adolescencia do contrabaixo, na periferia Watts de Los Ángeles. O meu pai, un ex militar, era un bicho co cinto. A madrastra era tamén fundamentalista e represora, que en todo momento asubiaba as citas bíblicas. Mingus dirixiulle no seu libro as súas e dúas. De mozo tratou de estudar música clásica, pero como a clásica era un terreo para os brancos, tivo que tocar o jazz. “Es negro. Aínda que sexa bo, nunca conseguirás nada na música clásica. Si queres tocar terás que tocar un instrumento negro. Non podes tocar o chelo, así que terás que aprender a tocar o contrabaixo, Charlie!”. A continuación, destacou en ambientes infestados de proxeneta, urdanga, camelos e delincuentes. Finalmente chegou á cidade de Nova York, onde viviu os seus mellores tempos. Lionel Hampton, Billy Holiday, Fats Navarro e Charlie Parker estiveron xunto a importantes músicos de jazz. Tamén conta o momento no que visitou a Belleuve, un psiquiatrico afundido na depresión.

As mulleres son o eixo central do relato. Nos anos 40, Mingus iniciou unha vertixinosa viaxe sexual. Recoñeceu que tivo 31 asuntos de amor na súa vida e que se deitou con preto de vinte mulleres nun só programa. “Son máis home que calquera branco kaiku e sucio. Fíxeno con 23 mulleres unha noite, entre elas a muller do xefe (…) Fíxeno porque desexaba matar e esperaba que me mataría. Pero ao volver de México sentíame satisfeito, así que lle deixei”. Evidentemente, non é que o confirme. Destaca o apoio á poligamia do músico, que tivo cinco esposas, dúas delas convertidas en traballadoras sexuais. Durante un tempo terminou sendo proxeneta.

O segundo tema central que atravesa o relato é a negritud, xa que o libro pode ser considerado como unha crónica do clima social e económico da época. Mingus sentiu vergoña por ser negro desde pequeno. É máis, a súa pel non era moi escura, polo que o seu negro tampouco era suficiente para o resto dos negros. En consecuencia, sempre estaba metido en leas con insultos máis negros que el. A nai de Mingus era filla dun home de orixe inglesa e chinés e dunha muller suramericana, e o seu pai era fillo dun home obreiro negro de caserío e dunha muller sueca. “Son Charles Mingus. Home medio negro, medio amarelo, nin amarelo, tan branco como para deixar de ser negro, nin tan claro como para chamarche. Eu considérome negro. Son Charles Mingus, eu creo que non teño cor. Son Charles Mingus, un famoso músico de jazz, pero non tan famoso na miña casa como para sobrevivir en Estados Unidos”. O título orixinal da autobiografía centrábase precisamente nese carácter mestizo que condicionou radicalmente a súa personalidade: Memoirs of a Half Yellow Schitt Covered Nigger (Os recordos dun negro recuberto de merda Kaka). Pero o editor xustificou o título.