Algunha vez soñabas con camiñar por terras siberias, pero sen pisalas fuches de improviso deixando un oco no corazón de moitas persoas da Zona Mineira.

Tiñas case toda a colección da revista Pyrenaica en casa, porque a través de reportaxes de montaña vasche lonxe. Unha vez díxome que quería ser fotógrafo de mocidade nas guerras mundiais, pero no seu lugar a vida levouche ao conflito vasco e levaches moitos anos preso.

Naceu nA Ralera, en Ortuella, no barrio mineiro de pequenas casas e chabolas, aínda sen urbanizar. Como gustábache a montaña e a escalada preto de aquí, estabas sempre a gusto nas montañas europeas de Asturias.

Nunha contorna castellanohablante e sen conexión con Euskal Herria, eu non entendía o que lle levou a ser membro de ETA e a encarcerar máis de dúas décadas. Iso é o que lle preguntei unha vez nos paseos polo monte con ovellas. Vostede contoume que, como na nosa casa, vostedes tamén foron perdedores de guerra, que na escola nacional sufriron a exclusión dos perdedores, a falta de liberdade no franquismo, as prohibicións das características vascas, etc. Vostede lera todos os libros de Ché e era a súa estrela, ás veces falaba de Txomin e na bágoa choraba lembraba a Tturco nas comidas da súa casa tras a horta.

Vivir no noso país, o momento, o teu carácter e o teu desexo de cambio leváronlle a percorrer o teu camiño e a recibir o castigo que veu despois. Entre as trincheiras, con todo, mantiveches a relación cos amigos do pobo que estaban noutros aspectos e trataches de que as pontes non rompesen pola paz.

Para os máis próximos, os seus valores colectivos, o auzolan, a solidariedade, o interese polos mozos e o humor foron os seus principais características. Lembro a alegría
que tiñas cando renovamos entre amigos o tellado da vosa antiga casa. Con que facilidade relacionábase coa xente da rúa, coa xente que tiña pouco e cos presos sociais do cárcere, e que lle gustaba escoitar aos mozos e tomar conciencia do mundo que traen.

Gustábanche as covas porque apagabas a luz nas cavidades e no silencio imaxinábasche aos antigos mineiros. De aí chamaba á nosa comarca o Bronx do País Vasco, consciente da desestruturación social que temos aquí.

Ao final non chegaches a Siberia, pero non hai recordatorio do que deches, especialmente do que fai falta para avanzar na nosa rexión, para xuntar a xente diferente e facernos sentir ben, ilusión, enerxía e forza.