O pasado verán impartín un curso sobre prevención da neurosis no marco dos encontros pedagóxicos Hik Hasi. Moitas persoas inscribíronse porque o título lles resultaba atractivo, o máis seguro, porque daba a entender que a saúde mental (ou a falta de saúde) non é algo aleatorio, senón algo que se pode ver de antemán e precisamente por iso hai que coidalo desde o principio.

Pódese previr a neurosis. As causas do sufrimento psicolóxico humano están ben detectadas e, máis aló desa decisiva dimensión social, política e económica, existe unha orixe que ten que ver coa nosa configuración psicolóxica, que necesariamente nos leva directamente a cuestionar a forma actual e aquí de coidar a infancia e a realizar cambios profundos.

Con todo, trátase do que chamamos neurosis. Porque si, é un concepto que habitualmente comprendemos en relación cos trastornos mentais, xa que é un termo utilizado no ámbito da clínica e do diagnóstico psicolóxico, creado para reflectir e nomear un tipo de patoloxía. Até aí, de acordo. Pero, que consideramos patolóxico, ou neurótico?

Atribuímos á sintomatología a función de diferenciación entre patoloxía e saúde. Así, si un síntoma indica que algo non está ben, cremos que hai un nivel de patoloxía, é dicir, que non hai síntomas hai que entendelo todo coma se estivese ben; identificamos a saúde coa mera ausencia de síntomas. Pero, son realmente o mesmo?

Identificamos a saúde mental co comportamento e a vida dentro dunha normalidade, medida en función da mera capacidade dunha persoa para adaptarse á sociedade. O concepto debería ser máis amplo: a capacidade de relacionarse de forma satisfactoria connosco mesmos, cos demais e co mundo. Pero o da saúde mental é certo, é un ámbito moi relacionado coa ideoloxía e a política, porque para decidir o que é tratable, teñen que xulgar as condutas das persoas, facendo necesariamente unha clasificación entre sans e patolóxicos.

En xeral, considérase normal e sa á poboación que funciona e compórtase ben nunha sociedade, pero a normalidade non é sinónimo de saúde mental nin de estar fóra da tolemia. O consenso tácito da conduta normal pode sustentar unha sociedade e un estilo de vida incapaces de responder as necesidades básicas do ser humano, e creo que así sucede en nós.

Necesitariamos revisar continuamente o que consideramos san e racional, normal e habitual. De feito, moitas patoloxías pódense ocultar baixo a etiqueta de normalidade e considerar funcionamentos moi patolóxicos, deste xeito san. A normalidade non garante nada, salvo o funcionamento e control dunha sociedade e un estilo de vida concretos.

A nosa sociedade e o noso modo de vida son tan disfuncionais, tan lonxe de estar organizada en función das necesidades e ritmo dos seres humanos, que non só hai que cualificar o funcionamento normal da nosa sociedade como neurótico, senón que tamén nós temos que desenvolver un nivel de neurosis, para integrarnos na sociedade, para aceptar unha vida patolóxica.

Por iso somos todos neuróticos. Porque todas esas características de ser que se nos dixo que son valores de éxito a través da educación serían consideradas patolóxicas nunha sociedade minimamente sa. Para o éxito social (e escolar) hai que pagar o prezo da neurosis.