Deixando de lado o ruído mediático, imos cara atrás no tempo. Cando e como foi a súa socialización política?

En casa a política sempre estivo presente. Desde pequeno puiden seguir de cerca os debates políticos. Recordo que era pequeno que seguiamos sempre en televisión, por exemplo, os debates sobre o estado da nación. Son filla de electores socialistas, que tras votar en casa a Felipe Gónzalez, decepcionáronse na segunda lexislatura de Zapatero. Isto marcou claramente a miña socialización política, nunha visión que logo construín en torno ao país [Estado español].

Chegou ao Congreso español en 2015. Como viviu ese salto cara á política institucional?

Hagitz era novo e foi impactante. Non só por ser un campo masculinizado, senón tamén por ser adulto. Aos 25 anos tes a madurez lonxe. O proceso de adaptación foi importante e, ao mesmo tempo, completamente diferente ás socializacións políticas vividas con anterioridade; unha asemblea feminista non ten nada que ver coa preparación dunha conferencia para o congreso. Teño recordos de moita emoción e esperanza, pero tamén de inseguridade… Tiven sen dúbida a síndrome do impostor.

En outubro de 2021 nomeáronlle secretario de Estado de Igualdade e contra a Violencia de Xénero. Como foi este primeiro ano?

Estamos a recoller os froitos do esforzo realizado. Acabar o 2022 coa lei de liberdade sexual, coa reforma da lei do aborto, coa lei trans, e coa implementación por segundo ano do Plan de Corresponsabilidade quere dicir que estamos a cumprir o programa. Estou orgulloso da axenda feminista que establecemos.

Hai quen cre que hai unha campaña mediática contra o Ministerio de Igualdade. Até que punto este ruído elimina os avances que menciona?

Ao contrario, nos últimos tempos non se adoita falar de avances e retrocesos das mulleres. O feminismo converteuse nun dos debates máis importantes do noso país, si non é o máis importante. Cada debate que se abre ten unha resposta, e é tan hoteleiro que ás veces parece que o ruído afoga todo o demais. Pero se fai un par de anos díxome que a lei trans ou os permisos dos menstruos morrerían as portadas dos xornais, non crería. Isto reflicte a hexemonía do feminismo que practica o Ministerio.

As redes sociais tamén inflúen nisto. Deron cabida a moitas mulleres que até agora carecían de espazo, pero tamén son a rica terra do odio. Como o levas?

Ambivalente. Tento entender que nos ocorre porque somos mulleres feministas e que, por tanto, a violencia é un problema colectivo e estrutural como todas as formas. Tamén tento xogar co humor porque é unha ferramenta imprescindible para xestionar os insultos. Pero é claramente doloroso. A min insúltanme porque son obeso e feo, e, por suposto, hai días nos que é máis difícil verme no espello porque en Twitter oféndenvos mil veces. Isto repercute directamente na saúde mental e non pode obviarse. Con todo, conseguimos conceptualizar ben esta violencia que padecemos: non nos ocorre por ser persoas concretas, senón porque somos mulleres feministas con posicións de poder.

A semana pasada incorporastes unha emenda á reforma do código penal, ao fío da lei "Só é que si". En que consiste este acordo?

É unha modificación das explicacións dos motivos do Código Penal que confirma o que di o decreto da Fiscalía Xeral do Estado. É dicir, existe o dereito transitorio vixente, e mentres os tramos penais sexan os mesmos non poderán reducirse. Con esta medida o Goberno quere mostrar que entre varios xuíces predominan as interpretacións a vontade propia.

Estas interpretacións deron lugar a polémica pola liberación de varios agresores.

Si, pero basicamente é un problema político. A norma é firme e hai que implementarla. Como en todas as leis que recoñecen os dereitos das mulleres, fai falta tempo para adecuar a aplicación da norma. Cando en 2004 aprobouse a Lei de Violencia de Xénero, presentáronse 180 recursos, que durante moitos anos non se aplicaba porque presentaba recursos inconstitucionais. Entón, podíase dicir que a lei estaba mal. Pola contra, quedou claro que un ámbito do poder xudicial tiña desconfianza na aplicación das leis que protexían os dereitos das mulleres. Agora repetiuse a mesma situación. É evidente que, en todos os ámbitos, o avance dos dereitos das mulleres provoca a miúdo posicións reaccionarias.

Segundo a xornalista Ana Requena, nesta polémica perderon a oportunidade de facer pedagoxía contra o punitivismo. Que che parece?

Por unha banda, que o Código Penal sexa unha ferramenta, tamén para o feminismo. Para moitas das mulleres agredidas é inevitable a pena de prisión para realizar un proceso de xustiza, verdade e reparación. As feministas non podemos decidir o tipo de reparación que necesita unha muller. É inxusto. Doutra banda, a polémica do punitivismo pona no escritorio o extremo dereito, non nós. Por tanto, ao contrario, esta reforma do Código Penal busca dotar aos xuíces de ferramentas para superar esa impunidade e perseguir os delitos de liberdade sexual. Por tanto, en lugar de insistir no debate do punitivismo, como fai o VOX, tentemos analizar por que un xuíz considera que masturbar un home no transporte público ante unha muller non é delito. Debe ser perseguido e pode ser feminista.

Por último, a lei trans foi aprobada polo congreso.

Foi un proceso terrible. Provocou unha gran decepción porque o colectivo LGTBIQ+ ha visto que os socialistas tiñan dúbidas. Sobre todo, porque o PSOE sempre foi o partido político que máis fixo en España para avanzar nos dereitos do colectivo. Tamén quedou claro que o debate entre institucións, sociedade civil e actores culturais é posible cando hai obxectivos comúns. A lei Trans non sería posible sen o Ministerio de Igualdade, pero tampouco sen cada centímetro que o movemento LGTBIQ+ loitou na lei, nin sen a serie Veleno ou sen as transgresiones femininas de Carla Antonelli, Mar Cambrollé ou Mariña Sáenz. Nesta loita deixamos moitas plumas.

Algúns colectivos que se denominan feministas oponse á lei porque din que elimina ás mulleres. Que che parece?

Transfobia, como todo discurso de odio, non ten lugar nos feminismos. Os feminismos son plurais e deben aceptar o debate, pero é incomprensible. Insisto, debater sobre os dereitos humanos da cidadanía non pode ter cabida nun proxecto democrático como o feminismo.

Coa lei do aborto, por primeira vez na historia da democracia española, abriron un proceso participativo.

A verdade é que abrimos un proceso participativo en todas as leis que traballamos no Ministerio. Insisto, porque a miúdo recibimos críticas, porque no Ministerio non escoitamos nin facemos autocrítica aos actores sociais. Pero todos os procesos de consultas públicas están en transparencia, e calquera pode ver que as leis cambiaron a través das achegas de cidadáns e colectivos.

En canto á lei do aborto, para nós era importante que as mulleres e os médicos reunísense na mesma mesa. Esta entrevista é inevitable porque a lei afecto aos dereitos das mulleres e á comunidade médica. Foi un proceso interesante de mellora da lei.

Por último, non incluíron a violencia obstétrica. Preocúpache?

Si, preocúpame, porque sobre todo o PSOE ten tanto medo a tomar esa decisión que é fundamental. A presenza da violencia obstétrica en España foi denunciada por numerosas mulleres e, ademais, por CEDAW da Organización das Nacións Unidas (ONU). Creo que é unha cuestión de tempo, como ocorreu con outras moitas cousas, o PSOE métese na pegada e recoñecerá que é inevitable protexer ás mulleres desta práctica.

O problema é que, mentres tanto, vulnéranse os dereitos das mulleres múltiples nos hospitais. España ten dúas sentenzas, tras dez anos de loita a ONU deu a razón a Nahia Alkorta en xullo. Como se pode entender que en España aínda prevaleza o negacionismo e a impunidade?

Todo iso explica a necesidade dun partido político como Podemos. O PSOE goberna peor cando está só, está afeito cumprir só unha pequena parte do programa que propón. E de súpeto unha parte da cidadanía pídelle que implemente todo o programa. Probablemente, si o PSOE cumprise coa integridade do seu programa, non habería partidos á súa esquerda, ou moi poucos e radicais. O noso labor é lembrar aos socialistas que hai políticas que son imposibles e que non nos conformaremos con estar nas institucións, que imos impulsar cambios.

Entende a irritación no activismo polo parto respectado?

Claro, e reitero que foi unha decisión do PSOE.

Pero, que van facer para acabar con esa impunidade?

O noso compromiso mantense, imos dialogar co Ministerio de Sanidade, na medida do posible, para lexislar polo menos en defensa dos dereitos das mulleres. En 2007 o Ministerio de Sanidade impulsou a Estratexia de Atención ao Parto Normal, que tampouco se cumpriu. El propuña que para garantir un parto respectado era imprescindible colocar ás mulleres no centro, reducindo entre outras cousas as episiotomías e cesáreas. Necesitamos unha estratexia de Saúde, Sexo e Reprodución que, a través das actuacións incluídas na lei do aborto, constrúa un protocolo común que se cumpra en todos os hospitais.

A avogada Francisca Fernández Guillén explica que o cumprimento das recomendacións da ONU é o primeiro paso para rexeitar a violencia obstétrica. Tampouco fai falta pasar polo Parlamento porque é un ordenamento xurídico. Por que non faise?

Porque non hai vontade política. Insisto, o PSOE non quere.

En canto á maternidade, a igualdade de dereitos foi un paso adiante. Con todo, hai unha parte da poboación que se censurou porque os permisos dos parentes conxeláronse durante tres décadas, a pesar de que se produciu un cambio histórico de prolongación.

Os permisos iguais e intransferibles son unha ferramenta útil para pechar as gretas existentes entre mulleres e homes. Os datos indican que cada vez son máis os homes que tramitaron os permisos, polo que consideramos importante seguir traballando nesta dirección. Queriamos que nesa lei puidésese prorrogar os permisos das familias monoparentais para ter tamén as semanas do segundo proxenitor, pero non convencemos ao noso socio.

A Organización Mundial da Saúde (OMS) recomenda a lactación materna exclusiva durante o seis primeiros meses. É incompatible cun permiso de dezaseis semanas.

A nosa proposta era ampliar de dezaseis a 24 semanas, e tampouco o conseguimos, pero esperamos que a lei chegue ao Parlamento con este compromiso. É certo que o presidente de España ratificou en varias ocasións que é suficiente con dezaseis semanas, aínda que as recomendacións da OMS contradino.

Para terminar, como é a relación co voso socio de goberno?

A miúdo parece que somos unha liña libre de goberno e non é certo. Claro, detrás de todas as políticas hai un debate permanente e un gran labor. É certo que na tradición política española isto é novo. Pero, claramente, o Ministerio de Igualdade será o que no Goberno de España, ao finalizar a lexislatura, poida dicir con maior orgullo que cumpriu a axenda política. Non creo que isto sexa posible por todos os ministerios.