Este ano abríullenos unha man aos vascos desde o pasado afastado e tomámola con votación, porque vimos a nosa identidade no lugar que lemos en Sorioneku. Nós estabamos aquí, por tanto, desde fai dous mil anos e antes tamén o pensamos . A Arqueoloxía e a Lingüística axudaron a esclarecer este afastado pasado da comunidade vascófona, e así soubemos que no século I antes de Cristo, cando os primeiros ataques das lexións romanas estendéronse aos campos vascones, os habitantes do territorio que chamaron ager vasconum tiñan a súa lingua, proto-euskera, e escribíana nun alfabeto propio adaptado, composto de signos ibéricos adaptados para a fonética propia.

Enseguida debuxamos unha longa ponte no imaxinario colectivo, nunha casa dos vascones de Irulegi vimos colgada a man de bronce, desexando felicidade, e até estas vésperas de nadal traémonos á idea de que formamos parte del. E é nese momento no que inevitablemente xorde a pregunta: como se chegou, nese camiño tan abrupto de miles de anos, a esta comunidade vasca de hoxe?

Grazas á historia sabemos que o noso pobo de Irulegi foi atacado polo exército romano na chamada guerra de Sertorio, destruíndo e queimando as súas casas. Así se estableceu a pax romana nos territorios vascones. A partir de entón, as invasións dos exércitos estranxeiros rexístranse nunha longa lista de países germánicos, árabes, francos, británicos, normandos, casteláns, nazis, españois… Pero até agora as propias historias colonizadoras do noso país escribíronnos, escurecendo a identidade dos sublevados: quen eran esas bagaudas sublevadas do século V? Quen e como se pelexaron contra os francos? Como e por que as chamados guerras de parentes maiores favoreceron a preeminencia e invasión de Castela? Que estaba realmente detrás da caza de bruxas que organizaron en Euskal Herria as coroas españolas e francesas no século XVI?

Se a historia é ciencia, debemos traballar esta ciencia desde o propio País Vasco, cando a comunidade vasca é o principal obxecto e suxeito da mesma. Non podemos facer luces nese buraco negro de dous mil anos.

O mesmo ocorre nos apartados de Sociología e Sociolingüística. Para entender a preponderancia do castelán e do francés no País Vasco de hoxe, para coñecer e revolucionar de forma científica o camiño que vai da lingua propia á fase que denominaron bilingüismo e de aí á substitución da lingua propia e á perda, é necesario priorizar o discurso da Sociolingüística científica en lugar da fabulación oficial asimilacionista actual.

Desde a Sociología da Cultura temos que aprender como conformar o Polisistema Cultural que necesita a cultura vasca para vivir, como organizalo, tomando como eixo o eúscaro, a nosa educación, os nosos sistemas de comunicación, o mundo laboral, a administración e a política, a arte, o lecer, o deporte… A nosa propia nación en toda a súa diversidade e complexidade neste mundo de hoxe.

Os vascos tamén necesitamos Ciencia Política, non para crer a fábula dun lehendakari, cando di que “a independencia é do século XIX e non de hoxe”. Os datos científicos indícannos, por exemplo, que desde 1975 até 2022 creáronse 49 estados independentes, cinco deles neste século XXI. Que nestes momentos hai pobos de Europa que se parecen a nós.

O eúscaro e a comunidade vasca foron conservados nos últimos dous mil anos pola nosa afortunada identidade vasca, e a ciencia vainos a abrir o camiño cara á nación vasca.