O 20 de novembro finaliza a 27ª Conferencia da ONU sobre o cambio climático (COP27). Por primeira vez este ano acordouse un fondo para compensar as perdas e danos dos países máis vulnerables ante o cambio climático, aínda que con moitas limitacións. Por unha banda é unha vitoria importante, xa que non se mencionaba na orde do día inicial deste COP, e é o resultado concreto dos esforzos de 30 anos dos países máis vulnerables e activistas polo clima. Por outra banda, este fondo aínda non é capaz de resolver nada, e deixa sen contestar moitas preguntas concretas: Cales serán os financiamentos? Quen serán xuridicamente os doantes? Cales serán as condicións e normativas para obter financiamentos? Cada elemento pouco definido supón un risco de retroceso. Con todo, aínda que sexa un paso máis, por primeira vez é un paso significativo o recoñecemento oficial por parte da ONU da situación dos Estados máis vulnerables e dos países con máis emisións de gases de efecto invernadoiro (GEI).

Os Estados, axentes inadecuados para afrontar o problema

Como lembra a economista Maxime Combes, pola súa estrutura xurídica, estas conferencias non poden impor medidas aos Estados. Todas as decisións son voluntarias, e si non se obteñen resultados concretos, ou si non se presenta un plan para obter resultados, non se lles aplica ningunha sanción até agora. Ademais, o acordo de París (asinado no COP21 de 2015) apostaba por crear unha emulación entre os estados, unha competencia para alcanzar os obxectivos máis rapidamente. Pero non prevía mecanismos para corrixir unha situación na que un conxunto de Estados non alcanzaría o obxectivo xeral. Ademais, hoxe en día estamos a ver o contrario daquela aposta, porque hai demasiados estados a cada un máis lento. Estamos a perder así a posibilidade de limitar o quecemento a dous graos, ameazando centos de millóns de vidas. Así mesmo, estas conferencias non teñen capacidade para impulsar a transición enerxética, polo que os combustibles fósiles non se mencionan nos convenios, aínda que en ocasións o secretario xeral da ONU, António Guterres, sinale explicitamente a gravidade do problema.

Amy Dahan, investigador do CNRS e experto en gobernanza climática, subliña que a Organización Mundial do Comercio (OMC) e outros acordos bilaterais aplican aos Estados asinantes normas coercitivas para protexer a economía globalizada. Noutras palabras, nos últimos 30 anos os dereitos internacionais do comercio e dos investimentos prevalecen sobre a emerxencia climática. Dahan chama a esta situación ao “ciisma da realidade”: por unha banda, o inexorable goberno da ONU en relación co clima, no que todos os mecanismos de control, de elevación ou de verificación están paralizados, doutra banda, e fóra dese goberno, a competencia económica dos grandes estados e empresas capaces de adaptar o marco xurídico internacional. As consecuencias son a retardación das negociacións climáticas e a agravación do cambio climático.

As contradicións de Europa

O atraso de Europa na posta en marcha da transición enerxética ha feito que en febreiro deste ano a dependencia dos combustibles fósiles rusos mostrouse bruta. Os Estados europeos han actuado con présas na reapertura dos carbóns centrais ou na construción de infraestruturas portuarias e interconexiones para o transporte de gas, mediante contratos con outros provedores (Alxeria, USA, Acerbaixán...). Nesta situación, Combes lamenta a credibilidade de Europa cando, por exemplo, aconsella aos estados africanos que non invistan en infraestruturas de aproveitamento de gas. A pretensión de impulsar unha política decidida de moderación enerxética fronte á dependencia dos combustibles fósiles en Europa fainos perder moito tempo na loita contra o cambio climático. En opinión de Dahan, a idea de que Europa sexa líder mundial do clima debe compatibilizarse coa concepción dunha nova economía que teña en conta as fronteiras do planeta, que non pode funcionar máis co modelo económico establecido na década de 1990. Para superar o “ciisma da realidade”, os acordos comerciais deben impor regras estritas sobre o clima.

Solucións fóra do COP

En Estados Unidos, berce ideolóxico da globalización, a lexislación Inflation Reduction Act, impulsada por Joe Bidene, promoverá sectores industriais que recoñezan as producións. Isto é explicitamente contrario ás regras da OMC e até hai pouco era inimaxinable. Outro exemplo significativo é a intención manifestada nas últimas semanas por Holanda, Francia, Alemaña, España, Eslovenia e Polonia de saír do Convenio da Carta da Enerxía. A carta ten como obxectivo apoiar investimentos estranxeiros desde 1998, en concreto obstaculizando as políticas climáticas. Dous exemplos significativos foron os casos de Holanda e Italia, que pretendían pechar os carbóns centrais e prohibir a prospección petrolífera en auga profunda. Hoxe, por primeira vez, estas saídas do Convenio da Carta da Enerxía recoñécennos que unha normativa creada a favor da globalización é incompatible coa protección do clima. Temos un importante antecedente de dúas consecuencias: a saída dos combustibles fósiles non se decidirá nos COPs; e si quérese impulsar a transición enerxética a nivel mundial, hai que modificar profundamente a normativa económica e política internacional. Para iso, as iniciativas locais serán fundamentais en opinión de Dahan: cada estado, cada rexión e cada municipio debe pór en marcha políticas de transformación ecolóxica que permitan incidir no equilibrio global das relacións económicas de forza.