Liña 1: Ficción especulativa nos plans de Durango

Imagine o século XXIII: todo o universo está rexido por vascos, a felicidade e o benestar nunca coñecidos. Pero a resistencia empeza a organizarse para recuperar a supremacía da cultura española de outrora. Ese é o punto de partida da novela Euskalia (Elkar) de Mikel Alvarez Sarriegi. Grazas ás múltiples referencias culturais que utiliza esta historia contada con moita ironía, gañará máis dun lector.

Próxima parada da nave espacial: o planeta Ostadar 7310 (Denonarte). Este libro de Iñigo Ibarra mostra a armoniosa convivencia entre homes e androides. O protagonista traballa reprogramando androides de mal comportamento. Ata que xogue diferente cun. Esta novela, con sorpresas en cada capítulo, contempla o mundo que pode traer a vida hiperconectada actual.

Berriz zentauro (Elkar), de Katixa Agirre, lévanos a un futuro que non parece tan afastado, a través da protagonista Paula Pagaldai, que viaxa a París para investigar á escritora feminista Mary Wollstonecraft. A novela combina varios planos temáticos e temporais: o futuro inmediato, o século XVIII, as fronteiras entre xéneros... O sexo virtual, a realidade estendida, as vivencias aumentadas. Todo vai ser moi diferente no futuro. Ou non tanto?

Na novela de Asel Luzarraga Esan gabe doa (Txalaparta), coñeceremos a federación de pobos libres Askayala. Atópase nunha situación tensa, ameazada de invasión por unha alianza internacional. A novela devanada ao redor de catro personaxes principais convídanos a pensar na utopía do futuro, combinando a ficción especulativa co realismo máxico.

Liña 2: Novelas negras e de misterio: Buscando ao asasino de Landako

Primeiro caso: Edu Saragueta, que atoparemos na novela de Aingeru Epalza "Compañía dos fumadores arrepentidos" (Elkar), non é a mesma que aparecía na novela Rock’n’Roll (Elkar, 2000). Está preto dos 60 anos, ten uns hábitos máis saudables, pero todo o demais é bastante desastre: paro, soidade, intentos de ligar en Internet... Vanlle a pedir unha serie de reportaxes sobre a comunidade islámica e entón empezarán a pasar as cousas.

Tamén temos a novidade dun dos mestres do thrillerismo vasco: Alberto Ladrón Arana lévanos a 1948 na novela Ilunpeko zelataria (Elkar). Dous rapaces de doce anos en Pamplona. Un deles arrincará a acción cun pano atopado no cine. Ao descubrir que é propiedade dunha moza secuestrada, comezan a buscala. En comparación coas obras anteriores do escritor, aquí é máis evidente a tendencia á fantasía, mantendo as conversacións tan intensas, o suspense e as aventuras que lle son propias.

E Jon Alonso volve ao xénero negro coa novela Amaiur bat (Amaiur Gaztelu Elkartea / (H)ilbeltza) cada ano. O punto de partida é unha película que se está gravando en Baztan, unha apaixonada historia de amor ambientada na época do asedio de Amaiur de fai 500 anos. Unha morte inesperada acelera os feitos, dando paso a unha historia de intriga, acompañada dun sentido do humor que Alonso non brinda nada cando escribe neste xénero.

Andoni Agirrezabala debuta en xénero con Etxe berdea (Erein). Lévanos até o 29 de outubro de 2005, un pobo no que se cometeron varios asasinatos. Veu a policía, pero volveu sen moito fundamento. Pero o alguacil do pobo seguiu investigando pola súa conta. Este é o traballo que terá o lector entre mans: testemuños sobre o que sucedeu, presentados ao estilo found footage, nunha novela de voces e relatos vivos.

A última bala, unha tradución importada de Italia: Agur, maitea, ikusi (Txalaparta, traducida ao euskera por Koldo Biguri) de Massimo Carlotto. Giorgio Pellegrini é un ex militante da extrema esquerda. Anos despois en Sudamérica, volve a Italia, pero non quere acabar no cárcere. Por iso vende camaradas antigas. Corrupción, crítica social e violencia.

Liña 3: Espazo para pensar: varios intentos deste ano

Iñigo Antsorregi comezou a sentirse triste en 2019. Emocionalmente cansa. A partir dun momento, fatígaa fíxose dolorosa. No seu interior rompéuselle algo. Chegou a ter pensamentos suicidas. Tras un intenso traballo, sacado daquel buraco, conta vivir no ensaio autobiográfico En casa da miña dor (Elkar), pensando que pode axudar aos que poden atoparse en situacións similares.

Juno Mac e Molly Smith son autores do libro Puta zikinak (Katakrak). Chegaron á prostitución despois de pasar por traballos mal pagos, o que tamén cambiou politicamente, xa que comezaron a achegarse desde o feminismo liberal a posicións comunistas. Amaia Astobiza Uriarte traduciu ao euskera este ensaio centrado na loita polos dereitos dos e as traballadoras sexuais desde o inglés.

Traducido por Ane Garcia López, podemos ler en eúscaro as Masculinidades (Elkar). R.W. Este traballo do sociólogo australiano Connell pretende dar resposta a unha pregunta central: cal é o lugar dos homes na loita pola igualdade de xénero? Atribúese a esta obra a primeira utilización do concepto de “masculinidad hexemónica”. É o resultado final da serie Eskafandra posta en marcha por Elkar e Jakin.

Pola súa banda, Leire Milikua, baixo a sombra (Susa), de Larramendi, céntrase nas mulleres campesiñas. O lector verá o seu triplo subalternidad: son mulleres, campesiñas e rurais, nun mundo patriarcal, capitalista e urbano, e en Euskal Herria. Esta sesión, escrita con gran capacidade de síntese, pode servir para revisar os prexuízos que están instalados na mente da maioría.

Pola súa banda, Aiora Zabala Aizpururen Natura gure esku (Alberdania) ofrece algunhas claves para abordar o tema do cambio climático que está na actualidade. A idea fundamental sería que é posible pensar con maior liberdade sobre problemas como a emerxencia climática e a perda de biodiversidade, e por tanto, actuar con maior creatividade nas decisións políticas que se deben tomar.

O diálogo é o método clásico de pensar sobre nós mesmos, desde a época de Sócrates. No libro Os debates nocturnos (Erein) de Agustín Arrieta Urtizberea, catro novos que asistiron a un congreso coñeceranse e espertarase cada noite o debate entre eles: a verdade, a ciencia, a relixión, o amor, o xénero sexual, a arte, a ficción, os valores, a felicidade... Os dous xéneros que Arrieta traballou na súa traxectoria, a narrativa ficticia e o ensaio, aparecen empirreñidos nesta obra.

Liña 4: Durango é tamén unha feira de cómics

Reuníronse seis mans para levar a cabo o cómic Mikel Laboa (Elkar): Harkaitz Cano, Unai Iturriaga e Joseba Larratxe. Este traballo biográfico sobre o músico nado en San Sebastián vai chamar a atención do lector desde o principio, xa que as primeiras páxinas da historia están contadas como un western.

Un cómic clásico, publicado por Art Spiegelman en 1991 en Maus (Astiberri), pódese ler agora en eúscaro. O traballo traducido por Julen Gabiria narra dúas historias paralelas: a relación de Spiegelman co seu pai e os que este viviu nun campo de concentración nazi. Spiegelman representou a todos os personaxes como animais de aparencia humana, reflectindo así a desindividualización que foi imprescindible para poder levar a cabo o Holocausto.

En cambio, o traballo individual céntrase no collado de Auga do Usue Egia (Denonarte). O lector atopará as vivencias dunha muller de ao redor de 30 anos, nun cómic atravesado por numerosas referencias culturais. Frustracións, humor e fantasía con cancións como Chavela Vargas, Henry Purcell ou Nacho Vegas.

Non sleep till Shengal (Farmacia Negra) de Zerocalcare foi publicado en eúscaro pouco despois da súa publicación en Italia, grazas á tradución de Koldo Izagirre. É unha crónica dos Inídios que lograron escapar do xenocidio do ISIS en 2014. O comicero italiano deu todo protagonismo a un pobo capaz non só de saír do buraco do inferno, senón de inventar unha nova organización social no medio da nada.

Adur Larrea lévanos ao pasado no cómic Lurbinto (Elkar). XVIII. A Guerra da Convención do século acaba de terminar e algúns dos perdedores, ao volver aos seus pobos, atopan un panorama desolador: queimados ou ocupados as súas casas, as súas terras en mans doutros... pero teñen armas. E saben como utilizalo. O debuxante biscaíño labortano cóntanos nesta última obra un aspecto pouco coñecido da nosa historia.

Os bertsos foron o punto de partida de Ainara Azpiazu Aduriz no cómic Utzi azalari (Dobera). A Txalaparta Nagusia 2017 partiu dos cantados por Maialen Lujanbio na sesión de Irún para introducir ao lector na pel dunha persoa trans non binaria. O novo traballo do hernaniarra permítenos reflexionar sobre os corpos e as vidas en transición.

Na transición non, pero está en pleno cambio o protagonista do cómic Pegadas falsas (Harriet) de Bruno Duhamel. Durante quince anos xogou o papel de Johnson Marshall nun espectáculo do Oeste americano e acabou tomando o traballo en serio: sacou a súa arma ante un turista e agora está en paro. Este relato da viaxe que comeza tras perder todo é o penúltimo resultado do difícil debuxante francés. Unha boa oportunidade para penetrarse no amplo catálogo da editorial Harriet. Este ano a manga xaponeses tamén empezaron a publicarse en eúscaro: tamén atoparedes na súa caseta o Cube Arts de Tomomi Usui.

Liña 5: Como nun conto

Samuel e Slawo (Alberdania), de Karlos Linazasoro, é un tour de force, 86 historias en 150 páxinas, combinando o humor negro e a tendencia ao absurdo, tan habituais nel. Como o propio título anuncia, estas historias escritas baixo a influencia das literaturas de Beckett e Mrozek son unha demostración de conto concentrado.

O lector atopará historias escritas nO brillo de Itzal (Erein), de Arrate Egaña, con prosa directa e sen decoración gratuíta, que forman complexos retratos sociais. Esta colección inclúe a narración Márquez, gañadora do concurso de contos Gabriel Aresti de Bilbao en 2013.

O Conto, presentado en setembro por Iban Zaldua, é un engano (Elkar) no que conxugou compoñentes apreciados na súa escritura –finais redondas, ton irónico–, cunha tendencia cara a un narrativo de longa respiración innovador fronte aos libros anteriores. Son historias de todo tipo, devanadas por un estilo persoal e identificativo.

Jon Benito, sen ser tan frutífero como os anteriores, ten a capacidade de facer algo cada vez que publica algo. Lagun minak (Farmacia Negra) é un libro que combina poemas e contos nun exercicio literario en busca dunha escritura axeitada á nosa época. O lector atopará personaxes rotos e un esforzo constante para ir máis aló dos estilos narrativos convencionais.

Entre os libros non publicados orixinalmente en eúscaro, por primeira vez pódese ler en eúscaro a dous autores cataláns: Caterina Albert i Paradis escribiu con pseudónimo Victor Català. O libro recolle dez contos, propondo unha viaxe desde o modernismo inicial de Català até os seus textos tardíos.

Irene Pujadas, pola súa banda, popularizouse no último período dos escritores cataláns. O seu Zatak (Igela) está composta por 21 contos e está en euskera grazas á tradución de Amaia Apalauza. Pujanos conta anécdotas que parecen da vida cotiá, pero esa cotidianeidad rompe, aflorando verdades pouco cómodas.

Na colección Literatura Universal, Winesburg de Sherwood Anderson, Ohio, traducido por Joannes Jauregi. Este libro quizais sexa a obra máis eloxiada de Anderson e tivo influencia en posteriores escritores norteamericanos, Faulkner, Hemingway. A imposibilidade de escapar da vida do pobo é frecuente en 21 contos, e o libro caracterízase, en xeral, pola “mirada do grotesco”.

Non hai que esquecer que Iker Sancho traduciu ao euskera 31 contos de Anton Chequhoven (Elkar). A noticia foi inmellorable: ademais de renovar a oportunidade de mergullarse nas historias humorísticas e profundas do escritor ruso, deunos 31 boas razóns, polo menos, para aprender por que o conto non é a irmá pequena da novela.