Canto custa que os pais traian un bocadillo ao neno ao acabar a escola? Si sumamos o pan e o xamón, achegámonos ao justiprecio? O erro de dicir que a suma dos prezos dos produtos reflicte o valor desta acción, xa que hai valores incalculables nesta actividade de vixilancia.

O concepto de valor pode incluír coñecementos moi diversos: os individuos temos valores e non teñen nada que ver co que temos na conta corrente; as cousas e os servizos teñen un valor ou valor que en ocasións tentamos determinar a través do prezo; ou cando falamos do mercado de valores falamos de activos financeiros, elementos intanxibles que ás veces non teñen valor. No intento de expresar o valor de algo se adoita realizar a operación de valoración, e en sentido inverso, a valoración pretendeu en varias ocasións asignar valor a algo (sen importar si ten valor ou non). O que parece un nó de boca ten a súa esencia.

Cando era pequena, miraba con curiosidade a canteira que tiñamos preto de casa. Os camións saían da beira cargados de area e pedras. Cos anos o outeiro ía erosionando, claro. Logo deime conta de que aquel desgaste non se formaba espontaneamente, como se forma a ferida superficial. Como explican diferentes economistas, o stock natural convértese nun fluxo económico que se valora como actividade económica positiva no Produto Interior Bruto (PIB). Pero cal é o valor real que xera esta actividade? Podemos atopar infinidade de exemplos na economía extractivista e/ou enerxética, que se sinalaron como externalidades ou externalidades negativas, que necesariamente deben ser aceptadas pola sociedade. Como valorar os danos naturais causados pola extracción de minerais? Como visualizar os residuos xerados pola enerxía nuclear que serán ineliminables durante centos de anos? Reflicte os prezos deste tipo de enerxía?

Para paliar estas externalidades negativas podemos atopar diversas teorías sobre o rol do sector público: desde as que requiren máis intervención até as que cren que debería ter unha presenza mínima. O economista Mazzucato sinala no seu libro O valor das cousas que a actividade dos gobernos asóciase ás veces ao non produtivo. En moitos casos encargouse de paliar os desequilibrios xerados no ámbito privado: a través do sistema tributario, asegurando a actuación de determinados sectores, así como garantindo os servizos e infraestruturas públicas. Estas actuacións adoitan ter reflexo no PIB, medidor do benestar dos países, pero xeralmente con carácter de gasto. Por exemplo, se se contratase máis persoal docente e/ou sanitario, este indicador incrementaríase porque se pagarían máis salarios. Pero dicir que os valores que pode xerar ese fluxo económico van máis aló do salario non é unha barbaridade. Canto vale apostar por unha sociedade máis saudable? Canto custa máis tempo de atención ao persoal sanitario? Como medir o impacto dun grupo de alumnos máis pequeno nas aulas? Estes valores adoitan quedar fóra das estatísticas. E seguramente valorar todos eles sería como un exercicio de meter un litro de auga nunha botella de medio litro, é dicir, imposible.

A dificultade de valorar o non produtivo fai que a economía imperfecta, coñecida como ciencia, afástese da ecuación. Pero o que non temos en conta non ten prezo non significa que non teña valor. Iso sábeo ben a economía feminista, sábeo ben o neno que recibiu o bocadillo cun abrazo.