Chegou o remolino da terceira edición de Euskaraldia. É o momento de realizar moitos meses de preparación neste exercicio social. Como vives estes días?

Con moita intensidade e curiosidade. Creo que esta edición nos vai a dar moitas pistas. A primeira edición foi a da sorpresa: a xente non sabía moi ben o que era, pero viu que viña unha onda e subiu á onda. A segunda foi a da pandemia, na que se expuxeron focos, pero moitos non puideron levar a cabo, moitos establecementos pechos, xente en casa ou limitada…

No terceiro, a xente sabe o que é Euskaraldia e percibiu que non é un posicionamento a favor do eúscaro, senón unha práctica e un compromiso. Este ano Korrika e Euskaraldia sumáronse ao mesmo ano, ano tras a pandemia. As Comisións de Eúscaro activáronse despois do verán. Haberá que ver en que lugares activáronse ben, en que lugares desenvolveuse adecuadamente, en que puntos máis débiles... O mapa será significativo. E veremos cal é o seu desenvolvemento a nivel de Arigune e cal é a súa base de face ao futuro. Máis aló das cifras concretas, prevalecerá a lectura cualitativa. Seguirá sendo masivo, pero teremos que mirar os matices e sacar conclusións.

Cres que a dinámica das áreas pode ser unha panca para influír no ámbito socioeconómico? Pode ser un principio para algunhas entidades?

Moitos arigune enmárcanse dentro dos procesos de euskaldunización que viñan. O período de eúscaro axudará a fortalecelas e aumentalas. Pero noutros moitos lugares a dinámica de uso do eúscaro vai comezar. En moitas empresas e grupos deportivos expúxose por primeira vez: podemos crear un arigune? A formulación desta pregunta supuxo un gran avance. É posible? E si non nos é posible, que pasos debemos dar para cumprir os requisitos na próxima edición de Euskara? Sen esta reflexión de partida dificilmente chegarán máis pasos. Poranse en marcha diferentes dinámicas e ao ver que é posible realizalas e que son compatibles coa actividade diaria ábrese a porta aos novos pasos.

O eúscaro é un punto de encontro para quen queren dar pasos na revitalización da lingua, para quen queren facer algo a favor do eúscaro nas súas empresas e asociacións, e un espello: onde estamos, que facemos, que podemos facer?

É unha opción que podes aproveitar como todas as opcións de diferentes maneiras. Creo que até agora non dispuñamos deste tipo de ferramentas para expor esta posibilidade de forma tan masiva en todos os ámbitos de Euskal Herria e en todos os sectores á vez. Por iso creo que Euskaraldia é un artefacto de gran forza e gran posibilidade.

En edicións anteriores deuse especial importancia ao rol de orellas dispostas. Manifestaron a súa vontade de difusión. Que función desempeña?

A figura Belarriprest socializa a idea de que as actitudes prácticas a favor do eúscaro poden ser graduadas e que cada un, desde a súa posición sociolingüística, pode ampliar as posibilidades de uso na súa contorna. Ademais, a figura é moi ampla. Pódense incluír aqueles que saben moi ben euskera, pero que polas condicións da contorna ou pola súa situación, non todos temos a mesma disposición para dar pasos, teñen dificultade para utilizalos sempre. E, doutra banda, permitiu que os euskaldunes que estaban lonxe do mundo vasco, os estudantes de eúscaro e os capaces de entendelo, achéguense ao mundo vasco.

Debemos ter en conta que cada vez son máis quen son capaces de falar en eúscaro e de comprendelo. Neste momento, a maior parte da poboación menor de 30 anos en Euskal Herria provén de familias castellanoparlantes, vive en contornas castellanohablantes, desenvólvese mellor en castelán, está integrada en redes sociais castellanoparlantes... A esa realidade sociolingüística, a ese perfil de coñecemento diversificado, ofrecemos un nivel de conduta diversificado e progresivo. Dicímoslles que estás na posición na que che atopas, que vives na zona na que vives, tes a oportunidade de colaborar no uso do eúscaro.

Ademais, o que se ofrece é unha forma de achegarse ao uso do eúscaro. Ademais, abre a porta á primeira palabra en eúscaro, abre a porta ás conversacións bilingües, abre a porta ás persoas maiores… É un camiño de gran potencial.

Impulsastes escolas de empoderamiento nalgunhas comarcas, como proba piloto, dirixidas ás irmás. En que consiste a iniciativa?

Quixemos profundar na calidade da actividade con diferentes iniciativas para que a xente vexa que Euskaraldia non é simplemente pór unha chapa. Clases de empoderamiento, vídeos e materiais pedagóxicos, infografías para unha mellor elección de roles, podcast Zapla con Radio Euskadi… Son recursos para empoderar aos participantes na actividade.

En concreto, no caso das Escolas de Empoderamiento, pretendeuse demostrar que o ter voz é bastante máis que o coñecemento do eúscaro e ofrecer recursos para desempeñar este rol de forma axeitada e cómoda. O obxectivo que está detrás é que o empoderamiento non finalice con Euskaraldia. É importante dar continuidade a esta enerxía. Queremos perpetuar as comisións de Eúscaro que se crearon alí onde non hai asociacións de eúscaro, perpetuar os espazos, fixar os novos hábitos dos individuos que cambiaron os seus costumes… Isto non é unha campaña, é un exercicio que xera resultados.

Unha das novidades que se introduciu na creación do Euskararen Aldia foi a organización conxunta das institucións públicas e os axentes sociais. Tras uns anos de andaina, que balance pódese facer desta colaboración?

Euskaraldia creou un novo modelo de gobernanza que supuxo unha importante achega non só ao ámbito do eúscaro. Conseguimos que as institucións públicas de todo Euskal Herria colaboren coa actividade cultural vasca de todo Euskal Herria. As institucións entre si, a industria vasca entre si e as institucións coa industria vasca. Isto era impensable hai uns anos, non impensable, era imposible. É imprescindible que as institucións cumpran co seu papel; é imprescindible a participación da sociedade; e, no caso dunha lingua minoritaria como a nosa, é imprescindible a acumulación de forzas.

Isto abre unha porta con todas as súas incidencias. Non é fácil, nin sinxelo, acordar unha proposta así e saír adiante. Hai moitos debates, hai visións diferentes, pero conseguimos que todas as partes teñan un compromiso e neste momento hai confianza para xestionar as discrepancias e os problemas. Isto non quere dicir que non haxa discrepancias coas institucións, dentro da cultura vasca… Pero se puxeron procedementos para xestionalas.

Posiblemente, a experiencia sexa un escaparate para outras iniciativas da industria vasca e para outros ámbitos da sociedade. Na valoración do Euskararen Aldia tamén a cidadanía viu un encontro que xerou ilusión.

Euskaltzaleen Topagunea acaba de cumprir 25 anos. Que dirías que neste momento son retos prioritarios para o Topagune e o movemento asociativo do eúscaro?

Por unha banda, temos que definir unha estratexia que responda os retos da próxima década. O anterior congreso foi hai doce anos e sentaron as bases do que somos hoxe en día nos informes Basiparrak e Transformabideak. Agora, para innovar, pensamos que debemos escoitar e interiorizar a voz dos sectores que queremos incidir no proceso de congreso. Os representantes destes sectores integraranse no proceso seguindo a metodoloxía denominada teoría do cambio. Cremos que hai que dar un salto na situación do eúscaro. Con estes sectores queremos analizar o que debería suceder para dar o salto. E logo o papel que ten que xogar aí o Topagune.

En segundo lugar, ampliar o alcance das asociacións de eúscaro. A forte dinámica social, a activación social, é imprescindible para que a situación avance. Estamos a falar de cidadáns autoorganizados. Estudamos a renovación dos modelos organizativos. De face á ampliación da rede, o ano pasado Topagunea estendeuse, constituíu e legalizou en Iparralde. En Bizkaia vemos a nosa situación máis débil e o fortalecemento está nas prioridades. Outro punto é coser unha rede de vascófilos activos en toda Euskal Herria.

Ademais, temos iniciativas importantes no tempo libre, na liña da diversidade, no foro, actividades para alargar e perpetuar os efectos do Euskara…

Este ano coñecemos os resultados da medición rueira do uso das linguas en 2021. No País Vasco o uso da rúa mantense ao nivel das medicións anteriores, o dato está estable. Hai uns anos afirmou no seu libro, entre outras cousas, que o eúscaro estaba no cruzamento. Aínda estamos aí?

Desde 1989 o uso da rúa sitúase entre o 10% e o 14%, lixeiramente por encima ou por baixo, pero sempre nese intervalo. Hai moitos datos e vemos luces e escuras por ámbitos, pero en xeral atopámonos nun impasse. Por tanto, si, estamos no cruzamento.

Se queremos darlle a volta e dar un salto no uso, necesítase unha iniciativa colectiva doutra dimensión, volume e densidade. A cuestión está nas políticas lingüísticas, na activación social e na implicación dos axentes. Moitas veces o eúscaro é o tema das organizacións sectoriais, dun departamento... O salto significa que imos necesitar todas. Do mesmo xeito que as políticas de xénero e as políticas contra o cambio climático, a política a favor do eúscaro deberá impregnar a todas as institucións e sectores.

Debemos entender de forma sistémica o porqué do mantemento do uso durante 32 anos. Dado que o obxectivo é afectar a todo o sistema, debemos partir dun diagnóstico común. E a partir de aí chegou o momento de pensar o cambio sistémico. As institucións responsables da política lingüística, os axentes vinculados á dinámica Batuz Aldatu do Consello, Euskaltzaindia e Topagunea están a impor a idea da necesidade dun enfoque compartido.