A asociación Biolur e a Universidade do País Vasco (UPV/EHU) realizaron o estudo "Duina" (aquí a crónica da presentación) para, entre outras cousas, cuantificar con precisión as horas de traballo en horticultura ecolóxica e calcular os prezos de custo das hortalizas. Para iso, 11 proxectos de horticultura ecolóxica rexistraron as horas dedicadas a cada traballo durante o ano 2021: así mediron as horas dedicadas por cada horticultor ao traballo na horta, á venda, á xestión, á colectivización do proxecto (por exemplo, á recepción de visitas e á explicación da súa experiencia) e aos labores de coidado (formación, valoración de proxectos, etc.). Así mesmo, analizáronse os ingresos, gastos, amortizacións e préstamos de cada proxecto. Tamén a superficie ocupada por cada hortaliza, a colleita recibida e as cantidades vendidas. A colaboración e confianza entre os once proxectos que participaron na investigación foi enorme, xa que compartiron cos demais todos os datos económicos da súa cociña con total transparencia. Co apoio e interpretación dos técnicos de Biolur e dos investigadores da UPV/EHU (Mirene Begiristain e Aintzira Oñederra), este estudo colectivo ha levado á realidade cotiá coñecida da experiencia dos anos: as horas que cada un dedica ao proxecto, a marxe neta que obteñen anualmente, o traballo e os beneficios que reporta cada medio de comercialización e o custo de cada produción. Cada proxecto que participou no estudo recibiu ao final do proceso un informe técnico para mellorar a súa viabilidade. E cos datos de todos eles tamén desenvolveron un informe conxunto de conclusións. A continuación preséntase o panorama da horticultura ecolóxica que mostran os datos deste estudo:

Unha chea de horas de traballo sen remuneración

A primeira conclusión da investigación é que a Unidade de Traballo Agrario (UTI), medida polo Goberno Vasco en 1.800 horas ao ano, queda moi curta coa realidade: de media, os horticultores ecolóxicos inclúen 1.953 horas ao ano, é dicir, un 10% máis de horas de traballo que as calculadas polo Goberno na ONU, entre as que hai un 53% máis de proxectos.

Se se ten en conta o calendario de 251 días laborables, é dicir, os fins de semana de lecer e os días festivos marcados exclusivamente en vermello (sen vacacións), só na horta cada horticultor inviste 7,24 horas de media ao día, segundo datos do estudo "Duina". Con todo, tendo en conta o resto de tarefas a ofertar a este proxecto, a media de horas por xornada é de 8,05 horas. As horas traballadas diarias increméntanse si prevese un calendario laboral anual de 229 días laborables, é dicir, os fins de semana, festivos e 22 días de vacacións en vermello, nese caso na horta de cada día laborable cada horticultor ingresaría unha media de 7,94 horas e cada día laborable para realizar todos os traballos relacionados co proxecto sumaría 8,91 horas. O estudo destaca que estas horas de traballo son mínimas, xa que á hora de levar a cabo a investigación medíronse traballos moi concretos, non contaron momentos de descanso e extráense no día a día outros moitos traballos non previstos. Por tanto, é evidente que os horticultores ecolóxicos teñen unha gran carga de traballo.

Se se cobrasen todas as horas traballadas, o resultado económico anual destes proxectos sería negativo. Se todos estas horas de traballo fosen cobradas polos horticultores segundo o salario que a Carta de Dereitos Sociais cualifica como digno (16.800 euros anuais), os proxectos incorrerían nunha débeda media anual de -2.440,69 euros. Se os horticultores cobrasen todas as horas tendo en conta a Renda de Referencia do Ministerio de Agricultura (30.662,23 euros anuais), os proxectos realizarían un buraco medio anual de -13.943.06 euros. Hai que ter en conta, ademais, que en case todos os proxectos que participaron no estudo, os propietarios son os horticultores. De face á súa viabilidade, a propiedade dos terreos é fundamental e, con todo, os proxectos manteñen vivos grazas a unha chea de horas de traballo non remuneradas. Na práctica, o salario medio anual dos horticultores ecolóxicos é de 14.990 euros.

A investigación puxo de manifesto a constancia e vinculación dos horticultores co traballo: as horas de traballo na horta non se poden facer cando "se queren", as épocas, o tempo e as horas de sol. A isto hai que engadir que os proxectos non dan marxe para a contratación dun traballador substituto, polo que os horticultores teñen grandes dificultades para gozar de vacacións e días de descanso.

O estudo Duina calculou detalladamente os prezos de custo de cada verdura. Para iso, tivo en conta as horas de traballo que se dedicaron a cada hortaliza ao longo do ano (sobre a base dun salario digno da Carta Social) e as cantidades de venda de cada hortaliza. O resultado é grave: en xeral, os horticultores ecolóxicos venden verduras por baixo do prezo de custo, como pode verse no cadro da páxina 27. Para determinar os prezos que atopamos en calquera mercado, o estudo proporciona dúas referencias: unha, os prezos mínimos e máximos que utilizan os horticultores participantes no estudo na venda presencial. Doutra banda, a asociación Biolur deu como referencia para o ano 2021 os prezos, moi tidos en conta por quen se incorporan á horticultura ecolóxica á hora de determinar os seus prezos.

As hortalizas que se pagan de forma regular son cabaza, leituga e pemento italiano, cuxos custos de produción aproxímanse aos prezos de referencia establecidos por Biolur e aos prezos mínimos e máximos que utilizan os horticultores nas feiras. No caso do guisante e o tomate, o prezo de custo está entre os prezos mínimos e máximos de venda en feiras, pero é superior ao proposto por Biolur. E no caso da zanahoria, o brócoli, a xudía verde, o pemento de Gernika, o allo porro e a cebola, os prezos de custo son máis elevados que os propostos por Biolur e os utilizados polos produtores nas feiras en xeral.

Canles de venda múltiples e curtos

Os once proxectos que participaron na investigación utilizan canles de comercialización curtos e múltiples para chegar aos compradores. O 40% dos proxectos ten dúas vías de comercialización, o 50% 3 canles de comercialización e o 30% 4 canles. Isto, por suposto, libéralles da dependencia e permítelles negociar prezos.

Os grupos de consumo ou a venda de cestas son, de media, a vía máis produtiva para os horticultores ecolóxicos, que obteñen a metade das súas vendas de media. A continuación, os pequenos comercios dos pobos son as vías máis significativas: o 80% dos proxectos véndeos en pequenos comercios e obteñen o 22% das vendas. A metade dos proxectos véndense en feiras e obteñen o 11% das vendas.

O clima é un modelo que require a emerxencia, pero esquecido polas subvencións

O estudo destaca que a horticultura ecolóxica ten efectos moi positivos na sociedade e na Terra, que son importantes para a emerxencia climática actual: o uso de variedades locais, o uso de tratamentos naturais, a preservación da paisaxe e do solo, estratexias de redución de residuos por abonado ecolóxico como o plástico, etc. A iso hai que engadir os beneficios que o uso de canles curtas de comercialización achega á sociedade e á Terra: redución no transporte, impacto na economía local... Segundo o estudo "Digina", "estes efectos positivos non se reflicten nas axudas públicas que recibe o sector hortícola, nin nas directas (subvencións) nin nas indirectas (por exemplo, priorizando as vías directas de comercialización na compra pública ou tendo en conta criterios de alimentación saudable). Non queremos dicir que a horticultura sexa un modelo dependente de subvencións, pero hai que compensar os efectos positivos da horticultura ecolóxica, dada a importancia da achega e a dificultade para chegar a un salario mensual digno". De feito, os proxectos de horticultura ecolóxica obteñen de media só o 5,42% dos seus ingresos de subvencións.

Preguntas xeradas a partir de datos

Como pode atraer a horticultura ecolóxica á incorporación de mozas cunha carga de traballo sen remuneración? Como alcanzarán as administracións vascas os obxectivos da cantidade de cultivo ecolóxico fixados para o ano 2030 si o nivel de precariedade do sector é o seguinte? –hidropónicos e producións baseadas en combustibles fósiles e químicos, denominadas "ecolóxicas"?–. Nun momento no que a subida dos prezos dos alimentos agravounos, e ante a escaseza de alimentos, valoramos tan pouco como para que as terras agrícolas convértanse en parques enerxéticos a capacidade de producir comida diaria como pobo? Se o 90% das deforestacións mundiais son debidas á industria alimentaria (dous terzos delas á produción de soia e aceite de palma), e entre o 44% e o 57% dos gases de invernadoiro son causados pola agroindustria, que é o mesmo que o cultivo ecolóxico local e o fomento de canles curtas de venda para a emerxencia climática? Do mesmo xeito que os gobernos pagaron directamente unha parte do prezo do gasoil comprado polos cidadáns, non poden adoptar medidas similares para que todos os cidadáns poidan comprar alimentos ecolóxicos autóctonos? Como podemos asociarnos os campesiños ecolóxicos e os cidadáns para reorganizar as nosas vidas precarias impulsadas polo sistema capitalista, para que a alimentación sa estea garantida para todos, e prodúzase en condicións de traballo dignas?

Queres facer o teu defensa dos horticultores ecolóxicos? O movemento agroecológico de Euskal Herria e ARGIA sacaron a camiseta Lurra Herriari Deia. Consígueo aquí.