Como foi o seu programa en Frankfurt?
En xeral estamos moi contentos. Ao redor movemos e achegáronse 25 escritores, relatores e participantes. Comunidade diaspórica vasca, catalá e galega afincada en Alemaña e a súa contorna. Para nós foi unha boa oportunidade para establecer relacións entre escritores e xente de diferentes comunidades. Entre a literatura e os diferentes mundos, os sindicalistas, os que traballan politicamente…. Politicamente puxemos un contrapunto claro. Abrimos a feira do libro e vimos aos reis de España case todos os días nos medios de comunicación e nós demos outra imaxe, creamos un espazo en contra.

Na prensa apareceron algúns escritores como españois: Katixa Agirre, Bernardo Atxaga… Pero nós non alimentamos iso e estamos contentos nese sentido. Despois escoitamos conferencias interesantes, lecturas bonitas e multitudinarias, concerto rap con sala chea, grupos das tres comunidades lingüísticas. Iso nunca se fixo en Alemaña, foi moi significativo culturalmente e nese sentido estamos encantados.

Por que viron necesario un formato así?
Non sabemos si a estratexia dos españois foi ideada por eles mesmos ou foi proposta ou forzada polos alemáns. En todos os casos a estratexia foi presentarse como indicadores de diversidade cultural. Convidaron a moitos escritores vascos, cataláns e galegos e con iso querían demostrar que son moi abertos, que todos teñen sitio, que todos caben dentro de España e que todos son españois. Nós queriamos demostrar que iso é falso. Aínda que aquí se mostre a diversidade lingüística ou a literatura vasca e catalá, daquela a política lingüística é moi diferente. Queriamos mostrar que pasa realmente nas comunidades das nosas nacións e cal é a política lingüística e onde recortan o uso da lingua. E que mentres nos obriguen a estar dentro de España, nunca haberá todo o dereito a vivir na súa propia lingua. Como presentar a nosa literatura, a nosa política, a nosa cultura desde a nosa perspectiva, dentro dun programa preestablecido, como invitado. Co diñeiro pódese facer de todo, se páganche o voo podes traer escritores.

Que público achegouse?Foi
diferente segundo os eventos. Aos actos de temas históricos, Gernika e a Guerra de 1936, achegáronse principalmente os mozos aos actos de memoria. Percibíase que eles non coñecen este tema e teñen interese. Os mozos achegáronse ao tema da represión e logo á xente de esquerdas de outrora, polos intereses de sempre.

Ás charlas sobre dereitos lingüísticos e políticos, profesores, sindicalistas, con relacións con inmigrantes. O tema das linguas minorizadas non é exclusivo de Euskal Herria, moitos países teñen linguas minorizadas. Nos países de inmigrantes que veñen de África falan linguas minorizadas, pero non son aceptadas. Nas escolas alemás hai unha alta porcentaxe de estudantes de orixe estranxeira. Tentamos que as experiencias de alí enténdanse á xente de aquí para que eles tamén poidan utilizalas no seu traballo.

Nas lecturas reunimos persoas de dous tipos: por unha banda, as que tiñan referencias, sobre todo a literatura vasca, algunhas tamén catalás e galegas. Por outro, o público popular, o público do barrio ou os afeccionados á literatura.

Xurdiu algunha relación coa literatura vasca?
Esa relación que aquí xurdiu hai tempo. Fai 15 anos presentamos o Amigo Xeado de Joseba Sarrionandia traducido ao alemán. Posteriormente creouse a colección literaria Zubiak e publicouse unha colección de escritores vascos. Aínda existe en varios lugares. Raul Zelik publicou Lagun armatua. Despois hai varias lecturas organizadas pola Euskal Etxea. Convídase a escritores vascos. Por tanto, hai xente que ten referencias. A lectura do amigo xeado realizouse nun formato moi interesante: unha persoa contaba a historia do libro e tres persoas leron fragmentos de libros, unha moza kurda, un home que veu de Irán como refuxiado fai 30 anos e un médico que estivo no Mediterráneo axudando aos refuxiados nun barco. A idea foi que o tres lían unha novela, pero á vez introducira a súa propia historia. Gustoume moito. Isto foi tratar a literatura de forma popular e formar parte da vida, da política e da sociedade e non mercantilizarla.