Defina a soidade por favor. Si é posible.

Uf. Na nosa sociedade, cando se fala de “soidade” e sobre todo en relación coas persoas maiores, enseguida véñennos á cabeza persoas maiores soas. A miúdo afacémonos a medir a soidade en función do maior ou menor número de relacións, dunha cousa moi obxectiva que pode observarse desde o exterior. Pero eu, e moitos máis, traballamos a soidade desde outro punto de vista: como sensación persoal. Porque ás veces estamos sós e, con todo, sentimos ben, e outras veces sentimos sós aínda que teñamos xente ao noso ao redor. O sentimento de soidade non só ten que ver co meu número de relacións, senón tamén co meu sentimento cara ás miñas relacións.

Non é o enfoque máis estendido en xeral.

Non, entre amigos, todos os días non falamos diso, pero cando un fala da súa propia soidade adoita falalo. Cando fixen a tese quería avaliar e comprender a soidade das persoas maiores. Cando unha persoa maior fala de soidade, de que fala? E das cousas que me contaron sacé tres conclusións. Por unha banda, falar da viuvez, da morte de amigos, de vivir só… É dicir, da soidade obxectiva, da perda das relacións mantidas. Outros me dixeron que sentir que é soidade non se dirixiu a quen: “Agora, aínda que viva só, estou ben, pero se algo pasa non vou ter a ninguén que me coide”. Tamén me falaron do terceiro tipo de soidade, e paréceme moi importante, no caso das persoas maiores: sentir que a xente non enténdeche, que non tes os mesmos valores…

Chamou a isto a soidade sintética?

Así lle chamei lembrando a radio: as emisoras antigas tiñan unha especie de roda para sintonizar; se non se colocaba no lugar axeitado, non podía escoitar rádioa, só ruído. E o ruído era máis molesto que o silencio. Isto é importante, cando falamos da soidade das persoas maiores a miúdo non temos en conta a calidade das relacións, e cremos que é suficiente estar a mirar a elas (por si caen), ou ter servizos de apoio, ou ter a outras persoas ao seu lado para que non sintan soidade.

É posible medir obxectivamente a soidade? Pode ocorrer que un psicólogo lle diga a alguén que sente só: “Perdoa, pero non tes razóns obxectivas para dicir que estás só?”

Non, é unha sensación. Poida que, aínda que esteas na mesma situación, sintas moi feliz e eu moi soa. Non se pode objetivar cantas relacións necesita unha persoa. En psicoloxía, no que respecta á soidade, trabállase moito o tema das expectativas. Por exemplo, na xeración de persoas de moi idade viron desde sempre que unha xeración máis nova coidaba da máis antiga. E no seu caso tamén viviron coa expectativa de que sería así. Pero hoxe en día isto non se cumpre, porque vivimos doutra maneira, porque as xeracións novas educáronnos para traballar fóra de casa… E teñen decepción.

Está moi estendida a soidade? En canto ás persoas maiores, tamén vin a palabra “epidemia”.

Creo que é unha epidemia da nosa sociedade, non só dos maiores. A nosa vida a miúdo dificulta as relacións profundas. Todos estamos afeitos reunirnos cos demais, a falar... pero iso non significa en por si que teñamos relacións de confianza. Diría que estamos en risco de crear un problema de saúde pública.

A soidade asóciase a problemas de saúde moi diversos.

Desde hai moito tempo realizáronse estudos moi serios que relacionan a soidade co enfraquecemento do sistema inmunolóxico. No caso dos cancros incurables, outros estudos indican que o sentimento de soidade pode acelerar a evolución da enfermidade. E pode acelerar a deterioración cognitiva nas persoas maiores. Entre outros.

Que podemos facer?

A min preocúpame moito a forma de vivir que hai na nosa sociedade. Hai uns anos, na comunidade na que viviamos moito máis, as relacións entre veciños eran moito máis estreitas, a axuda mutua era máis natural. Por outra banda, non se podía facer nada sen sabelo todos. Gañamos a privacidade, pero perdemos o sentido da comunidade. Agora, como se reivindica a importancia do quilómetro cero na agricultura, debemos recuperar a proximidade nas relacións. E tamén deberiamos adaptar o modelo de produción. Como é posible que non haxa tempo para relacionarse polo dominio dos traballos? Nos países máis desenvolvidos hai os índices de soidade máis altos: vida máis impersoal, grandes centros comerciais e cidades sen comercio... Tomemos nota diso e reservamos o bo que tiña o anterior.