Hai un mes, o 16 de xaneiro de 2022, Peru Iparragirre publicou un interesante artigo: Os libros antigos en euskera novos lectores?. Destacou as verdades lamentables: que a nosa literatura antiga, especialmente a que consideramos clásica, non é máis alcanzable, debería ser accesible de forma unificada e estandarizada, de forma adaptada, é dicir, que as xeracións novas non teñen a oportunidade de beber da vella fonte. Estou moi de acordo con esta visión: do mesmo xeito que o fan as principais culturas, nós tamén deberiamos reeditar os nosos clásicos cunha presentación didáctica e crítica tan zumenta como atractiva.

Recordo especialmente os escritos máis antigos, os escasos fragmentos que nos chegaron desde a Idade Media, os do Renacemento e os da época neoclásica, porque quere dicir os do século XIX. Estes textos son aínda máis afastados, máis inaccesibles e incomprensibles para a maioría da xente de hoxe, tamén para quen estuda. En Bizkitarte forman o noso e non deberiamos arroz.

Vendo, ademais, que os textos deses tempos son escasos, deberiamos publicar tamén obras literarias doutras linguas europeas en eúscaro, para que quen non está famento poida situar a vella literatura vasca nunha ampla corrente literaria.

Por tanto, é de agradecer o proxecto que o Ateneo Navarro e a plataforma dixital Booktegi levaron a cabo o pasado ano: En 1559 Margarita de Navarra escribiu Heptamerona traducíndose ao eúscaro para a súa difusión gratuíta na rede. Esta obra foi creada por Margarita, seguindo o modelo de Decamerona de Boccaccio, onde uns viaxeiros se atopan nun convento dos Pireneos, Cauterets, por unha rápida tormenta que rompeu os medios de comunicación. Os personaxes deben estar a observar para que unha ponte sexa reconstruído e pasan o tempo contando historias entre dúas misas. Camiñantes de diferentes idades, homes e mulleres, proponse adiviñar relatos agradables e divertidos. En total, 72 contos son lidos así en Heptamerona, repartidos en sete días, e o escritor deixou sen pensar a súa obra.

Margarita de Navarra François I. Era a irmá do rei de Francia, amigo de espos Enrique de Navarra II.aren. Tivo dous fillos: Joana de Albret converteuse na raíña de Navarra e Enrique IV foi rei de Navarra e Francia. Foi unha muller sabia e requintada, famoso mecenas. Apoiou a escritores que elaboraron escritos innovadores, como Rabelais ou Bonaventure deas Périers.

O Ateneo Navarro e o proxecto de Booktegi apareceron no momento de desaloxar a casa que acabamos de coñecer. Desexarían publicar un día de obra ao ano. As historias do primeiro día foron presentadas en outubro de 2021 no Conserxe de Pamplona, mentres que as do segundo día serán totalmente audibles en Amaiur o próximo 29 de outubro. Calquera pode apuntarse á lectura.

Un bo símbolo é organizar o acto con motivo do 500 aniversario da batalla de Amaiur. Pero esta tradución en eúscaro de Heptamerona merece a pena dedicarse a un plan máis xeral de recuperación de clásicos. Non para que os vascos obedezan a unha conciencia moral, pero para que se iluminen co goce da estética anterior. Lemos, pois, o que un segue ao outro é o que sinala Emaraz, de Etxepare, e Margarita, sobre a condición da súa muller na era “humanista”. É posible que dúas reflexións fáganse aí, contrastando ben os textos...