Sala chea de público e relatores. Dominaban as mulleres xitanas, pero tamén había sitio para os que non somos xitanos e para os homes. De feito, o 5 de outubro publicouse o I. Era o terceiro e último día do Congreso Internacional e, a diferenza dos dous anteriores, foi unha xornada aberta ao público en xeral. Na primeira só participaron persoas xitanas e na segunda só mulleres xitanas. O último día, pola contra, tamén haberá quen ou quen mirando fóra da sala, xa que se emitiu todo o evento en streaming.

As xornadas foron organizadas por AMUGE, asociación de mulleres xitanas de Euskadi, e Romi Berriak, asociación de mozos xitanos pola igualdade. Ao longo de tres intensos días, a comunidade internacional reuniu a relatoras e participantes: Achegáronse desde Romanía, Alemaña, Portugal, América Latina, Albania, Países Cataláns, Madrid, Aragón e Andalucía, entre outros, para abordar o antitzdominismo de xénero desde múltiples ramas. As violacións de dereitos humanos, as políticas públicas, a interseccionalidad, a diversidade funcional, o etnosexismo e a memoria histórica foron algúns dos temas tratados, cun curso de romanismo.

Noemi Amaya, membro de AMUGE, explicou que o antitziganismo de xénero é un machismo específico que sofren as mulleres xitanas. “É un condicionamento voluntario”, sinalaron Andrea Zufiaurre e Alejandra Moreno. “Esta deshumanización produce rabia, incapacidade, sufrimento, tristeza, dor e gran enfado”. Nestas xornadas tentouse concretar esta violencia desde as vivencias propias, aínda que non conseguiron unha definición pecha. Como dicía Sandra Heredia, durante miles de anos sufriron unha drástica romafobia [tamén termo antitziganismo] e “é imposible definila a media mañá”. O debate, ademais, está no concepto de xénero antitziganismo ou antitziganismo interseccional. Na procura desta definición expuxéronse dous aspectos: por unha banda, o traballo de reflexión e construción de pensamento entre as mulleres xitanas e, por outro, o traballo e o diálogo co resto da sociedade vasca.

Para iso aproveitaron a última sesión. Foi unha praza para presentar as conclusións dos dous días anteriores, pero tamén tivo lugar a creatividade. O monólogo xitano como un Castelo de Silvia Agüero e a coroa das mulleres xitanas feministas Gure Golé, seguiron unha intensa sesión de dúas horas. A pesar de organizar xornadas internacionais pioneiras de tres días, o cansazo non aparecía en ningún sitio. Pero si forza, enerxía, emoción e, como non, rabia e reivindicación.

Conclusións á praza

Como dicía, o segundo día das xornadas as mulleres xitanas foron as protagonistas. Dividíronse en grupos para reflexionar sobre as violencias transistémicas, o emprego, os dereitos sociais, a educación, a saúde e os discursos de odio. Para empezar a destacar unha das conclusións que expuxeron, fai falta espazos para “seguir reflexionando”. “Hai tempo que tiñamos a necesidade de debater sobre isto”, manifestaron coa reivindicación de espazos non mixtos. Tamara Clavería, coordinadora de Amug, sinalou que os espazos de confianza para expresarse libremente e desenvolver o seu propio pensamento son imprescindibles e que seguirán esixindo. “Temos moito que dicir”, subliñou María Hernández na súa intervención e lembrou a María Filigrana, membro de Fakali: “Non é que agora o feminismo chamounos a atención e empezamos a reflexionar sobre iso, o feminismo atravesounos durante séculos e sempre fomos feministas antes de que nacese o propio movemento”.

A pesar da súa disposición a debater constantemente, explicaron claramente que a carga do antitzdominismo de xénero non é exclusiva deles. Reivindicaron en varias ocasións o apoio de todo o pobo xitano e as alianzas de movementos sociais formados por non xitanos. Hernández, por exemplo, sorprendeu que a pesar de que o 80% dos permisos dos mercados rueiros están en nome das mulleres, non perciben o apoio que reciben outros sectores feminizados quen traballan neste ámbito.

Aos poucos, entre todas as mulleres que tomaron a palabra, aumentaron as discriminacións que sofren por xitanas en distintos ámbitos, resaltando que a persecución é sistemática e lembrando que o antitziganismo é unha vulneración de dereitos humanos. Destacaron que a violencia é transistémica, e que a clase, a relixión, a orientación sexual, a migración, a territorialidad, a diversidade funcional… inflúe no cruzamento de discriminacións.

Tamén destacaron a persecución cultural que se viviu ao longo dos séculos, como a opresión lingüística, o vestido ou a educación. A iso hai que engadir a apropiación cultural da industria cultural e musical e os clichés difundidos a través dela.

A infantilización e o menosprezo, con todo, percíbense en calquera lugar: na educación, no sistema sanitario, nos plans de empleabilidad… Isto último sinalouno Hernández: “Puxeron sobre nós o foco da empleabilidad: ensínannos como vestirnos e falar nunha entrevista de traballo, pero a realidade é diferente, as empresas non nos contratan porque son racistas”.

Tamén falaron dos estereotipos que se lles atribúen: “Falta de expectativas para nós, consideralo un ladrón, unha idea que non coidamos dos nosos fillos…”. Os prexuízos teñen ademais un carácter de xénero: mentres as mulleres son consideradas submisas e enganosas, os homes son considerados violentos e machistas. Todo iso marca, por unha banda, a vida das nenas que senten infravaloradas desde o nacemento e, por outro, abre o camiño a discursos de odio e delitos.

Chamada para continuar

As vivencias serviron de base para construír a teoría. Ante a discriminación presentada formuláronse numerosas e concretas propostas. En educación, por exemplo, reivindicaron a formación dos profesionais, a aposta pola escola pública, a reparación da débeda histórica e a implicación de toda a comunidade. En saúde, pola súa banda, solicitaron a posta en valor e o recoñecemento dos saberes e costumes do pobo xitano, xunto co mantemento dos valores da cooperación e a solidariedade a través da formación intercultural.

En materia de emprego e dereitos sociais, puxeron sobre a mesa o dereito a unha vida sen pobreza, eliminando as trabas de acceso e mantemento dos postos de traballo, facilitando o autoemprego e eliminando o condicionamento das subvencións. Odioto non só subliñou a responsabilidade da sociedade e dos medios de comunicación, senón a necesidade de responder e non silenciar as agresións.

“Temos que dar continuidade ao proxecto político e profundar no debate”, dixo Heredia. Subliñou que para iso hai que ter en conta a diversidade e a complexidade das vivencias, e que teñen moito que aprender dos membros negros e indíxenas. Entre as palabras de agradecemento infinitas destacaron a necesidade da unidade.

Clavería pechou o programa cunha chamada a unha forte alianza internacional: “Hai tres anos V País Vasco. Cando participamos nas Xornadas Feministas convidámosvos a sumarvos a esta sólida alianza internacional. Queremos que sexa horizontal, pero os protagonistas somos as mulleres. Abriremos un documento e pedímosvos a vosa adhesión a esta alianza”.