Viviches en moitos lugares do mundo. Como?

Sempre tiven un pé en Euskal Herria e o segundo pé é o que tiven neses lugares. Coñecer as relacións e culturas internacionais sempre estivo moi presente en casa. Tamén nos impulsaron o interese pola democracia e os dereitos humanos. Formaba parte dunha organización non gobernamental que formaba parte dunha federación europea e necesitaba un representante nunha plataforma de asociacións xuvenís. Aí empecei a traballar como voluntario a nivel europeo.

Vivín en Bélxica de Erasmus e como vasco Bélxica era moi interesante: nunha federación, multiculturalidad, pluralidade política… Cando terminei a universidade, sacaron unha oferta de traballo nas institucións europeas e de aí pasei á Comisión Europea. Entón comezou a Comisión Europea no proceso de descentralización e ofrecéronme un posto na delegación que se ía a abrir na India. Non sabía nada da India, só coñecía a Ghandi. Fun moi contento.

Logo volvín a Bruxelas; logo volvín a India e máis tarde a Tailandia. Desde hai dous anos teño ambos os pés en Euskal Herria e a intención é seguir así de momento.

Que che deu este percorrido?

Hei visto que como cultura temos diferenzas, pero tamén as que temos en común son moitas. A saúde, o medio ambiente, os dereitos humanos… son temas comúns en todo o mundo. E é compatible traballar por eles e reforzar a túa personalidade diferenciada, a túa marca. Hei visto que son moi mundial e moi local. Confirmoume e fortaleceume na identidade vasca. Tamén engadín no camiño a identidade europea.

Creo que fun buscar formas de traballar noutros pobos. Desde o momento en que fun, imaxinei que ía vestirme de contido e coñecemento no estranxeiro. Que aprendería, que tería desenvolvemento profesional e que volvería aplicar eses coñecementos en Euskal Herria. Pero cando volvín deime conta de que quizá o máis valioso que trouxen é algo máis que experiencia persoal, máis que coñecemento. As relacións interculturais que houbo, as experiencias, o probar diferentes formas de vida e o que iso dáche.

Ao longo do seu percorrido polo mundo formaron unha familia. Familia plurilingüe. Como funcionaron en relación coas linguas?

En casa temos tres linguas. O meu pai fala coa súa filla en alemán; eu coa filla en eúscaro; e os pais en inglés. O funcionamento non foi complicado. Le proponí ao meu pai que o fixese nunha soa lingua e eu fíxeno sempre. Cando á súa filla fáltalle unha palabra, dínola noutro idioma, pero nós mantemos a lingua e respondémoslle falando de como se di esa palabra na nosa lingua. Por exemplo: "Quero Water". Queres auga?

Esta canle consolídase e afiánzase o idioma de uso. Nas nosas comidas as tres linguas son presentes e complementarias na mesa.

É habitual ese plurilingüismo na vosa contorna? Como ve a xente?

Ao volver aquí deime conta do que a monolingüismo e a cultura unitaria está interiorizada na mente da xente. Aínda que se ve e óuvese maior diversidade, parece que si utilizas unha lingua despreza a outra.

Un portugués e un vasco fundaron en Austria nenos que ingresaron na escola alemá en Bilbao. Descobren que varios pais elixiron esta escola para que os seus fillos non tivesen que aprender eúscaro. Si escoitan falar en eúscaro cos seus fillos, eses pais miran mal, pero se o fan en inglés ou alemán non hai problema.

Temos un gran desafío non só de vivir nunha soa lingua, senón de frustrarnos. Sei que neste momento non é posible vivir só en eúscaro, pero tamén quero vivir en eúscaro.

Bélxica e India son multilingües. En Bélxica a distribución é por ámbitos territoriais. Pero na India todos os días a xente utiliza dúas ou tres linguas. Xente de calquera clase, mesmo sen escolarizar. Estudan no traballo, en casa e en calquera lugar. Aquí dise que é difícil aprender idiomas, pero calquera cousa é difícil si non dá sentido ou utilidade. Para nós, na nosa casa, foi fácil, cómodo, natural e bonito.

En 2020 a súa filla chegou a vivir a Bilbao con nove anos, eúscaro, alemán e inglés.

Antes tamén estivemos aquí algúns veráns. Agora viñemos en período de pandemia. Déronnos sitio nunha escola pública desde o Departamento de Educación. A escola e o titor recibíronnos moi ben, ensináronlle as instalacións e os materiais á súa filla, pero ao chegar non houbo clases durante unhas semanas polo peche. Mentres tanto, mantivemos á nosa filla matriculada na escola de Bangkok durante tres meses. Ao final dese curso o titor envioulle un vídeo que gravaron os seus compañeiros para dar a benvida á súa filla. Cunha canción en eúscaro, pero a metade dos seus compañeiros falaba en castelán. Pediron aos pais que gravasen as mensaxes curtas e moitos o fixeron en castelán.

No mes de setembro seguinte, cando comezou o curso, a filla volvía sorprendida pola dificultade que tiñan os seus compañeiros para falar en eúscaro. Dicíame que quería ir a unha escola en eúscaro. Pero estaba no modelo D! Máis tarde souben que o neno pasou case dous meses falando moi pouco. Era capaz de comunicarse en castelán para Nadal. Algúns compañeiros e profesores non lle cren ás veces cando lle falta unha palabra en castelán. Desenvólvese ben, pero fáltalle vocabulario, sinónimos… Dáse por suposto o coñecemento do castelán.

Hai algúns compañeiros que fan un esforzo especial en eúscaro. Pais de orixe estranxeira ou familias multilingües de orixe.

E como leva a filla esas vivencias relacionadas coas linguas?

A escola dicíame que animase á miña filla a manter o eúscaro e a falar en eúscaro. Pero a miña filla non é un heroe. Na escola quere ser como os demais e non está disposto a soportar esa carga. Observa que os que lle rodean utilizan o castelán e que non desenvolverse correctamente en castelán fai raro. Hai uns meses saímos do concerto de Kantu bat gara e a continuación díxome “quitoume a vergoña de facer euskera, pero na rúa non na escola”.

O primeiro curso foi marcado por esta sorpresa: a dificultade da contorna e a falta de ambiente escolar en eúscaro. A min tamén me quedou claro que son pai dun neno vasco e estranxeiro.

Necesitou reforzo para alfabetizarse en eúscaro e estivo no programa HIPI de Reforzo Lingüístico como novo alumno. Entre outras cousas, fixo unha presentación aos seus compañeiros para contar a súa traxectoria, o seu territorio e como viviu. E fíxoo con moita ilusión. Os demais tamén entenden mellor a súa situación desde entón. E expómoslle ao profesor que todos os compañeiros fixesen unha presentación similar.

E en canto ás actividades extraescolares, que opcións tivestes?

Estuda en diferentes programas na Escola de Música de Bilbao. A filla ten relacións en eúscaro co novo profesor vasco-navarro e quedaron sorprendidos na escola porque non sabían que era capaz de falar en eúscaro. A relación individual establécese en eúscaro e a orquestra en bilingüe.

Quería ir á catequese e para iso fixen unha pequena investigación. Despois de facer un tour nas igrexas de Bilbao, trasladáronnos do Bispado a dous ou tres igrexas. Ao final soubemos que en Bilbao se ofrece a catequese en eúscaro nunha soa parroquia. E conseguimos que as miñas fillas o fagan en eúscaro, pero esta información non está dispoñible de forma sinxela.

Tamén realizou cursos de teatro e natación en eúscaro. Tamén probou a danza, era en castelán, pero deixouna en breve. A pelota vasca tamén a fai en eúscaro. En definitiva, na actualidade todas as actividades extraescolares están en eúscaro.

Todos foron relacións e experiencias enriquecedoras. Con todo, obsérvase que faltan algúns hábitos e protocolos. En máis dunha ocasión, despois dunha reunión cos pais en castelán ao comezo do curso, preguntei en que idioma van ser os cursos e démonos conta de que todos os nenos e nenas son euskaldunes e que os cursos se podían realizar só en eúscaro. Pero un pai impulsouno, o Concello debería ter un protocolo.

A experiencia en diferentes escolas do mundo permitiuvos coñecer diferentes modelos educativos. En canto á dinámica da aula, en canto á relación cos pais, como funcionan?

En canto á metodoloxía, notamos que a cousa non cambiou: necesidade de memorizar, moitos estudos, non impulso á cooperación…

Estudou na India na escola alemá. Funcionaban lingüisticamente con dous profesores. Un facíao sempre en inglés e o outro sempre en alemán. E os días da semana estaban separados: ás veces o alemán era o idioma de ensino e ás veces o inglés. Isto pode funcionar. Non traballaban especialmente a interculturalidad. Pero a metade do profesorado era indio e a outra metade alemá; a maioría dos alumnos eran europeos.

Estivo nunha escola australiana en Tailandia. A metade dos alumnos eran tailandeses e a outra metade pertencían ao resto do mundo. Iso si que era unha escola internacional e intercultural! Celebraban unha Semana Internacional ou Intercultural bastante habitual. Pero, por exemplo, cando traballaban o medio ambiente, traballaban os problemas de todo o mundo, desde a perspectiva dos diferentes países. Utilizaban moi ben a diversidade dentro da clase: a orixe de cada un, os coñecementos, as culturas… Ademais traballaban por proxectos, moitos traballos en equipo, moitos debates e faladoiros…

A filla está moi sorprendida aquí, por exemplo, coa pouca posibilidade que teñen os alumnos de falar ante a clase. Tamén len aquí moito menos que noutras escolas. E iso tamén me parece fundamental para traballar a capacitación axeitada en eúscaro. A relación cos pais tamén é moi diferente. Non hai cultura para implicar ás familias. A familia e a escola poden colaborar moito.

Tamén me gustaría falar do uniforme. Ata que a miña filla teña que levar o uniforme na escola australiana, teño que recoñecer que tiña un prexuízo sobre o uniforme. Pola contra, despois de catro anos de vida co uniforme, teño que recoñecer que son partidario do mesmo. Ademais de ser un elemento igualitario, é un elemento que axuda ás familias a aforrar tempo e diñeiro. Iso si, os locais son uniformes cómodos –adaptados á idade, por exemplo, en lugar de saia pantalón–, non como moitos que ven nas rúas de Bilbao. A miña filla preguntoume como é posible xogar con algúns de aquí. Tanto na India como en Australia as escolas públicas e privadas utilizan o uniforme. Os nenos non devaluan a marca de roupa ou a frecuencia de cambiala. É compatible levar uniforme na escola co desenvolvemento da personalidade de cada neno.

Por último, algo que chama a atención á súa filla é que na escola de aquí hai moito fútbol portaría, outro deporte ou parque de atraccións con poucos espazos.