Non menciono nada novo si digo que a educación ten unha forte implicación social, nin sequera recoñecendo que a educación é o principal feito social. Si non se trata máis que da transmisión e introyección dos valores, comportamentos, crenzas, costumes, normas, etc. dunha sociedade ou cultura, como entenderemos a educación fóra da súa configuración?

Por iso é polo que todos os procesos educativos sexan accións políticas, éticas, ideolóxicas, en si mesmas. E pola mesma razón non é posible tomar decisións neutras como educadoras na elección da forma de educar, na definición de contidos e obxectivos, na elección da metodoloxía, ou en xeral na organización escolar.

Estamos a incidir na sociedade desde a nosa concepción educativa, desde o principio temos que decidir si a escola debe apostar pola transformación ou polo status quo. En base a esta elección fundamental, clasificamos os diversos tipos de organizacións escolares que se estruturaron ao longo da historia, como meros reflexos desas formas políticas diferentes que sempre existiron para entender e situar ao mundo e ás persoas.

En xeral, a mirada baseada no castigo, a manipulación e a opresión dos nenos segue sendo a principal paradigma pedagóxico. Hoxe é verdade que é raro que un profesor se recoñeza con claridade estes parámetros, considérese autoritario, ou se defenda explicitamente o rol de profesor autoritario, pero non porque non nos enmarcamos nese rol, senón simplemente porque está moi arraigado e naturalizado en nós, esa forma de funcionar na escola: como explicalo, pedir permiso para ir ao baño, o noso control absoluto sobre a palabra e o movemento, a nosa determinación, etc. Como ben nos advertiu Foucalt, a escola segue parecendo demasiado grande co cárcere.

Outra mirada, desde a liberdade, sería aquela que busca o desenvolvemento integral das persoas, segundo a cal a educación é case a única posibilidade de transformación social. Neste caso, o risco pode estar na mala lectura que se fai da liberdade, porque a liberdade non é aquí e agora é algo natural ou natural, senón que hai que conquistala a través dun proceso de liberación, e actuamos coma se isto non fóra así, con máis frecuencia do necesario.

Cando a(s) opresión(s) estrutural(s) é tanta, e especialmente en épocas tan escondidas, a emancipación é a condición e a chave da liberdade. Por iso, é moi importante a alfabetización política dos nenos, porque os nenos non están, polo mero feito de ser nenos, salvo a influencia deste poderoso sistema sociopolítico, senón todo o contrario. Son máis eficaces e por iso máis vulnerables aos discursos hexemónicos.

Entre as funcións dos educadores e educadoras que queremos educar de maneira libre atópase o apoio á detección de actitudes, discursos, prácticas e estruturas políticas que nos impiden ser libres. Dificilmente poderá nomearse libre, sen cuestionar a realidade social e sen adoptar unha actitude firme ante as inxustizas, unha educación que ignora a opresión. Ou bo, por onde se mira. Quizais libre, pero para a ideoloxía do sistema vixente. Vía aberta.
Talvez non sexa posible, talvez non o poidamos. Pero porque o temos prohibido, ou polos riscos que asumiriamos ao facelo así, non? Non fagamos, ademais, en nome da liberdade ou coa escusa do respecto á liberdade, un clamor irreverente pola despolitización da educación.

Ah, e por certo: se non se puido falar de opresión, é que estamos pisados, non?