Estás a comprar libros antigos, pero en que consiste exactamente o teu traballo?
As miñas paixóns son os libros e a historia. Son tasador de documentos e libros antigos. Tecnicamente é un libro ‘vello’ con menos de 100 anos e outro máis antigo. Eu traballo sobre todo con libros dos séculos XVI e XVII relacionados coa historia de Navarra, que están principalmente en Francia.

Para este traballo debes coñecer a historia para contextualizar libros e documentos. Ademais da venda de libros, fago tasación de bibliotecas privadas para aseguradoras. Unha cousa é taxar o valor de prezo e outra o prezo que podes conseguir no mercado. Actualmente o traballo do Mintzo divídese en: No 70% traballamos con libros antigos e no 30% con facsímiles e libros divulgativos.

Como empezou coa fala?
A editorial foi creada por pai e nai. Ambos eran profesores en Oñati. Ao seu pai gustáballe moito a historia de Navarra e á súa nai tamén lle contaxiou a paixón. En 1979 decidiuse abandonar o traballo e crear o Mintzoa para dar a coñecer a historia de Navarra. Naquela época falábase moito de Navarra como parte de Euskadi, pero eles reivindicaban que Navarra era o berce de Euskal Herria. O meu pai empezou a facer coleccións e entón vendíanse moito, como agora: Arturo Campion, Reis de Navarra, Iturralde e Suit, Navarro Villoslada... Logo comezaron a publicar libros de divulgación máis pequenos e en 1995 comezaron a traballar con facsímiles e libros antigos. Antes vendíase moito máis. Era unha gran Feira de Durango. Tras a morte de Franco a xente tiña moitas ganas de coñecer a nosa historia e vendíase moito.

Eu estudei deseño gráfico e técnicas pre-imprenta. Entón empecei a traballar na empresa que tiña o meu pai, Serinte, para que me mandasen á imprenta os fotolitos dos libros. Ademais, fixen un máster de dous anos en Zaragoza sobre a organización de eventos e fundei unha empresa.

Cando o meu pai estaba a piques de xubilarme, comecei a achegarse aos libros antigos e aprendín moito tanto pola miña conta como polos distintos estudos: a paleografía no Arquivo Xeral de Navarra, a especialidade de tasador na Universidade de León, o inglés, o francés... non hai unha carreira propia para esta, así fun aprendendo co tempo. Tomei a dirección da editorial en 2014. O meu pai e eu levámonos moi ben e el segue en contacto co traballo porque é a súa paixón.

Como é o teu traballo?
A min este traballo gústame moito. Dáme igual pasar moitas horas ou coller o coche e falar cun posible cliente até Tolosa [Occitania], por exemplo. Gústame.

En Italia, en Alemaña, en Francia... vou a moitas feiras e fago moitos contactos, pero normalmente volvo a mans buxán porque só compro libros relacionados coa historia de Navarra e de Euskal Herria. Nós somos os últimos mohicanos niso.

A quen vendes libros antigos?
Calquera persoa interesada. Nós non somos anticuarios. Eles teñen miles de libros e nós non. Nós compramos moi poucos libros, pero moi importantes. Temos moitos contactos e sabemos quen pode estar interesado nestes traballos. As institucións tamén compran, pero non moito. En Navarra, por exemplo, o Arquivo Xeral de Navarra moi pouco ou nada. Eu estou no Consello Navarro da Cultura e dígolles que non é xusto que sexa de 8.000 euros anuais para comprar libros antigos. Un arquivo non debe mirar si a xente vai ler ese libro. Debe comprar pola súa función de conservación e protección do patrimonio bibliográfico. E niso fallan todos os partidos políticos parlamentarios.

Por outra banda, moitas veces critícannos dicindo que o vello libro que atopamos xa era coñecido. De acordo, para algúns investigadores quizá non sexa innovación, pero para moitos si. Fíxese, algúns cren que o eúscaro o inventou Sabino Arana. Aquí mesmo hai xente así, en Navarra! Si non divulgamos a cultura na sociedade non será posible valorar libros antigos. Por iso creo que as bibliotecas e os arquivos deberían comprar eses libros para logo poder ofrecelos ao público.

Cal é a maior xoia que atopaches?O
máis importante foi Mithridates, escrito en 1610 polo teólogo e lingüista Caspar Waser en Zürich. O eúscaro atópase entre as 130 linguas do mundo mencionadas nel. Ademais de traducir 100 palabras ao latín, ofrece seis páxinas a Euskal Herria. Outros exemplares do traballo están nas prestixiosas bibliotecas do mundo, e eu localizé e comprei un en Turín en 2020.

E por que facedes facsímiles?
Os facsímiles serven para afianzar a nosa historia. O que aparece aquí non é a opinión dun historiador, senón copiando un documento real da forma máis fiel e avalado polos notarios. Por exemplo, está demostrado que en Navarra houbo invasión castelá e conquista militar. Non é unha opinión ou unha interpretación. É moi difícil facer un facsímil. Por iso nós non os sacamos como os churros, só faise con documentos e libros moi importantes.

Eu creo que o paso que deu o meu pai nisto foi terrible. Cando empezou todo o mundo dicíalle que ía ser un fracaso, pero até agora sacamos oito facsímiles. A xente está moi afeita ver a arte en cadros, pero non tanto a valorar a obra do facsímil.

Até agora publicamos oito, entre eles a primeira historia de Navarra de 1632; a primeira constitución de Navarra de 1174; a Carta de Matxin Zalba de 1416, o texto máis longo escrito na Idade Media en eúscaro e entre os nobres; as cartas de Amaiur, 51 cartas asinadas por importantes heroes legitimistas, e o testemuño de Jaime Velaz de Medrano, patriota de Navarrano, en Navarra.

Contra o que algúns creen, o comprador destes traballos non sempre é unha persoa adiñeirada. Finánciase e pode comprar por 100 euros ou menos ao mes. A clave é ter paixón e sentir que ese tesouro che transmite algo. Algúns compran como investimento, pero isto non é o habitual.

Cal foi o máis exitoso?Sen ningunha dúbida
do documento Lingua Navarrorum. Sacamos 365 exemplares e esgotáronse rapidamente. As primeiras vendéronse por 900 euros e as últimas por 2.000 euros. Iso tamén queda: si aumenta a demanda tamén aumenta o prezo, e foi unha gran demanda.

Sacamos eses facsímiles para que o público vexa estes documentos. Por exemplo, o Concello de Leitza realizou unha bonita iniciativa respecto diso: Lingua Navarrorum e outros libros e documentos foron comprados e expostos no concello para que a xente poida coñecer os fragmentos da nosa historia que se recollen neles.

Como é o proceso de elaboración dun facsímil?O
primeiro paso é obter o permiso de manipulación do exemplar orixinal, que non sempre é posible. Hai que facer moitos trámites e pagar os seguros. Despois debes obter os materiais máis axeitados. Nós compramos papel en Italia. Son papeis moi especiais e ao ter que facer moitas probas, sae caro.

Teñen agora en mente algunha próxima facsímil?O
ano que vén cumpriranse 600 anos desde que Carlos III.ak concedeu o Privilexio da Unión, a primeira lei de Pamplona, e niso estamos, pero non sei si imos estar a tempo, porque é un traballo moi complicado. Trátase dun documento de dous metros, todo a man. Fómonos a pór por encargo de Joseba Asiron no Concello de Pamplona, onde se pode ver. Realizamos outros dous exemplares, un na catedral e outro no arquivo central.

É Editargi presidente da Asociación de Editores de Navarra. Cal é a vosa misión?
Esta asociación conta con trece editoriais independentes, case todas en Navarra. O noso obxectivo é que a xente coñeza os libros que publicamos. A xente cre que para iso é suficiente a feira do libro, pero nela salguen principalmente novidades, tanto estatais como estranxeiras, pero os libros de Navarra teñen unha presenza moi limitada. Temos un catálogo moi potente, porque levamos moitos anos traballando, e queremos demostralo, tanto a través de feiras como doutros eventos culturais, porque é moi difícil ter un lugar nos escaparates das librarías.Levamos seis anos nisto e eu levo catro como presidente.

Cantos libros edítanse anualmente de media en Navarra?
Entre os nosos socios publicamos unha media de 200-230 libros ao ano. Hai grandes editoriais, como Pamiela ou Txalaparta, que sacan uns 50 libros e outros moito máis sinxelos. A expresión oral componse de 5-7 libros anuais.

Hai informes que din que as obras que se publican en Navarra son unhas 700 ao ano, pero que inclúen publicacións do Goberno de Navarra, revistas... Todo.Eu creo que en Navarra está moi ben a edición de libros e fanse traballos de calidade.

Cal é a proporción de traballos en eúscaro?
20% aproximadamente. Trátase de subvencións porque aquí en Navarra véndense poucos libros en eúscaro. Salguen moi bos libros, pero se venden pouco. Temos que conseguir que a xente teña máis interese e non só subvencións.

Habería que fixarse máis nos gustos do mercado?
É un tema moi complexo. Debe crearse a demanda e non limitarse á situación actual. Para iso, por unha banda, os libros en eúscaro deberían chegar ás librarías e bibliotecas públicas de todos os lugares. Para conseguilo farían falta outras políticas, non só para sacar á luz unha subvención. Tamén deberían comprar libros e facilitar a venda. E doutra banda, necesitariamos menos hipocrisía.

Por que dis iso?
Se non hai subvención porque algunhas editoriais non publican en eúscaro. Non quero dicir que todos teñamos que sacar libros en eúscaro, porque cada un ten a súa propia liña, pero deberiamos falar entre profesionais, escritores, tradutores, editoriais... para decidir que traballo e como o facemos. Sen regalar o traballo persoal, todos deberiamos facer un esforzo para facer libros que realmente se vendan. É necesaria a implicación de todos, porque nos almacéns ven demasiados libros en eúscaro.

Como estades coa crise?
Mal. Na linguaxe, por exemplo, os libros antigos véndense moi ben, pero son moi poucos. Os de peto, en cambio, van mal. A venda descendeu un 30% nos últimos tempos e o prezo do papel aumentou entre un 40-50%. Os distribuidores levan o 50%, os autores o 10%, polo que para nós os beneficios reducíronse drasticamente.

Cobrar o 10% polos autores non é insuficiente?O
10% é escaso, pero iso é o que marca a lei.A editorial debe editar o libro cun 40%, maquetarlo, imprimilo e deixalo listo para a venda. Algúns autores prefiren facer a autoedición e facer a distribución eles mesmos, levando exemplares á libraría. Nós entendémolo, claro, pero neses casos eles son os que asumen todo o traballo e o risco.

En Amazon algúns tamén publican...
Para nós Amazon non é un amigo. Os nosos libros véndense en Amazon, pero as editoriais non os pomos aí. Con este tema tamén somos moi brancos. Nós non dicimos que se vaia contra Amazon, porque case todos compramos algo nesas plataformas e non pódese ir en contra. Pero si se pode pedir á xente que faga un esforzo e que compre os nosos libros nas tendas, aínda que Amazon envíe o libro máis rápido a casa. Que realmente non podes esperar catro días? Se compramos libros en tenda doamos diñeiro á nosa industria, senón a Amazon.

Ademais, estas plataformas publican todo o que lles chega. Non hai ningún tipo de galiña. Quizais o autor considere que un libro é moi bo, pero non terá suficiente calidade para saír ao mercado. E iso ten consecuencias. Nós non facemos os libros como os churros.

A finais de outubro celebrarase vina Feira de Navarra. Como será?
Haberá 13-15 editoriais. Ademais das editoriais, poden participar asociacións e todas as entidades privadas que elaboren libros. Contamos coa colaboración do Parlamento de Navarra e do Goberno de Navarra, pero non do Concello de Pamplona. Este ano estaremos na Praza do Castelo e para a semana pasada habemos preparado un bonito programa: muller na edición, traducións a linguas minorizadas, sesións sobre libros incunables… É unha feira moi interesante e moi útil para achegar ao público o mundo do libro.

* * * * *

OF THE RECORD

Onde será?

“Moitas veces pregúntome: Onde está a nosa cultura? Onde están todos os libros publicados historicamente en Navarra? Eu estou segura de que están nalgún sitio. Lin nun documento que o rei Juan de Albret levou carros e carros cargados de libros e documentos. Onde estarán?”.