Por que é importante este momento para a manifestación?
Vemos que a pandemia puxo de manifesto algúns problemas nas residencias de anciáns, e nós pensabamos que era moi evidente que había que crear un cambio de modelo, pero habemos visto que as cousas non cambiaron. Debemos lembrar aos políticos que o modelo que temos agora non é válido; a pandemia puxo de manifesto o número de mortos nas residencias, as condicións que viviron... Estiveron peor no confinamento que nós. Ademais, a dependencia que teñen neste tipo de residencias é moi alta e faltoulles a atención, a emocional, a dos seus familiares...

Vostedes dirixíronse aos gobernos autonómicos, que nos próximos meses terán que completar as novas normas de xestión das residencias.
O Goberno do Estado español ha tratado de crear un novo modelo, pero a competencia das residencias corresponde aos gobernos autonómicos. Neste intento de cambio de modelo, o Goberno español ha chegado a un pequeno acordo con algunhas comunidades. Pero ese modelo non cumpre os requisitos que nós pedimos, aínda que parece que é máis progresista. Nós [as asociacións] reflexionamos ao longo destes anos e tratamos de crear un novo modelo comparado co doutras comunidades e países europeos.

Que falta do modelo proposto polo Goberno de España?
A ver como o resume! Para empezar, no ámbito da participación todo está por facer. Nas residencias non existe un modelo de participación das familias. A lei establece os principios, pero logo non está certificada. Nas residencias hai que estar un consello de participación no que tamén hai familias, como nas escolas hai consellos.

Tamén queremos participar nas institucións nunha Mesa Civil de Diálogo. Na Mesa Civil do Estado déronnos voz á Plataforma e a nós, pero na CAV non temos oportunidade. Mire, a contradición é que nos convidan no Estado e eles non teñen a competencia, e teñen competencia nas comunidades, pero non está garantida a nosa presenza. Estivemos no Parlamento Vasco e nas xuntas xerais para pedir un cambio de modelo, e lembrámoslles a participación, si, crearon unha Mesa Civil para tratar o tema da dependencia, pero nós non estamos convidados. Tivemos unha entrevista privada coa directora de Servizos Sociais do Goberno [Marian Olabarrieta], e pedímoslle a participación formal de tres asociacións de Euskadi, que non nos contesta e que hai un ano.

Existe unha terceira participación: por lei, débese realizar un Plan Individual de Atención (PAI) a cada persoa maior nas residencias. A participación da familia neste plan é importante para valorar os requisitos e necesidades: limpeza, medicación… Pero normalmente as familias non saben que existe porque non se fai pública.

En que pode contribuír a participación?
O exemplo escocés é significativo. O familiar dun residente pediu no parlamento que se necesitase unha lei para asegurar que en caso de pandemia e catástrofes sempre co residente haxa alguén de referencia da familia, cara a cara, para garantir a atención emocional, porque viron que as consecuencias eran moi duras. Por iso estase elaborando a lei Anne’s Law [2021]. Mira como foi a participación: de abaixo a arriba. Aquí non hai nada. Si houbese outra pandemia, que pasaría? Aprendemos algo?

Nas vosas solicitudes inciden no número de inspectores e traballadores.En canto aos
inspectores, os familiares facemos varias queixas, pero quedan nunha caixa. Reforzar a inspección. En Bizkaia, por exemplo, só hai oito inspectores para todos os servizos sociais. Ademais, hai que vir de súpeto e sen avisar, hai problemas para ver, e non se fai.

Por outra banda, as condicións dos traballadores non son boas e si o coidador non as ten, iso ten consecuencias para os nosos pais e familias. Compartimos a loita e as esixencias dos traballadores. Non chegan para facer todo o necesario, teñen que facelo rápido e mal, máis mans e ollos son necesarios para unha atención digna de calidade. As asociacións temos unha boa relación cos traballadores e sabemos moitas cousas que non sabemos nós grazas a eles, porque son testemuñas directas.

A nosa petición é que cada residente teña unha atención directa de cinco horas diarias, dúas pola mañá, dúas pola tarde e unha pola noite. Isto implica a necesidade dun auxiliar de xeriatría por cada catro residentes durante o día. E estamos moi lonxe de aí, non se cumpre coa lei actual.

Tamén criticaron duramente a privatización do sector.Ás veces
os políticos de aquí din que hai que estar entre o privado e o público. Pero a privatización está a ser enorme e o público está a perder. En Álava é moi notable, pero en Bizkaia tamén se sitúa entre o 80-90% en termos privados. Nós pensamos que a atención sanitaria debe ser absolutamente pública, é o noso dereito. A nosa poboación envellece, pois, do mesmo xeito que os pediatras infantís, debemos pensar na presenza de compoñentes xeriátricos específicos para as persoas maiores. O médico da nosa Asociación calculou que co 1% do orzamento de Osakidetza este sistema xeriátrico sería posible e que se podería garantir un auxiliar público de xeriatría por cada poboación concreta.

Que consecuencias ten a privatización?Trátase
dun negocio cuxo obxectivo é gañar diñeiro, e iso está en contradición coa lei: a lei di que a atención sociosanitaria debe ser universal e subxectiva, polo que non pode ser un negocio. Din que cumpren a lei... pero a conclusión é que as condicións son malas. Comida, equipos obsoletos, número mínimo de traballadores, etc.

Denuncian que non se realizou ningunha investigación para analizar as consecuencias da pandemia do COVID-19: queren saber por que se aceptaron as mortes e prácticas inadecuadas de miles de residentes. En que está agora? Fixéronse
denuncias, pero a xustiza vai aos poucos. Na CAPV déronse casos nos que a vítima foi incinerada e pecharon o caso, “non hai nada que investigar”. Gañouse outro caso: En Navarra houbo un caso no que un residente denunciou e conseguiu castigar. Con todo, como asociación recollemos moitas historias durante a pandemia, vimos cousas incribles. Por exemplo, algunhas persoas que necesitaban traslado ao hospital quedaron en residencias. Non cremos que se estude o ocorrido na pandemia. Aprendemos algo? Non sei. A sociedade tamén debe reflexionar.

Como transmitir á cidadanía que loitar polos dereitos das persoas maiores é polos dereitos de todos e todas?
A asociación traballa neste sentido: realizamos xornadas técnicas e seguiremos aflorando este problema na rúa, pero é difícil. En Bilbao realizamos varias manifestacións con pensionistas. Temos unha relación moi boa con eles, porque, aínda que algúns estean moi ben, ven que hai un problema. É un reto de todos, non só dos meus pais, senón do meu futuro. Eu non quero ver este modelo. Pero nas residencias os familiares tamén teñen moito medo porque pensan que si loitan quítanlles a praza.

Tamén é importante o papel dos medios de comunicación, os medios públicos teñen que traballar, este tema ten que estar nos debates, porque a poboación está envellecida. A situación é grave. Onde quedan os que o pasaron mal? O foco non está instalado nas persoas maiores, pero vivimos nunha sociedade envellecida.

Sábese que uns residentes son máis dependentes que outros, pero, en xeral, que requisitos fanlles aos seus familiares?É
difícil porque moitos deles non están ben cognitivamente. O meu pai, por exemplo, ten Alzheimer; non sabe quen son, non sabe que comeu hoxe, que me vai a contar? Por iso é importante ter un representante, porque hai poucos autónomos nas residencias. Por pór un exemplo, o caso da enquisa realizada pola Deputación de Bizkaia en 2020. Preguntáronnos ás familias que pensabamos sobre a calidade das residencias, cando nós non podiamos entrar. Os resultados foron óptimos, cunha nota superior ao 8. Como responderon que todo estaba ben, si nós non puidésemos entrar? Van os que están alí, coa dependencia que teñen, que todo vai ben? Ademais, preguntaban por que os residentes entraban nas residencias e só un 1,2% responderon que eran porque eles querían. É moi significativo, si os resultados do cuestionario son moi bos, si o modelo está moi ben, por que un 1,2% decide ir só? É unha contradición enorme, a enquisa non está ben.

levámolos á residencia porque nós non podemos facer máis. Todos os membros da asociación pasamos todas as fases: telas en casa, contratar a alguén, levalas ao centro de día e a residencia é a última. A dependencia do nivel 3 require unha atención integral. Temos que pensar no modelo de futuro: pequenas ou grandes residencias? Eu creo que hai que ser pequenos, e locais, que o que podes decidir quede no teu barrio. O meu pai pasa por aquí [xunto ao parque do seu barrio] e atopa aos mesmos amigos que atopou na súa vida.

Gustaríavos que neste modelo de futuro apoiasen a axuda a domicilio?
Iso é o que impulsan as institucións, para elas é máis fácil, o problema é para vostede. En casa? Si, perfectamente. Pero con esta dependencia necesítanse moitos recursos e a familia necesita unha liberación. Habería que cambiar todo o sistema, ás veces falamos demasiado facilmente deste tipo de ideas. É utópico e ao crear un novo modelo de coidado a idea ten que estar no centro, pero hai que escribir unha letra pequena. En que condicións, que facer coas vivendas sen ascensor, como administrar todos os medicamentos e tratamentos sanitarios que necesitan con esta demencia, etc. A vixilancia non é un traballo de oito horas, é de 24 horas.

Tamén din que van introducir novas tecnoloxías. As novas tecnoloxías están moi ben, pero creo que as persoas maiores teñen dereito a establecer relacións humanas. Iso é o que hai que asegurar, necesitamos persoas. Podemos contar co apoio das tecnoloxías, pero non podemos basear unicamente o sistema doméstico en dispositivos ou robots. Isto sería un gran fracaso social.