Entre estes privilexios, a denominación de alférez e o permiso para que o rei e o Papa sigan vivindo como Antonio Erauso, aínda que o travestismo era pecado e delito. A saturación cultural da historia da Monxa Alférez é infinita: novela, teatro, películas, cómics e unha explosión internacional de artigos académicos desde o século XVII até os nosos días. Dous aspectos de Catalina/Antonio Erauso abriron o debate: a identidade de xénero e a autoría da autobiografía que publicou en Madrid en 1625. En todas as versións destaca que matou ao seu irmán nun duelo, pero non sentía orgulloso de esgotar en grupo a un neno indio.

Recoñezamos dunha vez: unha nena aventureira foi un sanguinario home colonizador trans. Nunha época na que a inquisición enviaba disidencias de xénero ao lume, logrou un status de excepción ao configurar os ideais patriarcais da conquista e a evangelización.

Máis que esaxerar a fascinación por Erauso, nesta LARRUN convidamos a utilizar esta incómoda figura histórica para a autocrítica, centrada no transfeminismo e o anticolonialismo, a través dos participantes das tres exposicións artísticas que recolleron a historia de Catalina/Antonio. A última exposición, Unha voz para Erauso, permaneceu até o 26 de setembro en Azkuna Zentroa de Bilbao. Presentar a lectura contemporánea desde o transfeminismo foi obra de Cabelo/Carceller e Paul B. Obxectivo do comisario Prezado. Con todo, o título é un pouco paradoxal porque nos chegaron o retrato e o relato de Eraus, pero non o dos disidentes de xénero colonizados ou esclavizados.

B. PAUL PREZADO: "É unha demolición interesante porque violou e asimilou simultaneamente as regras da masculinidad patriarcal"

“Son Antonio!”, repite Mursego Unha voz para Erauso. Epílogo para un tempo Trans na canción creada para a peza de videoarte. Letra Helena Cabelo e Ana Carceller son artistas madrileños que teñen como obxectivo facer unha relectura transfeminista da autobiografía de Erauso. Consideran que “o poder heteropatriarcal quería escoitar o relato”, escribiu o alférez Catalina Moja na inauguración da exposición de Azkuna.

Na primeira parte do vídeo, tres persoas modernas trans non normativas charlan co retrato de Erauso en ton crítico e irónico. Dixéronlle que teñen antepasados aos disidentes de xénero e sexo, pero que non están orgullosos da súa biografía.

Cabelo e Carceller levan anos dando voltas á idea de traballar Erauso. Na presentación da exposición recoñeceron que o personaxe lles causaba tanto rexeitamento como atracción: "Participou na masacre e destrución cultural do Imperio español, expresou racismo e misoxinia e viviu na man. Traballamos desde a censura para ver que podemos aproveitar no contexto actual”. Por iso preparan unha viaxe entre o presente e o pasado: A performance baseada no ensaio Confusión de xénero de Judith Butler e as fotografías dos drag king que imitan aos actores de Hollywood aparecen antes de que Eraus chegue ás pistas que deixou nos arquivos históricos. Cabelo/Carceller pecha a exposición cunha copia da súa solicitude ao Concello de San Sebastián: Que cambie o nome da rúa Catalina de Erauso de Amara para que apareza Catalina/Antonio.

Paul B, de recoñecido prestixio internacional. O filósofo cuira Prezado foi o comisario da exposición. Nacido en Burgos, era nai de Barakaldo e escoitou moitas historias da Monxa Alférez na súa infancia. “Cando che asignaron o xénero feminino e tes outra identificación, como no meu caso, sabes que a viaxe extraordinaria que fixo Eraus ten que ver coa túa vida”. Prezado destaca a necesidade de atopar narrativas de disidencias de xénero e sexo na historia local, en lugar de mirar a EEUU. A continuación resúmese a entrevista realizada para Pikara Magazine.

Considerouse a Erauso como unha icona feminista, lésbico ou trans.
Era todo isto, e non era nin un nin outro. Na actualidade pensamos de forma segmentada as identidades sexual e de xénero. Pola contra, Eraus non permite narracións pechas, senón interpretacións diversas. Obviamente, a fuxida do convento pode entenderse como un proceso de emancipación de xénero. En canto ao lesbianismo, nas biografías presentouse como unha especie de Don Juan, pero non casou nin se coñeceu ningunha muller concreta. Falar da identidade Trans é aínda máis difícil porque no seu día nin sequera a noción de xénero estaba desenvolvida. Con todo, utilizaba plastes para esmagar mamas, unha práctica que lembra ao binder. Non nos interesa dar a Eraus unha identidade definitiva, senón explorar a nosa relación coa historia e o presente. Quen queira proclamar Erauso terá un problema, porque se trata dunha figura escura de clase alta que aproveitou as redes de poder da súa contorna nun proceso impregnado de violencia, racismo e misoxinia.

Buscou constantemente a protección da Coroa e da Igrexa…
Non existía unha muller alérxica no século XVII, polo que esta denominación é unha forma de comprobar o xénero. Na sociedade contemporánea, os ámbitos de validación trasladáronse ao ámbito médico-xurídico. Eu mesmo tiven que pasar un proceso de validación para que o pasaporte reflicta a miña identidade, que me permite viaxar tranquilamente. É unha demolición interesante, xa que á vez incumpriu e asimilou as regras da masculinidad patriarcal.

Os homes trans e intersex históricos que coñezo estiveron ligados a exércitos ou guerrillas, como o coronel mexicano Amelio Carballos ou o maqui Florencio Plá Messeguer.Cando
lin a autobiografía de Erauso prestoume atención sobre o que o autor se levanta das súas violentas accións e hai un punto de esaxeración. Lexitimábase como home a través do uso da violencia. Si Erauso non fose unha figura militar implicada na conquista e de clase alta, non tería a posibilidade de cambiar o nome nin de recibir o recoñecemento do Papa. Houbo moitas máis prácticas disidentes de xénero, pero nos chegaron as relacionadas cos ámbitos militares ou co poder xudicial, porque hai certificacións administrativas. Do mesmo xeito que a expansión do feminismo puxo de manifesto unha gran cantidade de mulleres científicas ou artistas, habería que cambiar a metodoloxía da investigación histórica para que aparezan outros suxeitos.

Desde a perspectiva actual, que che interesa de Eraus?
Axuda a observar como a comprensión da sexualidade pasou da paradigma teolóxico-político ao científico-médico-farmacolóxico. Erauso, pola súa estratexia de supervivencia, tiña prácticas de xénero non fixas; cando volveu a Europa, antes de que fose o impulso do papa, volveu identificarse como muller e pasou os últimos anos como home. Actualmente, os activistas transs están a propor a saída do réxime binario. Necesitamos un paradigma administrativo-xurídico que non sexa necesario pedir reasignaciones de xénero.

Algúns discursos feministas relacionan a transexualidad masculina co privilexio patriarcal. Confirma este prexuízo a historia de Erauso? A virilidade dun home
trans nunca será plenamente aceptada nunha sociedade heteropatriarcal. Diría que o eloxio da violencia de Eraus respondía á extrema vulnerabilidade que vivía nos exércitos do século XVII. Dise que pasamos ao posto de privilexio co transepto, pero non é certo. Aínda que sexa pasaporte masculino, se temos que espirnos ante a policía, viviremos unha gran vulnerabilidade. É transfóbico acusar ás transas do seu pasado masculino e, á vez, transfóbico pensar que os homes transitarios integrámonos no patriarcado.

Podemos aproveitar a historia de Erauso para responder os ataques contra os trans de identidade?
Erauso non nos serve para lexitimar nada porque na súa biografía colonialista e nacional-católica non hai nada que recuperar. Podería inspirar un hipotético movemento de trans no extremo dereito! Isto é o máis interesante: ao non ser unha figura heroica, permítenos unha Lectura máis complexa da historia.

Tamén forman parte desta Larrun as seguintes entrevistas: