Pór o nome de Francisco Pizarro a unha planta fotovoltaica, a máis dunha, tamén cínica, tendo en conta os entroidos que o conquistador con escultura dacabalo realizou nas colonias españolas de Sudamérica no medio da praza de Trujillo (Estremadura, Estado español) para aproveitar o ouro e a prata. Agora as multinacionais extraen boro, teluro ou litio das súas minas, mentres gritan en Estremadura contra as minas de litio, para facer placas solares e almacenar enerxía “limpa”.

Iberdrola anunciou o pasado 10 de agosto a ampliación da planta fotovoltaica máis grande de Europa entre as localidades estremeñas de Torrecillas de la Tiesa e Aldeacentenera. A compañía eléctrica ha instalado nun ano 1,5 millóns de placas solares ou módulos nunha ampla zona de 1.000 hectáreas de superficie dedicada á agricultura e a gandaría, con máis de 1.000 campos deportivos. Con esta infraestrutura, Iberdrola prevé xerar unha forza de 590 megawatts, suficiente para abastecer a 390.000 vivendas, e “evitará a emisión de 150.000 toneladas anuais de CO2 á atmosfera”, segundo explica na nota difundida para a prensa.

Non termina aquí a lista de posibles vantaxes: durante as obras de construción creáronse 1.500 postos de traballo e tomáronse medidas para respectar os restos arqueolóxicos que apareceron ou os desprazamentos de aves autóctonas. Que máis necesitaba Pizarro para unha limpeza facial?

Pero hai quen cuestionou estas macroinfraestructuras. Ecoloxistas en Acción alertou hai tempo que o territorio vive unha “febre fotovoltaica” e que se atopa ante unha burbulla sen planificación na escusa da transición enerxética. Mesmo hai quen din que en Estremadura se está producindo unha nova “colonización”, outra na súa historia.

A poboación estremeña xa sabe o que é a extracción de recursos naturais a través da explotación. Durante o franquismo, os grandes encoros da conca do río Tajo construíronse coa obra de escravo dos presos, a cambio da cuarta parte do que entón valía, e dedicando parte a pagar a condena. O Centro de Arte Contemporánea Matadoiro Madrid analizou o caso na publicación Dominación e (Neo-)extractivismo ("Domperación e (Neo-)estractivismo"): a colonización franquista tratou de satisfacer o desexo dunha “rexeneración” hidráulica que viña vinda de hai tempo.

Esta publicación publicouse para conmemorar o 40 aniversario do famoso libro "Estremadura Saqueada", Rodo Ibérico (pdf). Este estudo, realizado polo incansable sociólogo navarro Mario Gabiria e outros tantos, puxo de manifesto as gretas que existían en Estremadura, expondo as consecuencias do proxecto de colonización e rego “Plan Badaxoz”, emprendido dúas décadas antes polo réxime de Franco, cun extraordinario estudo de campo colectivo: “As colonias son só poboados para traballar, en lugar de lugares para vivir”, concluíu Gabiria.

Naqueles tempos nos que se vivía unha nova crise enerxética, a do petróleo de 1973, e ante a necesidade de “iluminar as casas con velas” sen enerxía nuclear, o libro estimulou a loita contra a central de Valdecaballeros, que en 1979 uniu a 50.000 persoas en Villanueva de la Serena.

Por tanto, primeiro foi unha colonización hidrológica, logo continuou a nuclear –cando en 1981 inaugurouse en Cáceres a central do Almarazgo, cos seus dous reactores, a máis grande do Estado español–. Agora vén a fotovoltaica, aproveitando os raios solares que dominan a maioría das épocas do ano en Estremadura. Isto é o que un grupo de expertos denuncia no seu informe "Como evitar a terceira colonización enerxética da rexión" (pdf).

Os primeiros encoros, agora os campos de espellos

O informe foi publicado polo Club Senior de Estremadura, un lobby de empresarios e académicos, nada sospeitoso de defender as ideas extremas. Estes expertos mostráronse moi críticos coa implantación das renovables, empezando por unha perspectiva social. Segundo explicaron, a metade do ben industrial estremeño corresponde á produción de electricidade, mentres que Iberdrola actúa como oligopolio, xa que o 30% de todos os recursos industriais, incluídas as principais centrais nucleares e hidroeléctricas, apenas mantén 1.200 postos de traballo no territorio.

En Torrecillas de la Tiesa traballaron centos de persoas para instalar placas solares na planta de Francisco Pizarro, sobre todo procedentes de Andalucía, e dormieron en precarios pisos alugados no pobo. Pero desapareceron dun día para outro e agora só hai uns poucos operarios de manutención. Segundo o informe, o sector fotovoltaico xera 0,05 empregos por hectárea, menos que o agrario na maioría dos casos. Inclúe os resultados dun estudo demográfico realizado polo catedrático Julián Mora: Todos os 20 municipios da contorna das grandes plantas fotovoltaicas construídas en Estremadura nos últimos anos perderon habitantes sen excepción.

O sistema ten máis disparates. Só unha cuarta parte da enerxía xerada consómese no lugar e o resto transpórtase a moitos quilómetros. A da planta de Francisco Pizarro, por exemplo, estará destinada ás fábricas de Danone e Pepsi en varias cidades, entre elas Vitoria e Pamplona, segundo acordou Iberdrola con estas compañías. “Só o que se utiliza directamente no lugar onde se xera é ‘enerxía verde’ –din os expertos do informe–. Pero as administracións están a tolerar a publicidade enganosa, denominando ‘verde’ ás enerxías que se transportan e consomen con non renovables”.

Torrecillas de la Tiesa, Talaván, Talayuela, Usagre... Os terreos de moitos pobos foron infestados de cemento para vigas de placas solares, destruíndo o que antes era produtivo agrícola ou gandeiro. Angel García, membro da Asociación de Novos Agricultores Asaja, falou na súa web para unha reportaxe especial sobre estes proxectos fotovoltaicos: “Cando unha destas empresas toca a porta do propietario da terra tócalle a lotaría, pero tamén desaparece un agricultor”.

Segundo as estimacións realizadas polo Club Senior, a superficie ocupada por renovables pode alcanzar as 85.000 hectáreas: “Estremadura é hoxe un territorio repleto de espellos fotovoltaicos, e seguirá sendo así nos próximos anos”. Obviamente, estes expertos non se opoñen ao uso das enerxías renovables, pero sen unha planificación e criterios sostibles, afirman que os danos sociais e ecolóxicos serán similares ás colonizaciones anteriores.

Non son os únicos. Antonio Turiel, responsable do famoso blog The Oil Crash e coñecedor da transición enerxética, tamén dixo que os parques solares serán o “inferno” no verán, porque a temperatura local sobe moito e están feitos de materiais contaminantes. Turiel publicou en Contexto un artigo con Juan Bordera e Alfons Pérez sobre a crise enerxética actual. Din que o "plan colonial de varrido enerxético que Alemaña quere impor aos países de fóra da Unión Europea a través da importación de hidróxeno verde" quérese aplicar tamén nos países do sur de Europa. E aí terán un peso importante os xigantescos proxectos fotovoltaicos que a industria das renovables, para conseguir o hidróxeno verde, necesita enerxía eléctrica verde.

Ante isto que? En Sardeña, por exemplo, ademais de denunciar a colonización das renovables desde o movemento contra os gasodutos, reivindicaron unha "transición enerxética xusta", reivindicando comunidades enerxéticas como as que se puxeron en marcha en distintos lugares do País Vasco, para que os cidadáns consuman a enerxía limpa xerada e os beneficios volvan á comunidade antes que a unha metrópoli afastada.