En abril do ano pasado, o agroeconomista Nicolas Mesly dicía no diario quebequés Le Devoir: “Está por ver até que punto os axentes financeiros, e por tanto a especulación, inflúen no prezo da auga]. Temos un gran descoñecido e teremos que esperar un ano ou dous para aclarar a resposta”. Un ano antes, o 7 de decembro de 2020, a auga introduciuse nas bolsas de Chicago e Nasdaq, e case dous anos despois, a resposta é que a auga se converteu nun rico ben especulativo. A evolución é a seguinte: En 2020 o prezo do patín de acres –1,2 millóns de litros– era de 496 dólares, en 2021 era de 728 dólares e este verán de 1.144 dólares. Así pois, co declive do “ouro negro”, o petróleo, parece que lle está dando lugar ao “ouro azul”.

Contén explicación: “Si Zeozer entra a Bolsa, o valor intrínseco non ten máis significado, o seu valor monetario importa, é dicir, cantos beneficios pode deducir”. A aridez coa que se sentiu este verán explica a subida dos prezos, xa que se algo se converte en raro, aumenta o seu valor no mercado.

Di o economista Claude Vaillancourt L’eau, ressource vitale ou gain de capital? (“Auga, recurso vital ou vía de acumulación de capital”): “Os especuladores teñen interese porque a auga vai diminuíndo. Isto podemos consideralo estraño, xa que en realidade o planeta ten sempre a mesma cantidade de auga, pero a contaminación, o quecemento climático e a demanda crecente supoñen unha diminución. Iso sobre todo en California, o principal provedor de cereais de Norteamérica, que sofre seca”. A isto engadir a evolución da poboación mundial: No ano 2050 seremos 10 billóns e segundo a ONU dentro de tres anos dous terzos sufrirán unha "tensión hidráulica" (demanda superior ás reservas de auga). Este verán temos un gusto por diante, e temos a oportunidade de imaxinar o que trae a escaseza de auga...

Introducíronse en Wall Street futures contract ou acordos futuros baseados no índice sobre a auga. Estabamos no ano 2020, en California sufriron unha gran seca e un incendio que arrastrou 1,7 millóns de hectáreas de bosque. Para explicar esta noción financeira coa maior sinxeleza posible... este índice non mira ao prezo da auga, senón que especulan sobre a evolución que pode ter o prezo. É dicir, os compradores de convenios non van conseguir, a cambio, a distribución física da auga, están a paralizar a evolución dos prezos, aumentados ou rebaixados, co obxectivo de gañar diñeiro. Estamos na especulación: non queren auga, queren eslamiada, e dálles igual que as súas actividades teñan que provocar sede a outros millóns de cidadáns. Os convenios son, oficialmente e basicamente, vías para fixar o prezo da auga, e por tanto para garantir a seguridade dos agricultores, concellos e empresas, porque o prezo fixado anteriormente non pode verse afectado por acontecementos imprevistos posteriores.

Pero as negacións dos investidores que buscan especular poden provocar unha evolución insosteible dos prezos: “Non nos atrevemos a imaxinar que provocaría un movemento de pánico ou unha euforia bolsista nun recurso vital como a auga; o seu prezo podería reaccionar accidentalmente, sen ter en conta que é un ben vital e sen atender ás súas posibles consecuencias”, podemos ler no artigo "H20 fait son entrée en bourse" de Antoine Costa (H2O témolo na bolsa). Na bolsa intercámbiase moito máis diñeiro que no mercado real, até cubrir a realidade do mercado real con "brumas especulativas", noción que Nicolas Bouleau publicou en Le mensonge da finance ("A mentira das finanzas") e que os prezos tramitados non sexan adecuados á realidade.

O senador Elizabeth Warren propuxo en marzo deste ano o texto Futur of Watter Act para sacar a auga da bolsa. Di que especular sobre a auga suporía a desaparición das pequenas granxas de California, e iso en beneficio duns poucos, que xa teñen unha tendencia nese estado: Nos anos 2017-2018 desapareceron mil granxas.

Privatización, proceso prexudicial iniciado fai 30 anos

O financiamento da auga cuestiona os dereitos humanos, entre eles o declarado por Nacións Unidas o 28 de xullo de 2010: auga potable e accesible para todos. Dez anos máis tarde, coa chegada da auga a Bolsa, Pedro Arrojo-Agudo, responsable da dereito da auga na ONU, móstrase preocupado: "En realidade, a auga é de todos e é un ben público. Está intimamente ligada a todas as vidas e a todos os medios de subsistencia, é un elemento fundamental para a saúde pública. (...) Estou moi preocupada porque agora se trata a auga como ouro, petróleo e outras materias primas negociando no mercado de Wall Street".

Pero o que foi un "dereito dispoñible" só hai unha "mercadoría", pero poderosos: "Non é auga porque é viva, non ten prezo. Entramos na era da revolución financeira sobre a auga", explica o economista que estivo en Buiter Citigroup de Will; "contesto aos que din que a auga, ao caer do ceo, debería ter un kit, aínda que os diamantes tamén caen do ceo, non son nada", insiste Deane Dray, directora de RBC Capital Markets. Estas declaracións están dispoñibles no denso documental Main basse sur l´eau.

A pesar de que a introdución da auga en Bolsa en 2020 supón un antecedente significativo, a especulación sobre a auga non é nova. O documental recolle casos de Reino Unido e Australia. O 28 de novembro de 1989, Margaret Tatcher, ex primeiro ministro, privatizou a auga convertendo a garantía da recollida nunha conta do pasado.

En Australia expúxose o sistema de cotas na década de 1980, distribuíndo a cada un deles, aos concellos, aos caseríos e aos axentes industriais, a dereitos da auga en función das necesidades, así como as reservas e previsións meteológicas. Coa decisión Watter Act, iniciaron en 2007 un mercado de comercio de dereitos acuáticos, abrindo a porta á especulación. Neste mercado só poden sobrevivir os grandes. Se o tempo é favorable, comprender si hai choivas, os agricultores poden sobrevivir, pero no contexto dos desastres dos últimos anos non poden manter os altos prezos fixados polos especuladores. Mentres os do mundo financeiro enriquécense, as granxas australianas, californianas e unitarias van desaparecendo, obrigando por centos de campesiños a vender un instrumento de traballo que pasou de xeración en xeración.

A realidade chilena non a aborda o documental, pero tamén alí a auga foi privatizada desde a ditadura de Augusto Pinochet, e nela tamén se está evidenciando que non é accesible para os máis pobres e que a auga é un ben para enriquecer aos ricos –a actividade extractivista e as monoculturas industriais son as que máis auga reciben, 350.000 chilenos en escaseza, segundo Greenpeace–.

Na década de 1970 algúns xa soñaban coa mercantilización da auga, pero como a poboación e as mentalidades non estaban listas, o documental explica que tiveron que fregar. Durante as décadas de 1970 e 1980 levou a cabo un "traballo ideolóxico" convincente que logrou cualificar a auga como "ben económico" na conferencia internacional sobre a auga e o medio ambiente da ONU de 1992. No ano 2000, o economista Riccardo Petrella e o recoñecido defensor do dereito á auga, autor da Manifesto da auga de 1997, sitúa o inicio do financiamento da auga: o ano de creación do primeiro fondo de investimento especializado na auga Water Fund, que abriu o camiño para investir capital nas empresas do sector da auga. Desde entón multiplicáronse, e hoxe en día unha parte importante da distribución e limpeza da auga está en mans de empresas privadas en moitos pobos.

O financiamento da auga vaise desenvolvendo como períodos de seca que se repiten e non é casualidade. A solución está en delegar a xestión da auga no mercado. Unha solución perigosa: os rabios bolsistas ven a posibilidade de observar a seca e enriquecela.