Con todo, en xullo de 2022 Landa tróuxonos outro motivo aos altos cargos mediáticos. En poucos días producíronse dous grandes incendios que causaron estragos. O primeiro acendeuse na mesma costa, nA Teste de Buch, e o segundo cara ao interior, en Landiras. Segundo as primeiras estimacións, queimáronse en total unhas 20.000 hectáreas. Isto non se lembraba desde a masacre de 1949, cando o lume devorou 52.000 hectáreas, das cales 25.000 eran piñeirais, morreron 82 persoas e Bordeus quedou cuberto polas cinzas. O quecemento global fará cada vez máis frecuente o risco de incendio, polo que convén reflexionar sobre a nosa relación como sociedade coa contorna para saber si estamos a limitar ou rompendo o risco.

Non sempre foi un bosque para contextualizar ocorrer
nas Landas, é necesario comezar a estudar a actual cobertura de terras. Segundo datos do Instituto Xeográfico Nacional de Francia (IGN), máis do 45% da superficie total dos departamentos de Landeta e Gironda está cuberta por “bosques”, pero debaixo deste dato hai unha realidade máis incómoda. El Bosque de Landeta ten unha extensión de 1,4 millóns de hectáreas, das que máis do 90% é de propiedade privada, das que só douscentos propietarios representan o 25% da superficie total. Esta ampla zona está practicamente cuberta por plantacións de coníferas monoespecíficas. A especie dominante é o piñeiro marítimo (Pinus pinaster), que crece para a venda no mercado da industria da madeira e o papel. Nos últimos anos suscitáronse máis dunha vez as polémicas sobre a xestión destas plantacións, entre as que se atopa o uso do glifosato.

Pero non sempre foi así. Até o século XIX, os bosques só estaban en determinados puntos: Lacanau, Arcaisho, Biscarròssa e Marensin principalmente. Con todo, a maior parte do territorio estaba formado por marismas e pantanos. Nela, segundo o grao de humidade, predominaba a vexetación de arbustos e juncos: brezos, escobas, argomas, helechos, etc. A maioría eran terreos comunais, é dicir, os veciños de cada comunidade podían explotalos libremente, dentro dunhas normativas establecidas colectivamente.

Con terreos inadecuados para o cultivo, o pastoreo era o principal oficio dos habitantes da comarca. Os pastores refuxiábanse en pequenas bordas denominadas airiales, desde onde levaban os rabaños ao campo para evitar os pantanos camiñando sobre as grandes pernas de madeira. Estes pastores tiñan unha vida nómade e solitaria, testemuña dunha cultura característica.

O Estado liberal, fronte ás comunidades locais no século
XVIII, xunto á difusión das ideas da Ilustración, dominou en toda Europa, pero especialmente en Francia, as reivindicacións para reformular racionalmente a sociedade, a economía e o cultivo. Exemplo diso é a escola fisiocrática creada por François Quesnay. A vida tradicional dos rurais, por suposto, non se axustaba aos parámetros propostos pola Ilustración, polo que se considerou exótica e mesmo salvaxe. Esta imaxe acentuouse no século XIX, xa que a economía baseada na xestión colectiva e extensiva dos terreos comunais considerábase antagonista do progreso e da razón.

Neste sentido, o geógrafo François Flamichon describiu Landa en 1815 como: “Inmersos nestes vastos desertos, o ollo queda asombrado ante unha visión uniforme inesperada, vendo a 50 leguas a punta dos Pireneos. (…) O espectador non distingue os pequenos matices do territorio en toda a extensión da paisaxe que rodea por todos os lados. Nela ven diminutos piñeirais dispersos. (…) Non hai cousa máis aburrida para o ollo, máis sen sabor que a aparencia de Landen de Bordeus”. A mesma imaxe deuna o naturalista e político Jean-Baptiste Bory de Saint-Vincent ao definir Landa como “deserto” en 1826. Nas seguintes décadas foi habitual comparar Landa con paraxes afastadas: con sabanas de África e Missouri, taiga siberiana, mesmo co Sahara.

Para os misioneiros do progreso, o seguinte paso parecía lóxico: era necesario levar a este territorio a “civilización”, como os Estados Unidos estaban “colonizando” América do Norte (Henry Ribadieu, 1859). Algúns investidores encargáronse diso tentando comprar terreos en Landeta e crear plantacións de arroz ou tabaco a través de proxectos de drenaxe, pero en principio non tiveron éxito, xa que se atoparon coa oposición das comunidades locais.

Neste contexto hai que entender a estratexia política que naquela época púxose en marcha para “racionalizar” a explotación de Landen. O proceso comezou a finais do século XVIII, no marco da construción do Estado liberal emprendida pola Revolución Francesa; nas décadas seguintes ditáronse decretos de fragmentación e privatización dos terreos comunais, situándose en Landeta o maior número de terreos comunais do Estado. O nobre Yzarn de Freissinet explicouno claramente en 1837: “Os terreos comunais entorpecen o progreso, xa que poderían utilizar a terra necesaria para o cultivo dunha ovella para alimentar a toda unha familia. (…) Podemos entender que temos diante da nosa porta un territorio virxe que pode converterse no punto de partida de empresas marabillosas que invisten o seu diñeiro nestas chairas que os especuladores coñecen e aprecian ben”. Noutras palabras, o Estado liberal trouxo consigo o Estado nacional, que para a nova ideoloxía era a única entidade competente para determinar os intereses do pobo e regular a organización do territorio desde a perspectiva da liberdade de mercado, por encima das comunidades locais.

Colonización interna
Por tanto, a mediados do século XIX o Estado francés iniciou unha verdadeira colonización interna en Landeta. En 1849, o enxeñeiro Jules Chambrelent comprou un terreo de 400 hectáreas no pobo de Cestàs. Nel deseñou unha rede de canles ortogonais para a drenaxe de pantanos para a posterior plantación de piñeiros. O experimento tivo éxito e Chambrelente mostrou os seus resultados na Exposición Universal de 1855.

O emperador Napoleón III mostrou gran interese no seu proxecto e en poucos anos promoveu unha lei especial para estender as drenaxes a toda a extensión de Landen: Lei de 1857 de Saneamento e Cultivo das Landas de Gascuña. Este texto recolleu tres ideas principais. En primeiro lugar, todos os municipios terían a obrigación de drenar os seus terreos comunais, mediante sistemas de gabias, para facer descender o nivel freático e poder plantar piñeiros. En segundo lugar, os terreos así drenados debían dividirse en pequenos terreos e vendelos en poxa, nun prazo máximo de doce anos. En terceiro lugar, os compradores serían os encargados de realizar e explotar as plantacións arbóreas.

En consecuencia, en poucos anos o aspecto de Land cambiou radicalmente, substituíndo os extensos pantanos de terra popular por un gran bosque de plantacións monoespecíficas, respondendo os intereses do Estado liberal e do capitalismo industrial. As últimas partes rurais foron vendidas en 1914. Os novos terratenientes preferiron as plantacións de piñeiro para abastecer á industria química que arrincaba e desenvolve a resina.

Coa desaparición das terras comunais, as comunidades locais perderon a súa vida tradicional. Desde mediados do século XIX a poboación de Landeta descende e envellécese notablemente, debido á migración masiva de mozas aos principais núcleos urbanos do Estado. Os que quedaron alí non tiveron máis remedio que empezar a traballar asalariados nas plantacións. Pasaron de ser pastores a ser prolarios de cultivo. Algúns intentos de revolta iniciáronse con frecuentes queimas de plantacións e folgas, especialmente até a década de 1930. Pero, aos poucos, a resina das Landas foi perdendo competitividade entre as importacións de mans de traballo máis baratas, e moitas das plantacións foron abandonadas. Así naceu o terrible incendio de 1949, un dos máis mortais da historia do Estado francés.

Desde entón, as plantacións de piñeiro restablecéronse e ampliado até constituír o maior bosque industrial do oeste de Europa. Agora prodúcense madeira e papel que resinas, pero o resultado é o empobrecimiento dos ecosistemas e a perda de biodiversidade e a desaparición das comunidades locais. A pesar do recrecimiento da poboación a partir de mediados do século XX, este crecemento está ligado principalmente ao turismo e concentrouse nas zonas vacacionais costeiras.