Catro grupos de investigación da Universidade do País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea iniciaron en 2018 un estudo cualitativo sobre os movementos sociais: Investigábase a composición dos movementos sociais de Euskal Herria e as relacións entre eles, e dun día para outro viño a pandemia.

Vendo que os recortes institucionais sobre o COVID-19 estaban a ter unha gran influencia nos movementos sociais, estes investigadores decidiron realizar unha investigación cuantitativa dentro dunha investigación máis ampla que xa iniciaran. Así, abríronse cuestionarios de resposta escrita aos movementos sociais entre maio e setembro de 2021. Os investigadores destacan a importancia de lembrar á hora de interpretar as respostas que reflicte sobre todo aquela época concreta: ao ano do peche e cando era o momento da "apertura". Nese momento, a pesar da posta en marcha de moitas medidas regulatorias relacionadas cos espazos e a rúa, aínda non se desenvolveu a fase de inserción, non había niveis altos de contaminación e o pasaporte COVID non existía.

Afortunadamente, como o universo do activismo no País Vasco é demasiado extenso para investigar na súa totalidade, as preguntas foron dirixidas a grupos estruturados en catro ámbitos: o euskalgintza, o ecoloxismo, o feminismo e a pluralidade de definicióncon as siglas AMK. Máis de 700 grupos destes ámbitos foron informados no estudo e enviaron preguntas a 396 grupos.

Como nota, os autores do estudo subliñaron que estas catro áreas non son un reflexo integral do urbanismo. E é precisamente na época da pandemia e nos últimos anos, nos movementos sociais de Euskal Herria, onde os movementos de mozos e pensionistas vinculados ás idades orixináronse para facer fronte ás medidas da pandemia, non pertencen aos ámbitos analizados por este estudo. Si estas tamén se tomaron dentro da investigación, as respostas que se recibiron por efecto da pandemia poderían ser diferentes.

Cos resultados desta investigación cuantitativa na man, Ekhiñe Eizagirre realizou un estudo cualitativo no que entrevistou a varios membros destes movementos populares en profundidade sobre os principais aspectos que saíran da investigación cuantitativa.

Que conclusións extraeron nestes estudos? Que supuxo a pandemia nos movementos populares? Marta Luxan e Miren Guilló respondéronnos de bo grado, xa que forman parte do equipo que se envorcou nestas investigacións xunto a Marta Barba, Julen Zabalo, Edorta Arana e Iñaki Barcena.

No inicio do estudo recóllense as características dos movementos sociais en catro ámbitos: euskalgintza, ecoloxismo, feminismo e AMK. Que vos chamou a atención?

Marta Luxan: Ao analizar o tamaño dos grupos habemos visto que estes grupos traballan en capas. Hai un núcleo con xente moi activa, pero non moi grande en número. A este respecto hai máis persoas que realizan responsabilidades ou tarefas concretas, pero estas non están tan presentes no día a día e acoden ás reunións de forma puntual. E nunha terceira capa estarían os participantes nas actividades organizadas por este grupo. Isto ten que ver con outra característica: hai unha gran relación entre os grupos e é habitual que una mesma xente participe en máis dun grupo, polo que quen está moi activo nun grupo pode estar a menor intensidade noutro grupo. Outras características son que a maioría das persoas que participan nos grupos estudados son mulleres e funcionan en eúscaro. E a min chamoume a atención ver que en moitos grupos, ademais do eúscaro, utilizan outro idioma e non é o castelán.

En Pandemia parecía que "todo se parou", pero os datos deste estudo demostran que a xente non estivo quieta...

Marta Luxan: O número de membros mantívose. Está claro que houbo menos accións porque era imposible levar a cabo moitas delas, pero a maioría dos grupos mantiveron a acción que para eles era máis importante. Vese que apostaron por seguir activo e manter algunhas cousas.

Miren Guilló: Si, habemos visto que houbo unha gran capacidade de adaptación nos movementos sociais, houbo moitas dificultades pero se tentou manter doutra maneira cousas simbólicamente importantes.

Por unha banda, a pandemia provocou a desactivación, pero por outro, o fortalecemento da adhesión emocional dos membros cara ao seu grupo e o seu discurso. Nunha situación de dificultade, e sendo esta xente moi preocupada socialmente, intensificouse a adhesión, reafirmouse na necesidade do traballo que realiza este grupo e sentiuse próxima.

Por outra banda, observamos que durante a pandemia intensificáronse as relacións entre os grupos, existía un desexo de coñecerse e facer cousas xuntos.

M. Luxan: “Imos xuntos ou non temos tarefa”, lanzou un compañeiro nas entrevistas e reforzouse esa lóxica.

M. Guilló: Tamén destaca a súa aposta por politizar a presenza por encima das dificultades.

Ponde máis palabras ao que significa “politizar a presenza”. Que valor véselle á presencialidad?

M. Luxan: No estudo púxose de manifesto que a virtualidad facilitou nalgúns momentos a comunicación entre eles, pero que nese momento puxéronse en valor outras cousas no grupo. En base a esta investigación cuantitativa, a continuación realizamos un estudo cualitativo xunto con Ekhiñe Eizagirre sobre os principais elementos que saíron da investigación cuantitativa entrevistando en profundidade a algunhas persoas dos movementos sociais, no que se mencionaba a perda de espazos informais en ausencia de presenza e a necesidade de espazos informais para manter o clima e a natureza dos grupos. Outra idea que saíu das entrevistas é que no espazo virtual non se poden facer todas as cousas porque eses espazos están controlados. E púxose de manifesto que non todos temos a mesma relación coa virtualidad: algúns son máis viables con estas ferramentas.

M. Guilló: Tamén se pon de manifesto a importancia dos afectos nos procesos de politización co tema da presenza. As relacións que temos entre nós son un importante motor, a dimensión emocional que ten o ámbito político é moi importante e inflúe moito. Tamén é importante a proximidade xeográfica, reunirse no barrio ou no pobo. Por exemplo, as redes de vixilancia puxéronse en marcha con axentes e persoas próximas.

M. Luxan: Ademais, cando vostede vaia fisicamente a unha reunión, pode atoparse con persoas que camiñan polo camiño ou nese mesmo espazo noutra salsa. Isto non ocorre entrando nunha reunión on-line.

M. Guilló: E para ter discusións ou conflitos, a presenza dá outra calma.

M. Luxan: Si, hai xente que lanza virtualmente cousas que non diriamos a unha persoa en persoa. Ao mesmo tempo, extraéronse algúns aspectos positivos da virtualidad: eficiencia, que as reunións non se alargan tanto, que o acceso desde casa pode dar a máis xente a oportunidade de participar, aforrar quilómetros...

Que actitudes adoptáronse nos movementos sociais ante o cumprimento das medidas adoptadas polos gobernos para xestionar o COVID-19?

M. Luxan: Nas enquisas constátase que os grupos sociais falaron e debateron sobre este tema. Houbo posicións diferentes, algúns aprobaron as medidas, outros grupos crearon as súas propias medidas, e noutros grupos continuaron como sempre. Pero non houbo resposta colectiva entre os grupos estudados na investigación. Cando na investigación cualitativa preguntamos respecto diso, constatouse que moitas persoas viviron este tema desde a incapacidade e a desesperación, “non fomos capaces de dar unha resposta colectiva”, é unha sensación pesada.

Con que está relacionada esta incapacidade de resposta?

M. Guilló: A complexidade da situación para empezar. Doutra banda, dentro dun mesmo grupo podían existir opinións diferentes. E doutra banda, neses mesmos momentos enfrontáronse moitas outras cousas.

Entre as principais perdas provocadas por Pandemia nos movementos populares, o estudo sinala que as reivindicacións diminuíron a visibilidade e o eúscaro perdeu presenza...

M. Luxan: A diminución da visibilidade das reivindicacións e do eúscaro está ligada ás medidas que se puxeron na rúa, pero tamén ao que ocorreu cos medios de comunicación: a centralidade nos medios de comunicación, a cuestión da pandemia e a quen se deu voz, é dicir, quen falou e desde onde, as reivindicacións e o eúscaro, que provocaron as súas consecuencias, reduciron a súa presenza.

A presenza de movementos sociais reduciuse considerablemente nos medios de comunicación e o mainstream experimentou unha gran distancia emocional cos medios de comunicación. Esta era unha tendencia que xa viña, pero acentuouse coa pandemia.

Os grupos dos movementos populares pereceron o descenso do uso do eúscaro nas relacións sociais e nos medios de comunicación, pero apostaron por manter o eúscaro na vida do grupo, por manter o hábito preexistente.

No tema do eúscaro, vou explicar para o exemplo o que nos pasou aos e as traballadoras da universidade: o funcionamento é en si mesmo bilingüe, pero en determinados momentos escribíronse cousas oficiais en castelán, para facelo máis rápido, nun contexto de excepción.

Tamén analizaron as consecuencias das medidas de pandemia nas formas de financiamento dos grupos. Nel apréciase que as subvencións son as que máis se reduciron, xa que as accións necesarias para conseguilas non se podían realizar.

M. Guilló: Neste tema atopámonos con situacións inesperadas. Os grupos máis consolidados son os que tiveron maiores problemas, xa que obteñen financiamento de accións moi concretas ou de subvencións. Por tanto, púxose de manifesto a vulnerabilidade que tiñan. Ademais, moitos grupos fináncianse a través das txosnas, que tampouco estiveron... Ante estas situacións, tiveron creatividade e capacidade de adaptación para conseguir financiamento, por exemplo a posta en marcha de campañas para conseguir achegas económicas por internet...

M. Luxan: Queda claro que quen mellor pasaron economicamente pola pandemia son quen teñen diferentes fontes de financiamento. De fronte, é unha pista para os movementos.