Aínda que a SAPA [Sociedade Anónima Placencia das Armas] ten cinco séculos de historia, a investigación comeza en 1985, cando toma a dirección da empresa Joaquín Aperribay Elosua. SAPA, en plena crise desde 1981, declarou por primeira vez na historia perdas en 1982, pero en 1984 aprobouse unha importante ampliación de capital, converténdose no accionista principal de Joaquín Aperribay. O libro que formaron parte dun curto espazo de tempo é o que denomina “núcleo duro” do novo ciclo de SAPA: Joaquín Aperribay Elosua; o seu fillo Jokin e Ibon Aperribay Bedialauneta; Enrique Falco Carrión [membro dunha familia de orixe nobre]; Alejandro de Calonje Fouces [membro dunha familia militar e militar]; e Gabriel Peña Aranda.

Joaquín Aperribay e a Transición

Probablemente o fillo Jokin é o membro máis coñecido da familia cidadá Aperribay, por ser presidente do equipo de fútbol da Real Sociedade, pero o currículo do seu pai Joaquín non é menor: empresario de canteiras de pedra, fillo vicepresidente da Real antes da presidencia, alcalde de Deba en 1967-76... e no ámbito político é propietario dunha ampla rede de relacións (Adolfo Martín Vila ou Marcelino con Juan José José José Delgado), José María, que realizou cos homes de Garezola e María, “polo outro de María, María, Garezana, María, María, María, o outro, María, María Delgado, o Delgado, o de Miguel Delgado, o outro, o de Garés, de María, o de Jesús, de María, de Jesús, o de Jesús”.

Como conseguiu Aperribay tomar o mando de SAPA e resucitar a aquela pequena e débil empresa? Segundo os autores, a Aperribay entregóuselle “” SAPA “en pago dos favores ao Goberno de España durante a Transición”. En concreto, polas xestións realizadas no ámbito do conflito vasco, dos presos e das persoas refuxiadas a través da súa ampla rede de relacións. Segundo esta hipótese, o apoio recibido sería, en primeiro lugar, o financiamento para obter diñeiro para converterse en accionista principal e, en segundo lugar, asegurar desde o Ministerio de Defensa español as demandas da empresa armamentística.

Evolución económica de SAPA

SAPA comezará a fortalecerse proximamente da man de novos propietarios, principalmente grazas ao plan de modernización da empresa e ás demandas do Ministerio de Defensa español. Na década de 2000 a empresa embarcouse nunha nova fase de transformación, liderada xa polo fillo de Joaquín, Jokin e Ibon: Constituíuse o Grupo SAPA, formado por varias empresas creadas ao efecto e con diferentes funcións (por exemplo, a empresa Centro de Excelencia PID, dedicada á I+D militar, fundada en 2002). Na década de 2010 téndese a facer negocio fóra do Estado español: Si en 2015 as exportacións eran só o 0,82% da facturación total, para 2020 son máis da metade, o 60,73%.

O SAPA para a década de 2020 é o denominado tecnicamente “grupo consolidado”, formado por nove sociedades. A propiedade é de Aperribay nun 72% (18% polo pai Joaquín e os seus fillos Jokin, Ibon e Mari Iciar). Ademais, o grupo formou parte de varias unións temporais de empresas (UTE) con ou sen accións de máis empresas relacionadas con grandes casos de corrupción. Por exemplo, en 2017 o Goberno de España decidiu liquidar a empresa armamentística Defex, entre outras cousas porque a Audiencia Nacional tiña abertos dous procedementos. Nunha delas acusábase á dirección da empresa de cobrar en comisións ilegais máis de 20 millóns de euros polo comercio de armas en Camerún, Arabia Saudita, Exipto e Brasil. Defex era unha empresa pública no 51%. Na parte privada, SAPA posuía o 8,16% das accións, nese momento Ibon Aperribay era membro do consello de administración e anteriormente foron directivos Joaquín e Jokin Aperribay.

En 2020 SAPA era a novena empresa do Estado español en vendas e no trienio 2018-2020 declarou un beneficio de 10.806.313 euros. A empresa, composta por tantas sociedades e que move decenas de millóns de euros, contaba a principios da década cun total de 191 traballadores, dato que os antimilitaristas subliñan, posto que son os postos de traballo que xeran un dos principais argumentos para non atentar contra a industria armamentística.

‘Conquistadores’

A modo de exemplo SAPA, o libro estuda e explica as formas de facer negocio da industria armeira en xeral. Na estratexia de SAPA destaca dous alicerces: unha relación política o máis ampla posible e o papel imprescindible dos chamados “conquistadores” polos seus autores.

Os adquirentes son persoas que obteñen contratos, vantaxes ou información grazas ás súas relacións, redes e coñecementos no sector público e privado do armamento. Unha función tamén relacionada co fenómeno das portas xiratorias, xa que son persoas que en moitas ocasións ocuparon postos moi importantes no ámbito público e que son fichadas posteriormente por empresas privadas da industria armeira.

Tras tomar a autoridade, Joaquín Aperribay incorporou a Gabriel Peña Aranda no consello de administración de SAPA, cargos políticos no franquismo, membros de consellos de administración de empresas públicas armamentísticas, ou traballando como enxeñeiro no desenvolvemento de novas armas. Segundo o libro, a testemuña tomouno Pedro Morenés en 2002 ao morrer Pena Aranda. Morenés foi conselleiro en varias empresas privadas de armería e ministro de Defensa español co PP, entre outras. O libro relaciona algunhas decisións rechamantes a favor de SAPA coas intervencións de Morénes, como a adxudicación de contratos non competitivos ou as modificacións nas condicións dos préstamos públicos.

Apoio político

O segundo alicerce da estratexia empresarial sería “crear e conservar unha ampla e diversa rede de patrocinios políticos”, ben directamente con partidos ou políticos, ben coas institucións que os xestionan. Da lectura dedúcese que a maior proximidade dáse con PP, PSE e PNV, pero tamén se mencionan os acordos de EH Bildu con SAPA en Soraluze e Andoain en relación coas recualificacións de terras da empresa. As subvencións e préstamos que recibe SAPA (e a industria armamentística en xeral), da man de institucións vascas, españolas e europeas, son unha consecuencia e un exemplo desta ampla protección.

O libro realizou unha exhaustiva análise quinquenal 2008-2013, “a época de maior impacto da crise económica anterior”, e aínda que asegura que os datos reais son maiores, pon sobre a mesa os seguintes números: SAPA recibiu case 37 millóns de euros en subvencións directas ou en débeda condonada; pouco máis de 45 millóns de euros en avais ou préstamos.A
protección, a colaboración ou a complicidade da industria armamentística van máis aló. En educación, por exemplo, ofrecen aos seus alumnos a posibilidade de realizar prácticas na empresa de I+D de SAPA, a UPV/EHU, a Universidade de Deusto, a Universidade de Mondragón ou a Universidade de Navarra de Opus Dei. Ou, no ámbito dos medios de comunicación, a maioría colabora co branqueo da armería e a ocultación de informacións que puidesen ser motivo de escándalo.

“Casos raros” mostra de impunidade

O libro dedica unha sección completa aos chamados “casos raros”. Os autores recolleron as medidas que as institucións adoptaron en beneficio de SAPA ou as infraccións legais máis denunciables que a empresa cometeu: as organizacións protagonistas son diversas e os autores considéranas un exemplo de impunidade do sector armeiro, non unha excepción. Velaquí algúns deles.

A sociedade Arrola, vinculada á familia Aperribay e a SAPA, foi condenada pola Deputación de Gipuzkoa á pena de 12 millóns de euros durante a lexislatura na que gobernou EH Bildu, imputando diversas fraudes. “Por fin, entón si que fallaron [a SAPA] as súas amplas relacións [políticas]”, di o libro.

Saltando ao Estado, en 2011 SAPA recibiu de mans do Goberno español un préstamo de 30 millóns para desenvolver unha ferramenta para vehículos de uso militar e civil. En 2019 o Goberno recoñeceu que a ferramenta só tivo aplicación militar, é dicir, que SAPA non cumpriu o contrato, pero con todo, non só mantivo o crédito, senón que lle eximiu de pagar intereses e alargou o prazo de amortización, cun “agasallo” á empresa de 21 millóns de euros. Previamente, en 2016, o Ministerio de Defensa español concedeu a SAPA 43,6 millóns de euros “adicionais” polo programa do vehículo de loita Leopard 2E, aínda que o Tribunal de Contas de España declarou que non había ningunha razón para iso.

No País Vasco, en 2015 o Fiscal Xeral de Álava presentou unha querela criminal contra os responsables do coche eléctrico da Cidade, un dos casos máis famosos de corrupción nas últimas décadas. SAPA estaba implicada no asunto e a fiscalía pediu, entre outras cousas, que a empresa armeira fose sancionada como “cómplice” da fraude. Ao final non houbo ningún castigo para ninguén, aínda que millóns de euros perdéronse “”.

A nivel municipal, o libro recolle os pasos dos “pelotazos” emitidos por SAPA recalificando os terreos que ten en Andoain e Soraluze, ameazando aos concellos con que se non se aceptan as súas condicións a empresa irá a outro municipio.

Sorprendentes investimentos no último ano

Aínda que se podía esperar o contrario do lido até agora, SAPA chegou a principios da década nunha situación económica moi débil. Abandonou un gran negocio que anunciou en EE UU e deixou un gran buraco, nos próximos anos ten que devolver préstamos por varios millóns xa recibidos ou pagar o que a Facenda guipuscoana pediulle. “No ano 2021 continuarase co plan de redución ou contención de gastos para que a empresa en xeral sexa máis competitiva”, no Informe de Xestión 2020 do Grupo de Motivos. O contrario: Desde setembro de 2021 investiu 210 millóns de euros en tres quendas, poeirentos no sector armeiro español.

En setembro de 2021 SAPA adquiriu o 5% das accións da empresa armeira vasca ITP Aero por 80 millóns de euros. En decembro apropiouse do 5% de INDRA, a principal industria armamentística do Estado, por 90 millóns de euros. Seis meses despois, en maio de 2022, SAPA solicitou praza para Jokin Aperribay no consello de administración de INDRA. Pero se negou porque unha das condicións é que o 7,5% das accións. Entón adquiriu preto do 3% das accións de INDRA por uns 40 millóns. O Consello de Administración de INDRA aprobou finalmente a Aperribay como membro, nunha sesión conflitiva na que os opositores á operación cuestionaron a súa legalidade. O principal accionista de INDRA é o propio Estado a través da sociedade pública SEPI. Amber Capital é outro dos principais accionistas do grupo de medios PRÉSA, á súa vez. Estes son os accionistas que impulsaron a polémica designación de Aperribay. A CNMV terá a última palabra na cuestión. O libro non recolle o sucedido desde maio, xa que xa estaba en imprenta, pero na hipótese que adiantou no libro confirmouse por parte de Vitoria tras o grupo antimilitarista:

“Tanto os movementos de SAPA como de INDRA teñen que ver cunha operación de maior importancia: Consolidación dun gran polo industrial militar español na contorna de INDRA. Neste polo, ademais das empresas SAPA (vehículos militares) e ITP (aeronáutica), tentarase involucrar a máis empresas militares doutros sectores para non ter nos próximos anos un papel tan secundario nos grandes programas militares europeos”. Este proxecto foi exposto hai tempo por Pedro Morenés, ministro de Defensa, e agora os antimilitaristas cren que Margarita Robles fíxoo seu. Hai que ter en conta que os estados europeos comprometéronse recentemente a multiplicar o gasto militar na OTAN.

Pola súa banda, SAPA trataría de gañar importancia neste polo, segundo os autores do libro: “O tempo aclarará a cuestión, pero a nosa impresión é que a ambición de SAPA de Aperribay (...) é seguir cobrando maior importancia na estrutura do polo español de comerciantes da morte actual”.

Alternativa executable

O antimilitarismo propuxo hai tempo unha alternativa para as empresas armamentísticas: substituír a produción militar por unha produción civil de utilidade social, mantendo así os postos de traballo dos traballadores ao saír do “mercado da morte”. No caso de SAPA, a reconversión sería particularmente sinxela, segundo o libro.

SAPA realizou periodicamente pezas para vehículos, bridas ou, en particular, maquinaria téxtil. E non en tamaño anecdótico. A finais dos anos 60 a facturación da produción civil superou ao militar, igual que a facturación dos teares en 1995. A produción civil é rendible... pero militar moito máis. Entre outras cousas, como demostrou toda a investigación anterior, porque é unha das industrias máis subvencionadas, e porque fai negocio con moita impunidade e poucos escrúpulos.

A clave, a sociedade

“Mentres nos pobos e cidades de Euskal Herria hai fábricas de armamento, a investigación militar nos nosos centros educativos, as institucións públicas que subvencionan a industria da morte, os partidos políticos que a aceptan, os sindicatos que demandan postos de traballo e os comerciantes da morte que se benefician do seu comercio, podemos dicir claramente: A guerra empeza aquí”, din os antimilitaristas ao final. Como romper o círculo vicioso? Como as guerras empezan “aquí”, propoñen que o final se dea “desde”: “Desde aquí podemos facer un traballo de rexeitamento e obxección real até o final das guerras, en Ucraína ou en calquera outro lugar do mundo”.