Mentres Santi Leoné fala no Café Xanela da rúa Xabier do Xefe de Cidade, ten sobre a mesa un libro de Peter Handke na edición alemá. Unha vez terminada a entrevista, lévanos á próxima tenda de cómics TBO a facer unha sesión de fotos na que os dous mundos deste escritor pamplonés, a alta literatura e a cultura pop, entrecrúzanse con facilidade, tanto nas historias que escribe como cando fala.

No campo da ficción este é o teu primeiro libro, pero non es novo no mundo das letras. Por que tanto tempo antes de publicar estes contos?

Unha dos meus costumes é chegar sempre tarde a todo. Tiven a intención de escribir a ficción desde hai tempo, pero ás veces non tiven tempo, outras veces non tiven ganas, e outras veces nin tempo nin ganas. Antes de iniciar a pandemia acollinme a unha excedencia de seis meses no traballo coa intención de escribir, e logo as cousas saíron mal e non puiden escribir. A intención estaba aí. Aos poucos empecei a escribir as ideas que tiña hai tempo e outras que logo xurdiron. Iduri non, pero é un gran paso porse nun momento e dicir "empezo a escribir". Cústame moito dar o primeiro paso, por iso pasou tanto tempo. Pásame con todas as cousas, teño algunhas películas clásicas aí, téñoas que ver, téñoas que ver... e até dicir "hoxe vou ver" non se cantos anos poden pasar. Con isto mesmo: pasaron trece anos desde que publicé o último ensaio [Euskal Herria nos libros de viaxes do século XIX, Alberdania]. Pero mentres tanto escribín outras cousas, fixen algunhas traducións... E nun momento decidín que tiña que sacar algunhas cousas do interior.

Notei contos de dúas tendencias: os metaliterarios, por unha banda, e os máis centrados nas relacións interpersoais, quizais dun ton realista ou máis cru, por outro.

Os metaliterarios son máis antigos que os demais, e neles frecuentemente o tema é o desexo e a imposibilidade de ser escritor. Varios personaxes tentan converterse en escritores, pero sempre fracasan. Ou, no caso de Gorka Goenaga, o astronauta Deus protagonista do conto, conségueo, escribe unha obra prolífica, pero, bo, no conto explícanse as razóns que están detrás. Noutros contos si, o ton é máis realista igual, aínda que en Liztor mutantes, aínda que a historia é realista en si mesma, vemos no conto as ocorrencias do narrador, e hai ocorrencias bastante tolas, pero... bo, especiais. Cun par de contos do libro fixen experimentos: cambiaba o nome e lía cos meus alumnos, a ver que facían. Precisamente con Liztor mutantes fixen isto e as respostas foron: "Isto é un paranón" ou "isto que é?" como

E por iso gustouche o resultado.

[Ri] Si. E, bo, eses dous bloques están aí, pero hai algúns temas que unen a ambos os grupos, como a frustración ou o feito de que a maioría das veces sexan personaxes fóra de lugar. Teño outro conto agora semi-escrito. Isto é unha exclusiva, un scoop [ri]: xa sabes que en Euskal Herria percorreu un tipo chamado Joseba, que enganou á xente para conseguir diñeiro, utilizando o eúscaro. A min pasoume algo parecido, pero veume cun xaponés dicindo que perdera as maletas para deixar diñeiro por favor. Deixei o diñeiro, claro. Entón, nese conto que teño medio acabado iso pasa: empezan a contar Josebarena e o narrador sempre fala en Twitter, en Facebook, en todos os sitios: "A min pasoume o mesmo, pero cun xaponés". Despois as vítimas de Joseba organizarán unha gran cea nun polideportivo e colocarán o sushi e o saque para o narrador, pero no vestiario. De súpeto, cando só está a comer sushi, ouvirá o asots, de súpeto o silencio e logo os avós e os tozones. E sospeita que están a facer unha orxía. E ela soa comendo sushi. Esta anécdota paréceme indicar cal é a situación dos meus personaxes no mundo, e ás veces eu tamén me vexo así. Non son do grupo, pero ao mesmo tempo ocórrelles algo parecido. Non están fóra do grupo, pero tampouco no grupo: están un pouco marxinais.

Nestes contos o lector atopará igualmente referencias de cultura pop –cómics, ciencia-ficción– e de alta cultura. Existe un equilibrio ou mestura entre ambos.

Gústanme as películas da serie B no cine. A complicidade que se esixe ao espectador neste tipo de películas. Si ti vas ver unha película de xénero slasher ou de zombis, xa sabes cales son as regras. Logo verás si os autores respectáronos, rompeunos, até onde os rompeu, para que... A miúdo o que me gusta das malas películas da serie Z é iso. O autor dille: "Tes que ver unha mala película, pero é unha película que nos gusta". Daquela o espectador non acepta calquera cousa, pero gústame esa complicidade.

Compartir código?

Si, iso é. E tamén a alta cultura, pois si, interésanme as cousas, por puro pracer estético. Con algúns libros teño o mesmo ton. Agora algúns amigos imos ler a morte de Virgilio de Hermann Broch e como empeza ese libro, a primeira frase, como dá ritmo á narración, iso paréceme tremendo. Pero ao mesmo tempo, e iso está relacionado coa cultura popular, gústanme moito os textos que teñen de costura. Encántame Borges: a miúdo os seus traballos son de corte intelectual. Vostede utilizou a palabra equilibrio, pero eu diría que é un desmesura ou unha bulimia. Por exemplo, si falase coa miña muller diríalle que xa non cabemos en casa. E aí hai cousas e cousas que igual non vou ler nunca. Ás veces vexo e solo dicir algo na libraría: "Que ben, isto non me interesa".

Tamén aparecen textos de culto que, a pesar de ser fundamentais para unha comunidade, quedaron medio esquecidos. Preocúpache este tema?

A fama adoita ser bastante inxusta. Algúns conseguen unha gran fama e a todo o mundo gústalle a súa obra, todos os seus libros. E outros non conseguen tanto éxito e quedan un pouco á marxe. Gústanme eses textos, semi-secretos ou marxinais. Ás veces, cando vexo que eses libros non se cantos exemplares vendeu, penso: "Si vendeu tanto, non é necesario que o compre eu". En cambio, gústanme as perlas que están enterradas. Recentemente, e perdoe que me diga, nunha colaboración para Euskalerria Irratia falei dunha escritora chamada Elizabeth Taylor. Descubrín que é un escritor inglés e pensei que tivo que pasar toda a vida baixo a sombra da actriz Elizabeth Taylor. Para buscar información sobre Google tes que pór "Elizabeth Taylor writer", non basta con pór só o nome, senón que o actor ocupa todo o lugar. É dicir, necesitas unha chave para chegar a ela.

Na súa presentación comentou que nalgúns casos partiu de feitos reais da súa vida. Pero tamén é un libro que aposta claramente pola ficción, non pertence ao ámbito da "literatura do eu" que está de moda nos últimos anos.

Si, nun dos contos un dos personaxes di que todo é máis aburrido sen literatura. Contar o día a día non me interesa moito, porque vivo o día a día. Creo que a literatura debería servir para outra cousa. Eu tamén participo das cousas que realmente sucederon e está ben, pero logo hai que facer outra cousa. Por exemplo, no cine que a min gústame, no cine de terror, ás veces tentan na película, no canto de facer unha narración interesante, boa, atractiva, tratar temas importantes: bullying, racismo, clasismo ou homofobia. Bo, si, son temas importantes, pero quizais os trataron mal ou quizais a narración sexa aburrida, ou non sexa interesante ou crible. "Pero isto é un fito, porque agora ninguén tratou este tema", din. Creo que temos unha certa obsesión co tema na actualidade.

O último conto chama a atención: bullying, crueldade infantil... pero ademais do tema, como o contaches: ao revés.

Ten relación cunha experiencia persoal, de aí xurdiu. Que o final sexa como é débese ao editor, eu son terriblemente malo ordenando os contos, e iso foi a proposta de Leire [López Ziluaga, editor de Susa]. E eu creo que acertou de pleno. Está escrito a partir de atrás e quizá algún lector pense que aos poucos se vai descubrindo por que lle fan bullying. Pero logo non hai razón, ás veces as cousas son así, porque os nenos son crueis ou porque algúns se converten en vítimas facilmente, sen outros motivos.

A ironía que tes tan túa tamén aparece con frecuencia nestes contos. Esta época na que se deben tratar "temas importantes" pode non ser a máis axeitada para a ironía?

Non, eu creo que non, e cal é o tema, moito menos. Pero non é... si, é algo que fago voluntariamente, pero que á vez me sae en por si. Teño tendencia a ese ton e iso, non nos contos, pero nalgúns dos meus artigos tróuxome problemas. Pois non me fala das críticas que fixen. Ás veces a ironía pode ser perigosa porque non se entende ben ou porque algúns a entenden literalmente. Quizais non sexan os mellores tempos, pero que lle imos a facer.

Como ve nese sentido o noso panorama cultural?

Sempre hai temas intanxibles ou persoas intanxibles segundo a época. A min pasoume que toquei os dous e iso tróuxome algúns conflitos. De súpeto algúns criamos, e así o dixemos, que Kirmen Uribe era intocable. E logo estiven dando voltas con iso e creo que estaba equivocado –ou estabamos–: Uribe tivo que escoitar algunhas críticas e algunhas bastante duras. É verdade que está patrocinado e non entendo esas reportaxes que lle fai ETB: "Esta é a mesa que utiliza en Nova York", os literario Vascos polo mundo. Pero non é intocable. Pero hoxe en día hai temas, hai persoas que conseguiron ese status e hai que ter coidado. Non me gusta culpar ás redes sociais de todas as cousas, pero ás veces os debates que se xeran nas redes sociais non axudan, porque vostede critica unha acción concreta ou unha opinión determinada e hai quen entende –ou quere entendelo– enseguida que está en contra de todo o movemento, sexa abertzale, sexa feminismo, ou sexa o eúscaro... E, bo, eu non estou de acordo con esa persoa nese punto e quero expresalo, pero é difícil dicir quen é esa persoa e cal é o tema. E si úsase ironía, acabouse.