Vin o documental autobiográfico de Arantza Santesteban, 918 noites, en Topagune Feminista. Vouvos a facer un spoiler: Cando Santesteban está no cárcere dáse conta de que está máis a gusto cos presos sociais que cos presos políticos. Aparece rodeado de homes musculosos nunha fotografía do patio e recoñece que sente ben entre estes corpos inflados con anabolizantes. A burbulla do cárcere dálle perspectiva para darse conta de que a militancia política era tamén unha burbulla. Os seus amigos envíanlle fotos de concentracións a favor dos presos vascos, le as lemas das pancartas e xa non o satisfán.
Interesoume especialmente esta parte da película, porque a relacionei co malestar que levaba hai tempo. O feminismo é a principal ferramenta analítica que utilizo para explicar o mundo, para entenderme e entender a miña contorna. Pola contra, nos conflitos cotiáns deime conta dos límites e dos perigos de considerar as lemas como unha realidade redonda.

O amor non desbaste Matxiruloak
sutara Bollera
é o único camiño

A profesora de filosofía Teresa Maldonado e a militante feminista han posto no ensaio Falemos claro (Falemos claro) palabras precisas á miña inquietude:

“A linguaxe feminista dos últimos tempos está cheo de estereotipos, clichés lingüísticos e frases feitas. (…) Xa non son ferramentas para articular un pensamento complexo e matizado, que o clarifican e enriquecen, senón cantilenas mentalmente repetidas, soniquetes dun falso pensamento sen escrúpulos de complexidade e capacidade crítica. Isto pode ocorrer cando a crítica se converte en dogma”.

As lemas categóricos poden desempeñar unha función importante si utilizámolos de forma consciente, prudente e medida. O obxectivo da acción comunicativa debe ser claro: queremos facer pedagoxía ou provocar? Queremos achegar ou pór de manifesto o conflito? Trátase da concienciación dos demais ou da nosa autoafirmación?

Unha das preocupacións que Maldonado expresou no libro é que nos custa adaptar o rexistro. É dicir, que utilizamos o mesmo linguaxe nunha asemblea interna, nos medios de comunicación ou nunha tese doutoral. Estudei coas feministas de Nicaragua a conveniencia de contrastar as nosas mensaxes con persoas fóra de burbulla antes de difundilos.

Non esquezamos que as vivencias son moito máis complexas e contraditorias que as lemas. Entrevistei á psicóloga feminista Norma Vázquez para Pikara Magazine e díxome:

“Creo que ás veces as feministas estamos moi lonxe das experiencias vitais das mulleres. Sóbranos o discurso e fáltanos contacto, mesmo coa nosa experiencia vital. Vexo feministas con ideas aparentemente moi claras e rigorosas que se complican nas súas relacións. Estamos moi afeitos loitar co mundo exterior e a querer explicar o que lles pasa ás mulleres a partir dunhas ideas moi xerais.”

Por iso agradecemos as nais feministas o intento de Adrienne Richen, nacida da Muller: á maternidade fronte á apaixonada crítica feminista, que separa a institución da experiencia (aínda que unha delimita a outra). Así, a ambivalencia é o concepto central que Rich utiliza para definir a maternidade.

Sería bo que fose capaz de detectar a complexidade dunha experiencia concreta sen completala, en lugar de dar leccións sobre as vidas dos demais. Reforzar a capacidade crítica e aceptar os nós, bordos e luces e sombras da realidade máis que responder ás novos dogmas.