Como digo, a comunidade UEU celebra as súas 50 anos de festa en festa. Como sabemos, son moitas as fórmulas de campeo que se queren e a Universidade Vasca de Verán decidiu o seu, segundo díxonos a secretaria xeral da UEU, Ane Sarasua: “Cando empezamos a deseñar o aniversario tiñamos tres obxectivos. O primeiro, celebralo; ademais, viñamos da pandemia e queriamos unha celebración presencial. En segundo lugar, dar a coñecer mellor o noso proxecto e, para iso, levar a celebración da UEU a todas as capitais, aproveitando o coñecemento e o saber, pero cun contrapunto lúdico, é dicir, a través das microconferencias dos mozos investigadores, e coa achega de tentempié e música”. As “UEUfestak” tiveron lugar a principios de xuño en Baiona, Eibar, onde ten o seu centro escolar a UEU, San Sebastián, Pamplona, Vitoria e Bilbao, xunto aos investigadores da nova xeración, “reunindo aos membros da UEU que nos acompañaron toda a vida”, segundo Kepa Sarasola, director da UEU. Tras o acto de apertura dos cursos do 50 aniversario en Baiona, onde a UEU deu os seus primeiros pasos, o segundo acto institucional, académico, celebrarase en Bilbao, o 21 de setembro, no Kafe Antzokia, coa presenza de representantes das universidades e da sociedade do País Vasco, e a presentación da renovada web e do novo audiovisual corporativo. Mensaxe do director: “Imos trasladar a uns e a outros que o noso proxecto non terminou, que queremos facer a Universidade Vasca, crear unha universidade que considere o eúscaro como lingua de comunicación”, que é tamén o obxectivo da UEU.

1972, Karlos Santamaría

Facendo historia, en 1970-72 organizáronse as Semanas Vascas na Caseta Vasca de Baiona. No acto de 1972, Karlos Santamaría abordou a necesidade de crear unha Universidade Vasca, polo que as asociacións Euskaldunak, Ikas e Fededunak decidiron organizar a UEU no verán de 1973. Esta universidade celebrouse do 29 de agosto ao 8 de setembro, baixo a tutela de Euskaltzaindia. E nisto, Kepa Sarasola fíxonos ler as palabras de Santamaría no triunfo: “Creo que hai dúas funcións diferentes no ámbito da nosa Universidade. A un poderíaselle chamar Universidade Vasca, e a outro eu chamaríalle Universidade do País Vasco para explicar ben a diferenza. [...] Chamaremos Universidade do País Vasco ao conxunto de universidades e falsos universidades existentes e que existirán en Euskal Herria. Pola contra, aínda que esta crenza ten unha aparencia utópica, a Universidade Vasca é unha universidade en eúscaro que, polo meu terminología, debería ser ‘almo mater’ da cultura e a lingua vascas”. Palabras de Santamaría, por tanto, recollidas en 1977 pola revista Jakin.

As dúas primeiras actividades da UEU celebráronse no Colexio Maurice Ravel de San Juan de Luz; as dous seguintes no Seminario de Uztaritz. En 1977, a UEU celebrouse en Pamplona baixo a dirección de Martin Orbe: “Eu teño que citar a Manex Goienetxe. Observou que, non só el, a maioría dos alumnos eran do Sur, que o diñeiro tamén se recadaba neste partido, que a UEU necesitaba aquí, e aquí a Navarra. Así viñeron os anos de Larraona en Pamplona. No meu caso, Anton Artiñano deu o meu nome para dirixir a UEU”. Pola súa banda, Kepa Sarasola, xunto con Manex Goienetxe, incluíu os nomes de Piarres Xarriton, Jean Haritxelar, Karlos Santamaria, Joxe Ramon Etxebarria e Txillardegi: “Todos os homes, pero pronto están aí a matemáticos María Jesús Esteban e Anjeles Iztueta, ou Edurne Alegria e Mari Karmen Meñika, por exemplo, que fixeron mal traballo e que son de obrigada mención”. Chegou a época dos anos de Pamplona…

Larraona de Pamplona

No País Vasco Norte instaláronse os cimentos da UEU cara á universidade vasca. Tras a morte do ditador Franco no sementeiro de 1975, dous anos máis tarde celebrouse a primeira sesión de Pamplona, segundo cóntanos Sarasola: “Para entón, o movemento das ikastolas estaba en plena ebulición, o movemento polo eúscaro tamén estaba forte, o euskara batua tamén se reforzaba, aínda que había que levalo á praza. Cualitativamente, o de Iparralde foi importante. Cuantitativamente, a UEU en Pamplona supuxo un salto: 500 persoas reuníronse en Larraona na primeira época. A infraestrutura era perfecta: era un internado para quen quería, comedores e habitacións, sesións complementarias e demais”. Foron anos de gran éxito e de gran futuro: “En 1977 consolidouse a infraestrutura en Larraona para os próximos 25 anos. Pero ademais da quincena de xullo, traballábase durante todo o ano e presentábase en Pamplona. Larraona era a punta do iceberg”. Ane Sarasua subliña que entón se estruturaron os departamentos, vinculáronse uns e outros á interdisciplinariedad das áreas de coñecemento, á horizontalidad entre o alumnado e o profesorado. Nalgún momento houbo 27 disciplinas, aínda que na actualidade non todas están vixentes.

1985, UEU todo o ano

Segundo palabras de Karlos Santamaría, “a Universidade Vasca é unha universidade en eúscaro que debería ser ‘alma mater’ da cultura e a linguaxe vascos”, e, por suposto, é “de todo o ano, non só de verán”, segundo Sarasola. El considera a punta do iceberg a quincena estival, xa sexa de Bayona ou de Pamplona. A verdade é que a secretaria xeral, Ane Sarasua: “Aqueles alumnos-profesores eran militantes, novos, e pronto comezaron a conseguir praza na UPV/EHU, influír nos plans de eúscaro da UPV/EHU, formar grupos como IXA… É dicir, o absorbido en Larraona empezouse a levar a cabo nas universidades oficiais para que as carreiras estivesen en eúscaro. Non tiñan suficiente o verán”, e así, en 1985, a UEU comezou a organizar conferencias e xornadas ao longo do ano.

Un ano despois, a UEU adquire personalidade xurídica con dous traballadores: Mari Karmen Meñika, secretaria xeral, e Nekane Intxaurtza, responsable da actividade editorial.

Sarasola quixo facer anotacións sobre a época, considerando marabillosa a xeración inicial. “Foi moita xente intelixente, aqueles que inventaron o que non inventaron outras linguas, o eúscaro que o inventou, da man de José Ramón Etxebarria, Joseba Intxausti, Andoni Sagarna, Joxe Azurmendi e moitos outros… Os temas máis complexos foron tamén capaces de comunicarse en eúscaro, non só traducir –aí estaba aínda a experiencia da transparencia da guerra–, senón que había que facer o eúscaro e o comunicativo”. Non foi casualidade nin froito do azar: “Parece que ocorreu porque tiña que suceder, pero non, noutros países non o fixo. Na historia do eúscaro, no século XIX, realizáronse intentos de tratar temas en eúscaro, pero sen éxito, até os anos 70-80”. Nese sentido, a xente que, a xuízo de Sarasola, reuniuse coa intención da universidade vasca.

En 1985 a UEU celebrou un congreso no que aprobou, entre outras cousas, a figura de socio, cunha ampla base social e unha forte adhesión ao proxecto.

O ano 2000 como fito

Ane Sarasua comezou a traballar na UEU en 1997 e viviu de cerca aos de acollida.Ten como fito o ano 2000: “Démonos conta de que tiñamos que deixar atrás a época de Larraona, a xente empezou a non quedarse durmida, a facer desprazamentos en autobús… e iso veu co aumento de recursos: No ano 2000 pasamos de dous a cinco postos de traballo, a Deputación de Bizkaia ofreceunos apoio e recoñecemento institucional, con sede en Bilbao, a editorial sempre en Navarra, a delegación do País Vasco Norte en Baiona, e o Concello de Eibar cedeu o palacio Markeskoa”. Na actualidade están presentes a sede da UEU e os colexios maiores. O palacio do século XVI, Markeskoa, cunha cualificación patrimonial, estaba rehabilitado pero buxán naquela época, esperando a ninguén que o fixese vivir. Di Ane Sarasua: “Eran 900 metros cadrados. No ano 2000 asinamos un convenio para 20 anos máis para 5 anos máis”. Comezaron a soprar: “A sede de Bizkaia en propiedade e 900 metros cadrados de Eibar... non é Larraona, pero é un potente escaparate. Xeograficamente Eibar, comezamos a saír do verán, ademais de conferencias e xornadas, vinculáronnos á formación continua”, é dicir, ao proceso de aprendizaxe ao longo de toda a vida.

A residencia Markeskoa ofreceu unha infinidade de posibilidades á UEU. En 900 metros cadrados do Palacio dispoñen de salón de actos, aulas, aula de informática, despachos... e en breve contaron con persoal de maior envergadura: informático, responsable de comunicación, documentalista para alimentar a base de datos Inguma, consultora para o modelo pedagóxico… Síntese de Ane Sarasua: “Na década 2000-2010 completamos o 75% dos 21 postos de traballo actuais. Viñemos cunha persoa a Markesco e agora estamos dezaseis en Eibar. A década foi prolífica e útil”. En 2011 a UPV/EHU e a UEU asinaron un acordo marco para organizar congresos científicos, compartir bases de datos da comunidade científica vasca, alimentar o corpus de teses doutorais en eúscaro… Doutra banda, a UEU comezou a impulsar posgraos, e no camiño de 20 anos, en 2019, a UPV/EHU aprobou como centro adherido o Instituto Online de Goimail (GOI) da UEU.

O futuro, as novas xeracións

Kepa Sarasola cre que a UEU é un axente moi dinámico para tratar temas universitarios en eúscaro: “Somos catalizadores, tractores, estamos a traballar para que o eúscaro chegue a todos os ámbitos da universidade”, por suposto, en colaboración con outras universidades. Dirixiunos e falado de novas xeracións: “Os profesores e investigadores de ao redor de 30 anos crearán unha nova xeración milagrosa, teñen unha gran potencialidade, temos aos mellores profesores, investigadores vascos de todos os tempos, o noso labor é agora ofrecerlles novas utopías, o que parecía imposible para Koldo Mitxelena, fixémolo: facendo titulacións universitarias en eúscaro, demostrando que é posible”. E a utopía, “agora o proxecto é unha universidade online para aprender de casa en eúscaro. Iso non existe, e ese é o noso próximo paso. É unha das grandes lagoas que ten a universidade, que nós podemos encher, dentro da aprendizaxe ao longo de toda a vida, sen facer sufrir a ninguén, ofrecendo unha aprendizaxe cómoda, dando a oportunidade de adquirir unha segunda titulación... Fixérono en Cataluña, a través da Universidade Aberta (UOC), de onde tamén queremos ir na UEU. Levamos vinte anos detrás deste modelo”, aínda que nas organizacións algunhas voces dicían que ese modelo é unha orientación, nas prospeccións realizadas han visto que é posible na UEU.

Desde o ceo sábese que o eúscaro tamén está nas universidades oficiais, e a UEU está a mirar cara a adiante, en contacto con universidades dunha e outra, “sen a colaboración entre universidades non podemos cumprir cos nosos obxectivos, a Universidade Vasca de Carlos Santamaría”, dinos Kepa Sarasola.