“Na literatura vasca houbo avances desde o punto de vista feminista nos últimos anos, iso é evidente. Temos grandes escritores, temos presenza feminista editorial, temos grupos de lectores feministas en todos os países”. Amaia Alvarez Uria quixo pór en valor esta base, aínda que aínda hai moito por facer. Desde hai quince anos, Alvarez forma parte do grupo Sareinak, que se dedica a tecer a rede literaria vasca coa agulla da teoría feminista, e tendo en conta os avances mencionados, parece que deron as puntadas correctamente. “A nosa rede, a nosa literatura percibímola perforada e, na maioría dos casos, os nomes, libros e obras das mulleres vístense deses buracos”, dicían en 2007, coincidindo coa súa creación. Aínda que a día de hoxe as agullas seguen sendo estritamente necesarias, o avance é evidente e un dos indicadores máis significativos desta evolución positiva son os Encontros de Literarios Feministas.

A Rede está a organizar os encontros que se celebrarán os días 1 e 2 de xullo na Casa das Mulleres de Vitoria-Gasteiz. Sen darse conta, levou a iso un percorrido que arrincou hai quince anos, segundo explicou Alvarez. Co obxectivo de “visibilizar, valorar, difundir e compartir” o traballo realizado polas mulleres na literatura vasca e de achegar a través da literatura algúns temas periféricos, unha vez ao ano comezaron a organizar unha charla ou coloquio en diferentes lugares de Euskal Herria, en cada un dos dous ou tres escritores. Este formato comezou a intercalarse con homenaxes en 2017, xa que ao morrer Marijane Minaberri priorizouse facer algo na súa honra; o acto de memoria celebrouse en Aldude, preto da Banca que naceu, en colaboración co grupo de eúscaro Adur. En 2019, tras a morte de Mayi Pelot, volveron repetir o formato de homenaxe, homenaxeando ao recentemente falecido no gaztetxe Zizpa de Baiona. En 2020 debían volver ao formato de mesas redondas, xa que editoriais e librarías feministas estaban a pensar en reunirse en Katakrak de Pamplona, pero a pandemia frustrou as súas intencións. Con todo, neste contexto xurdiu a semente que se ía a rexistrar nos Encontros de Literarios Feministas. “Non fixemos a mesa redonda, pero no sistema literario vasco había novos actores feministas, e había a necesidade de sarlos, reunilos e compartilos. Así xurdiron algúns encontros online”. Estes encontros deron paso a conversacións que se prolongaron durante dous anos, e de aí nace o desexo de realizar encontros presenciais, xa que “se puxo de manifesto a necesidade de reunir e falar ás feministas da literatura vasca”. Editores, escritores, profesores, lectores, críticos culturais... foron moitos os axentes feministas do sistema literario vasco que participaron neste proceso que durou un par de anos.

Os dous días dos encontros estruturáronse de forma similar: as mañás ofreceranse ás mesas redondas e as tardes aos talleres con descansos de café e comida. O acto de introdución dará comezo aos encontros e as conferencias introdutorias da crítica literaria e profesora Iratxe Retolaza, cofundadora de Sareinak. A continuación, tras o espazo da sala, terá cabida a mesa redonda que reunirá a editoriais e librarías, na que sentarán Leire López Ziluaga de Susa, Nerea Fillat de Katakrak e María Mur de Consonni. Esta mesa redonda, tal e como sinalou o membro de Sareinak, Gema Lasarte, a Ala Bedi, mostra un fenómeno que se produciu na literatura vasca nos últimos anos: o aumento da presenza de mulleres editoras. “As editoriais non tivemos editoras até hai pouco. E onde se decide que se publicará, que será ou non será literatura universal, que é boa e mala literatura? Iso decídeno case sempre os homes”. Os talleres de sobremesa darán continuidade ao programa do primeiro día, e os participantes deberán elixir entre tres que se celebrarán simultaneamente: Crítica (da man de Andrea Vides e Gema Lasarte), Ensino (dirixida por Katixa Dolhare-Zaldunbide e Amaia Alvarez Uria) e Medios de Comunicación (con Oihana Arana e Leire Vargas).

O segundo día comezará cunha mesa redonda sobre genealogías. Karmele Jaio, Laura Mintegi e Itziar Ugarte dialogarán para fomentar o diálogo intergeneracional. Posteriormente, será a quenda dunha mesa redonda de lectorados feministas na que participarán Ainhoa Aldazabal, Iratxe Retolaza e Ines Castiella. Do mesmo xeito que na mesa redonda do primeiro día, este tamén mostra outro fenómeno significativo da literatura vasca nos últimos anos, segundo Lasarte: o fortalecemento dos grupos de lectores feministas. Tras o xantar realizaranse talleres de Ilustración e Teatro (da man de Maite Caballero e Paula Estévez, e de Amancay Gaztañaga, respectivamente), co obxectivo de achegar a literatura desde outro lugar. E para pechar o día e os encontros, homenaxearán a Itxaro Borda, Mariasun Landa e Arantxa Urretabizkaia. “Eles iniciaron a presenza de mulleres escritoras na literatura vasca. Hai máis –Laura Mintegi, Aurelia Arkotxa, Nerea Azurmendi, Amaia Lasa…–, pero nós eliximos ese tres que aínda están a escribir forte”, explica Lasarte.

O obxectivo fundamental dos encontros é impulsar que as feministas que orbitan ao redor da literatura vasca reúnanse e coñezan para expor obxectivos que unha vez logrados vaian máis aló. Por exemplo, realizar un diagnóstico da literatura vasca e “empezar a impresionar a partir dese diagnóstico os obxectivos de futuro, a estratexia, a folla de ruta”. Estes serían os principais obxectivos dos encontros, segundo Alvarez. “Haberá que ver que retos temos, que queremos conseguir, en que dirección queremos remar”. Móstrase optimista ante a opinión de que a diversidade de roles dos participantes nos encontros –editores, lectores, escritores…– permite realizar un rico diagnóstico, diversidade que permite observar o pasado, o presente e o futuro desde diferentes ámbitos, conseguindo unha perspectiva poliédrica da literatura vasca.

Os encontros serán decisivos para debuxar a dirección feminista da literatura vasca. Haberá que ver cal é o camiño que se vai a tomar, pero pola súa banda, Álvarez compartiu varios camiños que ocuparía. Por unha banda, fai referencia aos que denominou como “os de sempre”: “Visibilidade, valoración, denuncia de prexuízos e crenzas, inclusión entre feministas, fomento da cooperación…”. Pero, ademais, menciona o que explicou con máis profundidade: pór en valor e fomentar o sentido colectivo da literatura. “Na literatura fálase moito de soidade. Dise que o escritor traballa en soidade, incluso o editor, e que só le o lector. Non se fai referencia ao grupo. Pero o escritor non está só, sempre ten lectores, ou cando está bloqueado no proceso creativo unha persoa para falar, e a súa obra bebe do que ve e do que aprendeu. E o mesmo cos lectores; aínda que le o libro en solitario, logo coméntao no grupo de lectores, no grupo de amigos, na familia, coa parella, coa amante… Por tanto, desde unha perspectiva feminista, reivindicar ese traballo en grupo pode ser un camiño que poidamos tomar”. Aos ollos de Álvarez, a parte máis bonita da lectura dun libro é a súa experiencia como lector, e a forma de enriquecela é compartila. Neste sentido, dado que se trata de compartir experiencias cunha dimensión de Euskal Herria, os Encontros Literarios Feministas teñen potencial de enriquecemento.