Cada vez que falaron da iniciativa destacaron: Trátase non de iluminar os cumes pirenaicos, senón de revitalizar o desexo popular de iniciar un proceso de soberanía, reactivar o movemento Gure Esku, pór aos grupos nos pobos e barrios, que non queren deixar o tema do dereito a decidir en mans das partes sen facer un seguimento próximo. De aí a entrevista cos portavoces. Máis aló da iniciativa pirenaica, que conciben desde a base?

Amalur Alvarez (Donostia, 1988) fala con claridade. Na base vese cansado da situación política, mesmo nos que están cerca. As razóns poden ser a desafección provocada polo bloqueo político dos últimos anos, a pandemia e as tensións entre os partidos ou o bloqueo do proceso catalán por citar algúns. Sinala que a nivel da CAPV, aínda que se deron pasos na lexislatura anterior, nesta ocasión o tema está en marcha e fixo autocrítica, tanto internamente como externamente. Hai que lembrar que Gure Esku uniu en 2018 a San Sebastián, Bilbao e Vitoria cunha multitudinaria cadea humana, acabando no Parlamento de Vitoria e confiando simbólicamente como movemento popular aos partidos políticos no marco do dereito a decidir para penetrarse e avanzar no debate do novo status. Pero ante a desaparición da presión social, o tema queda bloqueado durante catro anos. Isto provocou malestar na base de Gure Esku e teñen claro que non van repetir o erro, que teñen que cambiar de actitude. “Aprendemos dos nosos erros, cambiamos o chip. O noso obxectivo é volver con outra forza ao panorama político e durante o curso manteremos ese ton, estaremos encima, coidando e sendo rigorosos”.

Josu Etxaburu Osa (Ondarroa, 1961) considera que a pandemia e os dous anos seguintes foron moi dolorosos pola incapacidade das accións colectivas. Que ademais de evidenciar as prioridades sociais, púxose de manifesto a necesidade de emancipación. Ao mesmo tempo, ten claro que Gure Esku naceu para loitar contra os fortes correntes políticas, e que iso sempre é complicado. Por iso, a pesar do ambiente actual, pon en valor o realizado durante 9 anos. “Tivemos que facer unha pedagoxía ampla sobre o dereito a decidir, e nestes anos fíxose o traballo dos cristiáns nos pobos para activar á xente”. Segundo Etxaburu, “agora non é o momento”, enfróntanse ao que din “queren dividir a sociedade” ou “non toca”. “Que agora non toca? Pois tranquilo, imos facer que toque”.

Alvarez recuperou e feito súas as declaracións realizadas recentemente polos dous portavoces donostiarras no semanario Irutxuloko Hitza: “Estamos fartos de mover os globos e queremos construír un proceso”. Cren que a única maneira de facelo será que os fundamentos da nosa Man interioricen esa actitude.

Territorialidad, sempre un tema complexo

Ao ser un proxecto de Gure Esku Euskal Herria, preguntámoslles como viven o tema da territorialidad. Recoñecen que, a pesar de tentar facer unha vixilancia especial, é complicado, que desde Navarra e Iparralde reciben ás veces iniciativas centristas na CAPV, coma se tirásense da realidade da CAPV. Nas dúas últimas iniciativas, destacaron que se coidou con rigor a territorialidad: coa recollida de firmas pola soberanía Hamaika gara, déronse cabida ás peticións territorialmente adaptadas e agora, por exemplo, coa iniciativa pirenaica, está a facerse un traballo especial en Navarra e creáronse numerosos grupos. “Nós temos claro que o proceso político en Euskal Herria ten que respectar as tres realidades administrativas, e que probablemente nun principio haberá tres procesos diferentes que nun momento dado irán xurdindo converxencia”.

Desde o punto de vista institucional, os partidos foron recentemente interpelados no Parlamento Vasco para que incorporen legalmente o dereito a decidir no novo status, e seguen os pasos que se dan tamén en Navarra, reunidos con partidos e movementos. Con novos actores como Nafarroa Berriz Altxa ou Nafarroa XXI ven que comparten as bases: abrir o debate do dereito a decidir ou do autogoberno, a participación cidadá e culminar o proceso nun referendo.

Etxaburu considera importante que se realice con todo o respecto o traballo ao redor de Euskal Herria. “Está claro que nos impuxeron a separación, non nos preguntaron, pero para darlle a volta, temos que facer un camiño propio a cada ámbito, conseguindo maiorías no camiño democrático, cada unha ao seu ritmo, todos na mesma dirección: A consolidación de Euskal Herria”.

Como se mencionou a pandemia, o xornalista sinalou que o País Vasco de sete territorios debilitouse ao saír da época de confinamento, porque os peches territoriais colocaron muros entre localidades xeograficamente moi próximas e apenas se fixo contra iso –salvo algunhas protestas fronteirizas entre Navarra e o País Vasco Norte–, ou porque, por exemplo, o presidente da CAV preferiu abrir as fronteiras coa provincia de Navarra ou con País Norte. “Si, claro, foi moi doloroso para moitos vascos, porque eses xestos son moi significativos para imaxinar que proxecto de país ten cada un na cabeza. Creo que hai que reforzar a pedagoxía de Euskal Herria, e iso non só lle toca a Gure Esku”, conclúe Etxaburu.

Cos cataláns que?

Está claro que, tras os acontecementos acaecidos en Euskal Herria e en Cataluña, os movementos soberanistas de ambos os países, e por exemplo a firma do Acordo de Llotja de Mar por parte dos partidos políticos independentistas, son unha novo paradigma no marco dos problemas políticos pendentes co Estado español, mesmo coa comunidade internacional. Pregúntaselles de onde xorde exactamente a colaboración.

O discurso de Roger Torrent en Vitoria-Gasteiz enseguida vénlle á cabeza a Etxaburu. Ademais de agradecer as manifestacións de solidariedade, o entón presidente do Parlamento catalán puxo sobre a mesa que o reto de Cataluña e do País Vasco era traballar conxuntamente. Considera que había que cambiar o foco ao Estado español, deixar claro que non se trataba dun problema de cataláns ou de vascos, senón de España, porque non dá solucións democráticas aos pobos que ten subordinados. “Temos que pór o Estado nun porto, e hai que dicirlle á comunidade internacional que se non hai solución democrática esiximos unha intervención diferente. Ten toda a razón”.

Álvarez lembra que no marco da consulta popular que se ía a celebrar en San Sebastián en 2018, reuníronse dous avogados: Miguel Castells e Benet Salellas. Falaron de paralelismos entre o proceso burgalés e o contrario dos líderes sociais e políticos cataláns e concluíron que non se trataba dun xuízo contra persoas concretas, senón de procesos contra os dous pobos e que ambos son máis fortes traballando xuntos.

A necesidade de ir máis aló das manifestacións solidarias que naquel momento comezaba a repetirse internamente a militancia de Gure Esku, logo en Cataluña iluminouse o cume de Montserrat, os membros de Gure Esku comezaron a iluminar aos de Euskal Herria, fóronse profundando as relacións e agora, despois de varios anos e tras unha pandemia, queren pór a primeira pedra coa Ruta dos Pireneos. “Cremos firmemente neste camiño. Vai dar os seus froitos nos próximos anos, aínda que cada pobo teña as súas dificultades”, di Álvarez.

Resposta internacional

Farán todo o posible para que a iniciativa sexa recoñecida internacionalmente, e están convencidos de que a sincronización de movementos soberanistas en Cataluña e Euskal Herria chegará “onde sexa necesario”, cree Amalur Alvarez. “A iniciativa pirenaica pretende situar o marco: Estamos en Europa e Cataluña e Euskal Herria imos xuntos”.

Haberá que ver a repercusión de miles de persoas no panorama mediático internacional como sinal remitido a Europa pola iluminación pirenaica. A pesar de que algúns medios de comunicación españois poden tratar de restar importancia a certas noticias, os axentes cataláns han realizado nos últimos anos un importante labor de internacionalización do seu conflito e conseguen unha gran visibilidade coas súas iniciativas. Por tanto, un novo factor é que a elaboración dos medios de comunicación realícese conxuntamente cos cataláns para o movemento soberanista vasco.

Devandito isto, Álvarez ten claro que Europa ten unha responsabilidade clara no caso vasco. “Somos cidadáns europeos e temos uns dereitos. Aínda que nos dea as costas, o conflito non desaparecerá”.

Para un referendo consensuado?

Os portavoces de Gure Esku observan que tras o referendo do 1 de outubro de 2017 os axentes utilizan estratexias diferentes en Cataluña, aínda que a curto prazo están a dar voltas, e aínda que ao 1 de outubro acéptase a lexitimidade, se se celebrase un segundo referendo, están de acordo en que todo iso debe ser acordado co Estado. Que pola contra non ten sentido outro referendo.

“A lectura que facemos da nosa Man é que ante un Estado que utiliza represión e violencia para impedir os cambios, é imposible chegar a un acordo sobre o proceso desde o principio. Iso non quere dicir, con todo, que a solución non estea no acordo –di Álvarez–. En calquera lugar hai que acordar os marcos e nós tamén temos que recoñecer que si queremos facer cambios coa sociedade, coa administración, co estado, con Europa… temos que pasar por un marco de acordo. A cuestión é como chegar a ese punto. Necesitamos de todo: acumulación de forzas, confrontación, pasos unilaterais e acordos. É máis, se queremos chegar con forza a eses consensos. Iso vai supor unha solución nalgún momento e niso están de acordo quen agora están a apostar por unha ou outra estratexia en Cataluña”.

“En Gure Esku reivindicamos un referendo consensuado a favor do dereito a decidir, non por inocencia. Nestes tempos parece imposible, pero non deberiamos mirar só a esta época. Estamos a falar aquí de que tipo de interpelacións democráticas temos que facer aos estados. Nesta confrontación democrática estou convencido de que o referendo virá. Cantos anos máis poderán manter o modelo de Estado actual? Ademais, en Europa están a moverse pezas como Escocia, Irlanda ou Córsega. Seguramente o conseguiremos máis tarde do que queiramos, pero o conseguiremos”, afirma o ondarrutarra.

Referendo en Euskal Herria?

Por último, o xornalista pregúntalles si ven ao PNV ir a esas posicións, embarcarse nun proceso así, confrontarse co Estado e que van facer se non recoñecen legalmente o dereito a decidir no novo status da CAV. A resposta foi Etxeburu: “Nós non imos dicir que actitude vai adoptar cada partido, cada un terá que dicilo á sociedade. Nós dixemos publicamente e en privado que non imos aceptar novos status que non poñan no centro o dereito a decidir e que non dean a palabra aos cidadáns. Darémoslle unha resposta ou outra en función do seu contido”.

Álvarez ve que a tensión vai subir e que cos partidos veñen tempos de maior confrontación. “Tamén serán necesarios momentos de acordo, necesitamos que PNV, EH Bildu, Podemos, PSE..., pero se algún destes partidos oponse a este dereito ou trata de bloquear a iniciativa, faremos o traballo que nos corresponde”. A idea que repetiron moitas veces ao longo da entrevista é que Gure Esku fixo autocrítica e que interpelará aos partidos políticos cunha actitude máis rigorosa, aceptando, dalgunha maneira, que lle corresponde o traballo de lobby.

Gure Esku ten dúas liñas de traballo, como explicou Etxaburu: por unha banda, a rúa e o pobo, e por outro, a costura das maiorías amplas, un referendo para lograr realmente. “Nós temos que xogar o noso papel, sendo autoexigentes e exixentes cos demais. Non hai que esquecer que os parlamentarios están ao servizo dos cidadáns, e punto. Cos anos, parece que estamos ao seu servizo e temos que obrigarlles a exercer a democracia. Temos que traballar para que as xanelas de opcións sexan cada vez maiores, para que cada vez utilicen menos frases como que non toca ou que fragmentamos o pobo.
Alvarez di que ocorre con todos os partidos políticos, que se non ven con claridade o que van gañar, sempre van ao medio. Con todo, durante anos ha visto que os partidos outorgan forza ao movemento Gure Esku, “moitas veces máis que nós mesmos”, teñen moi boas relacións e están a traballar cos partidos desde decembro. Pedímoslles que cumpran os compromisos e reactiven o debate sobre o dereito a decidir. “Podemos dicir que o traballo comezará a dar froitos e que para o outono esperamos máis froitos”, adianta o donostiarra.

“Os dirixentes políticos cataláns uníronse á onda independentista cando a sociedade se desbordou. Nós facémonos trampas: como os partidos non están nesas claves, non somos capaces de avanzar. Pero os cambios sempre veñen de abaixo. Non hai fórmulas máxicas –di Etxeburu–. Os de arriba farán un ou máis se os movemos nós. Esa é a forza de Gure Esku e cada cidadán debe interiorizarla”.

“Hai que chegar a goteo, queremos facer este camiño cos demais, non imos sós. Queremos xogar este partido na cancha europea. Sabendo que non temos tanta forza como os estados, movendo as nosas fichas, gañando conciencia do traballo de formiga que estamos a facer agora”. O obxectivo de Gure Esku é que Euskal Herria estea na próxima onda de referentes europeos.