Este desexo de ser escritor era unha das cousas que tiña en mente o protagonista da novela O adversario.

Para min é o escritor quen libera un tipo dunha maneira bastante elemental. En definitiva, cando aprendemos a escribir? Ao seis e sete anos? O proceso de escritura é para min algo relacionado coa neurosis e ademais é esa literatura que me interesa, unha escritura algo rota, psicolóxica... Si non me escribise estaría moi preocupado, porque son unha persoa moi desequilibrada. Teño que escribir, contarme quen son; por iso escribo sempre desde un alter ego. Non hai trampas, son eu máis ou menos quen está nese libro, pero sempre hai un embelecemento. Esa é a trampa do escritor para seducilo. E isto non ten unha relación tan directa coa intelectualidade. Alain Badu ou Michel Foucault, por exemplo, este tipo de escritores que teñen a capacidade dun cristo para ordenar as ideas, para realizar a observación científica do mundo... Eu non sei facelo.

De feito, quen le Faith entra na cabeza do protagonista. Pareceume unha especie de síntese entre a Contraria e a Pequena Guerra (Susa, 2014), non sei si está de acordo.

Si. Na contraria era moi "escritor", tiña liberdade prosa, mesmo de personaxes... No libro había xente que non ten unha intelixencia reducida e non tiña ese inconveniente. Na pequena guerra tocoume xestionar a visión dun neno e tiña unhas limitacións enormes, porque na literatura hai unha regra fundamental: a credibilidade. Non podes pór a un neno a pensar cousas demasiado intelixentes. En Faith conseguín un voo que merecía ser entregado ao personaxe da Guerra Menor.

Traballar con material autobiográfico levaríache a lembrar os feitos que contas.

En esencia, os feitos presentes na novela son sempre dolorosos e traumáticos, que logo se converten no centro da novela. Para iso a memoria é fundamental. Pero logo o exercicio de síntese que che pide unha novela é tan brutal, que ao final tes que novelar todo. E entrégasche a este exercicio, sen complexos, porque ao ser ficción podes facer o que queiras. Eu diría que o meu tres novelas teñen unha chea de ficción, moito máis que de memoria.

Ademais a memoria é moi difusa, pensamos que o lembramos todo, pero non é así. Por exemplo, a oficina do xuíz. Imaxínache, hai un lugar que se pode lembrar. Ou a entrada á comisaría. Pero non lembras nada. Nada. Existe un formateo continuo que impide asimilar cousas que suceden na vida, borrando cousas do pasado. A maioría é inventada, salvo que se diga: "Teño que contar a tortura, e a detención, e...", esas cousas que a vostede fixéronlle moito dano. E o que queres denunciar, por certo.

Chamoume a atención que na novela trátense estes temas, como nalgúns momentos fuches ao humor. Foi un exercicio consciente?

Non, non moi. Cando a política entra na súa crúa vida tes que xestionar unha cousa que che queda moi grande e empeza a adiviñar como facelo sen saber como xestionalo. Eu sempre tiven esa tendencia de encaixar un chiste. Hai un libro moi interesante para entender esta cuestión, Intxaurrondo, de Ion Arretxe. A sombra da nogueira [O Garaxe, 2015]: o que ten vostede cando lle deteñen é, sobre todo, medo. E un dos mecanismos que utilizas para combater o medo é crear relación co outro. Que é esa relación? Simpático. Para iso non funciona nada mellor que un chiste. Entón entra vostede nesa dialéctica, é unha certa linguaxe que inventa para que a policía non lle faga dano. E creo que o libro o ten exactamente. É o resultado dun diólogo sen cortes, unha conversación entre eu e a policía, que non sei como acabará, que sempre está aí.

O protagonista da novela, a túa alter ego, non ten nada que ver co que lle acusan. Tamén é a historia dun "dano lateral" do conflito.

Cando fun detido por primeira vez, nada máis saír do cárcere comezou a Volta ao País Vasco, que pasaba por Erlaitz. Fun ver a carreira e atopeime co tipo que reparaba a miña bicicleta. E díxome: "Ostras, estás aquí, soltáronche". E logo: "E como che metiches ti nun movemento así? ". E eu: "Non, non, eu non teño nada que ver con iso". E díxome: "Si, non cho creo". Era o meu mecánico, tiña unha relación con el, e estábame convencendo de que non me dicían á cara. Non me dicía mal, simplemente non me cría. E aí deime conta do difícil que é eliminar un estigma. Creo que na miña literatura foi unha loita constante: como desmontar a figura dun terrorista pensado e construído nalgún cuartel español. Como mostrar o que hai debaixo. Porque o terrorista é unha mentira, unha propaganda militar, un intento de deshumanizar ás persoas. E para min o antídoto máis interesante é o detalle, a singularidade. Demostrar que cada persoa é singular, é como é.

O ambiente de acoso ten unha gran presenza na novela. Crúzase constantemente co cotián.

Iso é o que vivín en Barcelona, paréceme un pouco de ciencia ficción. É un elemento dramático moi interesante e á vez importante para min. Por iso, á hora de contalo era importante contalo fino, tentar que o lector entenda como se filtra unha cousa así no seu día a día, como se converte un elemento que está aí, que de súpeto pode desaparecer e que lle permite facer unha vida relativamente normal, pero daquela o que lembra...

... e o que non che deixa vivir cun mínimo equilibrio.

Iso é. É unha forma de explicar o fácil que é para o estado ou para o poder. Até onde é un pequeno xogo para eles. Empezan por detrás, logo desaparecen, logo volven... E ti estás defecado. Como che levaron unha vez, xa sabes que es extremadamente vulnerable. E as túas pequenas cousas da túa día a día convértense en importantísimas, vives todo coma se fose a última vez.

Tamén incluíu algúns momentos de liberación: Escena similar á coñecida carreira de Jean-Luc Godarden Bande à part (1964), por exemplo fuxindo da policía. É unha mensaxe que me suxeriu: "O acoso e o control está aí, pero non todo está gañado". Quixo ampliar esta idea?

Si, ás veces consegues dominar e vivir o terror. E o libro é na súa totalidade, como o tipo vai a Barcelona e até onde pode saca todo o mollo á vida: ten un proxecto, vai facer unha exposición, quere facer un documental... Dalgunha maneira tenta que a vida prevaleza, e iso é moi importante. Parece que o único que corresponde á xente que cae nas garras da represión é o sufrimento. E é interesante mostrar que todas esas persoas que son diferentes á súa maneira inventan trucos para vivir, para amar, para ser querido... Dentro de toda esta lóxica a cultura é moi importante, ir ao cine, a un concerto, ler un libro... Estas cousas fanse fundamentais.

Pareceume que tamén fixo un exercicio de xenerosidade cos policías que acosan ao protagonista. Xabi imaxínase o seu lado persoal. Aínda que fan o que fan, representounos de forma moi humana.

Na literatura hai unha premisa moi importante para min: respecto e amor aos personaxes. Ter unha mínima honestidade con estes personaxes e non caer na torpe tentación de deshumanizar. Ser fino como escritor lle corresponde a vostede. E profunda. Pero non só cos personaxes que vostede quere, senón con todos os que están no libro.
Hai un libro fundamental para min: Jonathan Littell en Lles Bienveillantes [Gallimard, 2006]. Imaxina o que fai un escritor de orixe xudía: entra no cerebro dun nazis, non para falar ben da nación, senón para mirar á nación desde múltiples ángulos. E para min é un exercicio literario tremendo, pero tamén humano. Non sei si o meu libro fai un exercicio até ese punto; ademais, creo que no meu caso hai algo peor patada respecto deles, pero hai algo diso... un exemplo de todo " o mundo é a persoa".

Vostede dixo que se sentiu apartado do mundo literario. Tendo en conta a repercusión que tiveron os faith e as novelas anteriores, cres que a túa posición está a cambiar?

Eu tiven un inicio moi enganoso na literatura: cando escribín a primeira colección de contos pedín a bolsa Joseba Jaka e déronma. No xurado estaban Joxe Azurmendi, Koldo Izagirre... xente que era para min, non sei como dicilo, como os deuses. Entón coñecía a Koldo, e para min era o tipo que escribiu a nova encarcelación do vello Agirre [Elkar, 1999], ou Onde está Basques’ Harbour? [Susa, 1997] libro de poemas... E cando me deron o premio había unha explicación, por que me daban. Lin os seus comentarios e pasei uns meses lebitando. Entón pensei que así entraría no mundo da literatura. Que pasou? Publiquei [Agora teño novas preguntas; Txalaparta, 2004] e un terrible silencio que se difundiu ao redor do libro, apenas recibiu comentarios na prensa. En Deia fíxolle unha crítica Josu Lartategi e nada aparte. E eu aprendín cal era realmente o meu lugar. E a partir de aí, pois... é verdade que cando publicé a Guerra Menor vendeume dúas edicións, tamén vendín dúas edicións con Faith, e creo que tiven unha boa relación cos lectores, pero o sistema literario sempre me deixou fóra: premios, celebracións, Literaktum, Gutun Zuria, Etxepare... Creo que todo isto ten que ver coa política.

Cres que a túa posición política ha influído?

Si, creo que as miñas posicións políticas son moi incómodas. E iso tamén lle pasa a Edorta Jimenez, ou a Joxe Austin Arrieta... hai escritores que se quedaron nun fondo do esquecemento. Non teño unha tese respecto diso, pero vivimos en Euskal Herria e aquí a política sempre está dentro da ecuación, non podes quitar a túa orixe política. Logo hai xente que disimula moi ben e trata de suxerir que non ten posición política.

Tes alguén concreto na cabeza?

Non, non estou a falar de persoas concretas. Creo que en Euskal Herria todo o mundo tenta disimular a súa posición política. E aparecendo finamente, sen producir ruídos. Hai unha percepción de que as garras do poder son longas e hai que ter coidado. Eu creo que esa percepción a ten todo o mundo. Ese terror. Ninguén o dicimos así, tan claramente, pero creo que está aí: "Ufa, se lle digo isto ou estou aquí, poranme a etiqueta e adeus. Entón, presenteime co perfil máis baixo posible. Por exemplo, asinar algo en favor dos presos, pero desde unha solidariedade humanista". Vivimos nun lugar onde o mesmo partido leva moitos anos no poder, é normal que iso ocorra.