O franquismo e a arte contemporánea, que antes non parecen moi compatibles.

En Pamplona, o mundo da arte non era moi accesible, as posibilidades eran moi limitadas. Había poucas exposicións de pintores que pintaban a ponte da Madalena ou o perfil da Catedral. A pintura era digna e respondía a unha demanda social, de pracer estético. Pero os nados no franquismo xa tiñamos un ollo no noso e o outro no exterior. Chegábanos a gotear, non sabiamos demasiado sobre os camiños da arte contemporáneo.

Neste contexto, que achegaron os Encontros de 1972?

Cos encontros inventouse principalmente en dúas cousas. Unha, en Pamplona; nunha cidade máis grande fundiríanse. E o outro, que a familia Huarte encargue a organización a Luís de Pablo e José Luís Alexanco, dous artistas e non dous expertos, ou dous comisarios de arte.

Durante unha semana, na cidade houbo unha concentración das artes que se realizaban nese momento no mundo. Mesturouse a arte occidental co non occidental. Un grupo de música tradicional da India e ao mesmo tempo John Cage, que facía a música máis rupturista. Esta fusión de vangarda e artes tradicionais foi moi fermosa. Os Encontros inauguráronse cun partido de pelota a man en Labrit. Xentes de todo o mundo e Labrit a lume de biqueira. Imaxínache cantos partidos de pelota vimos. Pois entón vimos algo diferente: o son era John Cage, os movementos dos pelotaris o ballet contemporáneo. Aquilo era belo e serviunos para redescubrir o noso.

Como vivía a xente de Pamplona?

Creo que a maioría da xente de Pamplona viviu cunha mestura de asombro, sorpresa e rexeitamento. Afectou máis aos mozos, que xa empezaran a viaxar, aos que viviron maio do 68 e aos que estaban máis abertos ás tendencias da época.

Para a arte vasca, en principio, non había espazos propios previstos.

Eu dirixía a sala de cultura da Caixa de Aforros de Navarra. Pois fíxese, eu, que era o responsable dese espazo, un mes antes decateime da organización dos Encontros. Os encontros expuxéronse na metrópoli e logo viñeron á tribo: “Aquí estará alguén que faga arte”, dirían. E dixéronnos que ía ser unha exposición de arte vasca.

A súa obra non lles gustou moito.

Puxen un cristo coa boca cuberta por un plástico e púxenlle dúas veces a cada lado [sinalando a figura que representa a un policía]. Quen era Cristo? Nós, todos. E os adxacentes, que nos espiaban [rindo]. Pero pedíronme que retirase a obra, como xa se fixo co cadro de [Dionisio Blanco]. El negouse a retiralos, e Arri e [Agustín] Ibarrola, solidariamente, cubriron os seus. Pero para min era importante que Topaketak prosperase. E, por tanto, retirei a obra e puxen outra. Posteriormente, ETA colocou unha bomba nun coche e o PCE escribiu un manifesto criticando os Encontros coa intención de dar unha imaxe de normalidade de España.

Como vivía vostede esas críticas?

Imaxina que falar como Medici dunha familia millonaria estaba prohibido organizar algo que ninguén puidese organizar nun país onde estaba prohibido polo voso poder. Iso era o que se criticaba e en parte tiñan razón. Pero segundo isto non poderiamos facer nada. E tratábase de abrir gretas ao sistema. Era fácil para eses intelectuais que viñan de Madrid. Pero para os de aquí que? Para nós era vital que Topaketak tivese continuidade.

Pero non continuaron. Non se organizaron outras edicións.

Esa foi a nosa maior desgraza. Sería algo moi bonito para Pamplona e para o noso pobo. Pero mira que concello tiñamos aquí, que deputación. Ás elites de poder de aquí seguramente non lles gustou demasiado.

Os encontros non, pero vostede seguiu a súa traxectoria artística. Non se resume facilmente a obra de 60 anos, pero como a describiría?

A miña non é unha pintura agradable, é tráxica. E moitas veces pregunteime por que. Si nacese en Holanda tería outro toque. Aquí o franquismo foi enorme. Eu, ao cinco anos, escoitaba aos seus en voz baixa sobre os que fusilaban no Castelo de Pamplona. Todo isto afectoume moito e a miña pintura ten un destino dramático e tráxico. Que quere a xente en casa? Pintura agradable, bonita, colorida. Pero eu podo vivir tranquilamente cos Fusilamentos de Goya. A min, máis que tráxico, paréceme máis auténtico ao que me rodea.

O outro día escoiteiche que tes ganas de quitarche a mochila do pasado.

Pero é moi difícil. E pintar é terapéutico. Eu estiven moi traumatizado cos fusilamentos de Gaztelugibel. Fai uns poucos anos fixen un cadro respecto diso. O que aparece aí é unha verdade histórica rigorosa, pasou. Pois non me atrevo a demostralo. Veume ben pintar, pero non me curou, senón pór unha venda. A ferida está aí. E non me atrevo a demostralo. Por tanto, que hai liberdade… coidado, até un punto.