Por que esta historia era descoñecida?A dos
escravos galegos non era unha historia oculta, pero ninguén a coñecía. Iso foi o que máis me atraeu. Era unha especie de enigma. Un amigo faloume disto e mirando por Internet sacé moita información, pero eu preguntáballe á xente, todos galegos, e ninguén sabía nada. Sorprendeume como non nos chegou a través da memoria popular. Hai algo que non funciona ben.

Non é cuestión de interese, porque cando o contas á xente interésalle moitísimo, pero a historia non viaxaba ben entre xeracións e por iso decidín escribir. Quería facer un testemuño colectivo, visto cos ollos dos protagonistas.Temos moitos datos fríos dos arquivos, pero hai que escoitar a parte humana e incluír o que pasou na memoria do noso pobo.

As miserias non se transmiten tanto como grandes vitorias?
A épica ten un lado escuro. A épica constrúese sobre as vidas de moitos pobres e o seu coñecemento fai máis madura á sociedade.

Atopei outros feitos similares. Por exemplo, que os británicos utilizaron como escravos aos irlandeses nalgunhas minas de cobre e nos campos de algodón de EE UU. Sempre sucederon cos máis pobres, cos almorzos. A lei universal é que sempre haberá persoas desesperadas e xente sen escrúpulos que se aproveite delas. Iso non cambia. É cíclico e repítese unha e outra vez.É un mecanismo que move o mundo.

O gran escándalo que rodeou o caso de Azucre non foi pola presenza de escravos na illa, senón pola esclavización dos compatriotas, os brancos. Iso era inaceptable.

Como fixo a recollida de datos históricos?
Dixital. Hai moita documentación dispoñible en Internet. O documento principal é un informe no Congreso dos Deputados. Tres familias destes mozos denunciaron os contratos e o deputado galego Ramón da Sagra levou o tema ao Congreso. Os testemuños reais que se recollen ponche a carne de galiña.

Ler este libro é unha experiencia de inmersión. Sentes presente. Como o conseguiches?
Quería expresar a memoria colectiva. O que eu buscaba era unha historia na que as voces dos protagonistas entrecrúzanse para contarche o que lles pasou. Un fala e o outro responde, ou fala en plural ou directamente co lector. Busquei un estilo verbal propio, o deses relatos que nos veñen da transmisión oral. O máis difícil foi conseguir a voz narrativa.

Fixen moitas probas: en primeira persoa, en terceira, en plural... pero non funcionaba. Por iso decidín utilizalos todos á vez. Daba tolemia, paranoia, pero funcionou de súpeto e a partir de entón todo foi rápido. Documenteime coma se tivese que escribir unha novela histórica canónica, para crear un escenario concreto e para que eu mesmo saiba con que se atoparían eses rapaces. Despois, sabendo o que lles ía a pasar, liberei personaxes de ficción nese ambiente e permitinlles reaccionar libremente. O que busquei foi o equilibrio entre a verdade histórica e a ficción total. O que eu buscaba era que o lector coñecese eses rapaz [mozo novo en galego]. Ás veces pensamos que a xente do século XIX pertence a outro planeta ou especie. Sentimos moi lonxe, pero somos máis parecidos do que pensamos.

Cando dis “1.700 mozos galegos foron levados a Cuba a traballar na cana de azucre e acabaron como escravos”, é unha frase dura, pero aos dez minutos esquecéuseche. Só é un titular máis. Pero se vostede personaliza a estes mozos, se os coñece individualmente, ve que poden ser como nós e nese momento a percepción cambia.

Por outra banda, unha lenda popular ten que estar "contaminada" pola linguaxe popular, o folclore e as crenzas, e por iso utilizo moitos elementos deste tipo. Galicia é moi rica neste sentido. O mar é, en realidade, un espazo mitolóxico propio.

Por que reivindica a importancia de coñecer o pasado?Saber de
onde vimos é fundamental para decidir onde queremos ir. Todo o que ten que ver cos nosos predecesores aféctanos, aínda que nós non o saibamos. A nosa educación e a nosa visión do mundo está modelada segundo as súas vivencias. Por iso é importante coñecer o pasado.

O meu avó, por exemplo, era campesiño, dun pequeno pobo próximo a Santiago de Compostela. Era sinxelo e case inescolar. Se nacese unhas décadas antes, probablemente sería un deles. Ao velo deime conta de que eu coñecía a aquela xente desta historia, porque o campo de Galicia non cambiou moito desde o século XIX. Sofistícase un pouco, pero nada máis. Os pequenos pobos son moi tradicionais, moi pegados ao solo. Empecei a atopar moitas cousas que teñen que ver coa nosa identidade e coa miña autenticidade.

Os versos de Rosalia de Castro que puxen ao comezo do libro –"Galicia está probe i a Habana me vou... Adeus, adeus prendas do meu corazón!” (pobre está Galicia e vou á Habana... Adio, adeus, os meus amores do corazón!") son moi significativas. Cando isto ocorreu Rosalia tiña 16 anos e tiña que coñecelo. De súpeto detectei toda a dor que teñen estes versos. Todo empeza a significar. Coñecer o pasado permíteche ver como a túa cultura chegou até os nosos días.

A emigración e Galicia estiveron sempre moi unidas.
Non coñezo a ninguén que non teña familia migrada en Galicia. Nós en Brasil, Santo Domingo, Uruguai, Suíza... Todas as persoas de aquí teñen familiares en, polo menos, tres países diferentes e iso tamén ten moita carga.Na lúa dicimos que hai un galego no medio broma, e que os nosos están dispostos a ir a calquera sitio en busca dun futuro mellor. Esta tendencia vén dun pasado tráxico: a fame que pasamos, o goberno central sempre nos tratou mal...

O mesmo drama que as persoas que veñen de fóra a nós agora… Esquecemos
moi pronto que até hai pouco eran nosas as que buscaban a forma de sobrevivir no mundo, en condicións lamentables.Non importa si foxes dunha guerra ou dunha miseria, todas as fugas son lexítimas. Nós agora estamos nunha boa parte, pero, con todo, pódese cambiar en calquera momento, como ocorreu en Ucraína. Estas persoas son como nós e estaban tranquilas na súa casa ata que fosen bombardeados.

A emigración foi e segue sendo unha experiencia radical, porque o migrante nunca sabe si volverá. Hoxe en día son moitos os migrantes que viven en lugares lamentables, pero deles a historia non falará.

Son escravos actuais?
Claro.Moitas mulleres latinoamericanas e do leste de Europa son traídas coa escusa de traballar en casa e logo obríganlles a prostituírse. Iso é unha enorme escravitude. Esta situación repítese unha e outra vez na historia.

Os que quedan no país son tamén vítimas?
Sen dúbida.Para o que queda, o que se vai, dalgunha maneira, está morto. Ten que pasar o duelo. Moitas veces non saben si o que se foi nunca volverá. Cando non dispuñan de tantos recursos de comunicación, até hai uns anos, a separación podía ser definitiva. A figura do viúvo sen mortos é moi coñecida en Galicia.

Non será Feijóo de Sotomayor o antepasado de Alberto Nuñez Feijóo?
Non, ja. É un apelido moi común e ademais está composto por Feijóo de Sotomayor. Á presentación do libro que fixemos en Madrid si que veu unha herdeira. Eu me nervioso un pouco, pero para a miña sorpresa estaba moi agradecido por ter a oportunidade de coñecer todo isto, porque el tampouco sabía nada.

Es un escritor profesional?
Agora si. En 2011 decidín interromper todo o que estaba a facer para mergullarme na escritura. Sempre tiven intencións e ganas de dedicarme a isto, pero para unha persoa dunha familia afastada da literatura era difícil. Non hai manuais que che indiquen que debes facer para facer un escritor. O único que tiña claro á hora de elixir os estudos era que quería ler e escribir. Empecei a carreira de dereito e pasei á filoloxía. Pero tampouco me gustou porque a relación coa miña literatura non era tan académica, senón moito máis orgánica.

Conseguín un posto de administrativo na universidade dA Coruña como funcionario, pero eu sentía que non tiña que estar aí. Pensaba que tiña que estar a escribir. Unha novela non se pode escribir durante ese tempo que che queda de traballo, no que ademais tes que facer todas as cousas do día a día. Un día a miña parella propúxome ir a Berlín porque a ela ofrecéronlle un traballo alí e para min, dunha vez por todas, podía poder escribir.

Alí empecei co meu proxecto literario. Sacé dous libros de poemas, fixen varias colaboracións nalgúns medios de comunicación e empecei a colaborar co Instituto Cervantes nos faladoiros de café.Todo isto permitiume escribir Azucre.

Agora podo vivir da literatura. Até agora non. Pero é unha aposta, como cando abres un negocio. Primeiro tes que investir para recoller os froitos. Por iso o que che rodea é moi importante.

A pesar de ser evidente, moitas veces reivindicas realidades que non vemos. Co texto Lexión das señoras, por exemplo, gañou o premio Xullo Camba en 2021.
Gústame moito coller a realidade e levantar un pouco a esquina para mostrar o que está gardado.

As señoras en xeral non se toman moi en serio. Unhas preséntannos como as amatxas doces, outras, en cambio, dunha maneira moi graciosa, como estas mulleres de pequenos pobos vestidas con bata. E estes últimos son persoas duras. Viron de todo e sempre desde a segunda liña. Co seu delantal matan coas súas mans unha galiña, sacan unhas patacas baixo terra ou friten un ovo. Quería reivindicar a forza desas mulleres capaces de facer calquera cousa. Estou moi contento con este artigo e síntome orgulloso. Ademais, a resposta foi moi ampla porque as batas están en todas partes: En América Latina, en Alemaña, en toda Europa...

Para que serve a literatura?Para
ver o mundo desde outros ollos. Para mirar cunha mirada diferente.
Para experimentar o mundo desde un lugar seguro. A oportunidade de coñecer outras realidades desde a seguridade do teu sofá e a forma de difundir o teu pensamento. Para min é un campo de liberdade total.

Azucre está escrito en castelán, pero a presenza do galego é evidente, por que? Para
min o ideal sería que esta novela saíse ao mesmo tempo en galego e en castelán, pero foi a primeira novela e como tiñamos poucos recursos sacámolo así. Con todo, tiña moi claro que o bilingüismo tiña que estar presente, porque os bilingües temos claro que o cambio de idioma non é só un cambio de rexistro. Hai moitos matices e un desexo de desenvolverse co interlocutor.

Quería que isto estivese presente no libro. Quería que os lectores que non vivisen con esa realidade puidesen ver e entender a galega no texto. Pareceume un reto bonito. Ademais non podía imaxinar a estes personaxes falando en español perfecto, utilizando formas compostas dos verbos, por exemplo. Funcionou moi ben e o título tamén está en galego, sen problemas.

A miña intención é demostrar que as linguas son cultura e riqueza e que non teñen por que ser muros, xusto o contrario. A presenza do galego enriquece o texto.

Azucre foi premiado este ano polos libreiros navarros. Como sentes?
Foi unha gran honra.Publiquei a obra cunha editorial tan sinxela como especial, Pebidas de cabaza, e ver que un texto honesto pode percorrer entre os numerosos títulos publicados polas grandes editoriais axuda a recuperar a fe literaria. Ensínache que neste violento e amplo mar de novidades e mercadotecnia pódese sobrevivir. Quero agradecer aos lectores e aos libreiros.