O transgénero Borroka é o segundo libro de Leslie Feinberg que nos trae ao eúscaro. Facendo historia, desde Juana Arc até Dennis Rodman. Tamén temos o blues dun gran mozo de María. Cal é a súa relación con este escritor?

En 1999 fun a Londres para coñecer o seu ambiente trans. Fun á libraría Gai´s the word LGTB e pregunteilles que libros tiñan sobre as transas, cando eran moi poucos, e entre outras cousas recomendáronme os de Leslie. Lin o primeiro Transgender Warriors e despois Stone Butch Blues. Os dous gustáronme moitísimo, impactáronme, e entón tróuxomos ao eúscaro. De feito, só unha vez tiven contacto directo con Leslie vía email. Agora dáme un pouco de vergoña, pero lle dicía bastante inxenuamente que me gustaban moito os seus libros e que tiña que traducilos ao eúscaro. Contestoume que era unha honra traducir ao euskera, que estaba a favor do dereito de autodeterminación dos vascos e que nos ía a facer un prólogo especial. Pero morreu en 2014 e eu acabei estes libros máis tarde.

O blues dun gran mozo de maría é unha novela, pero se ve que en gran medida é autobiográfico. Narra a vida dunha lesbiana mari-mozo do estado de Nova York: a pobreza vivida, o descubrimento de bares de ambiente LGTB, a súa traxectoria persoal, as opresiones sufridas, as loitas levadas, etc. O combatente transgénero no seu ensaio fala da súa vida e reafírmase no que todos percibiamos: que en certa medida é autobiográfico o blues dun gran mozo de María. É tamén o resultado do seu traballo ao longo de toda a súa vida. Transak, mari-mutilak, transexual, investigando os esmagamentos sufridos e observando que o xénero non foi entendido en todos os tempos e culturas como o entendemos hoxe e aquí. Sempre foron persoas que rompen os nosos esquemas de xénero, pero esa ruptura está hoxe e aquí, noutras culturas ou épocas non era rupturista e foron aceptadas.

Que destacaría á hora de presentar Feinberg?

Naceu en Estados Unidos en 1949. Definíase como mari-mozo, muller, lesbiana, transgénero, comunista e xudeu secular. O que máis me gusta é que asociaba o tema das trans con outras moitas loitas, que non illaba. Era unha persoa militante, loitadora e os seus libros non son análises frías, non son dun académico, el dicía que acabou o instituto exactamente. Dicía sobre a terminología utilizada: “O meu obxectivo non é definir ao noso equipo, senón defendelo”. Loitaba, por unha banda, porque moitas opresiones afectábanlle directamente e por outro, porque era moi solidaria. Por exemplo, traducía algúns dos seus libros ao hebreo e distribuía os seus beneficios a favor dos palestinos.

Escribe a historia, a das persoas trans e a da persoa trans, mostrando unha historia oculta.

Iso é. Antes de ler o libro sabía, por exemplo, que entre os indios americanos tiveron outra maneira de entender estes temas, pero ao ler o libro vin que tiña unha gran dimensión e ademais non era moi afastada: En Europa e hai poucos séculos, houbo acontecementos que para nós son abrasivos. Nos Pireneos, no século XIX, foi a Guerrilla das Señoritas a favor das terras comunais, e os homes vestíanse de muller para loitar. Este foi o caso de Irlanda, Gales e outros moitos lugares de Europa.

Tamén en Zuberoa.

Si, iso non aparece no libro orixinal, pero incluímos nunha nota a pé unha mención que aparece na Carta do Exilio a Víctor Hugo (Katakrak, 2020), na que tamén en Zuberoa levou a loita polas terras populares, onde os homes loitaron vestidos de mulleres.

O libro está cheo de datos históricos, pero tamén conta a súa vida.

Esta investigación baséase nas súas vivencias, que foi o punto de partida deste traballo: as súas inquietudes, a súa vida.

Sempre estivemos pero non sempre fomos oprimidos. Esta é unha das principais conclusións de Feinberg.

O libro revela que os colonialistas europeos levaran en gran medida a América e África a opresión contra as trans. A perspectiva era moito máis aberta entre os nativos americanos. Nós entendemos que hai dous xéneros, ríxidos, que non se pode pasar dun a outro, pero entre os nativos americanos isto era moito máis flexible, dise que tiñan moitos xéneros. Moitas veces eran chamanes os que nós chamamos trans, é dicir, tiñan un lugar de prestixio. Pero Feinberg determina que el é branco, do Oeste e que non é capaz de saber exactamente que entenden das transaccións noutras culturas.

Di que seguramente as sociedades dos tempos antigos eran máis igualitarias, aceptábase máis o carácter de trans, e que a fragmentación da sociedade iniciouse coa acumulación de riquezas e patrimonios. No camiño de manter o seu poder, a unha minoría rica convíñalle que a sociedade estivese dividida, e entón comezaron o odio contra as mulleres, contra as transas, contra os gais e as lesbianas... A esa minoría rica convíñalle que os oprimidos loitasen entre si, en lugar de unirse contra os poderosos. Os primeiros escritos transfóbicos din estar no Deuteronomio, condenan algunhas prácticas –A muller non utilizará o traxe dos homes, nin o home vestirá o vestido das mulleres, porque a Deus moléstalle o que fai” e “non intervirá na asemblea do Señor quen teña os testículos esmagados ou o castrado”. Isto quere dicir que até entón existían esas prácticas.

Feinberg era anticapitalista, de clase obreira e comunista.

Nacido nunha familia xudía de baixo nivel económico, pasou toda a súa vida en profesións precarias, entre elas o seu carácter trans. Era membro do Partido Mundial dos Traballadores. Este partido é revolucionario marxista-leninista, onde recibiu a súa formación ideolóxica. Dentro do partido recibiu unha gran protección en canto ao seu carácter trans.

Tamén conta que o movemento de liberación das mulleres tróuxolle moito.

O feminismo abriulle os ollos. Na súa investigación comezou a estudar as raíces da opresión feminina. Leu, entre outras cousas, un panfleto de Dorothy Ballan, unha das mulleres que fundou o Partido Mundial dos Traballadores, Feminism and Marxism [“Feminismo e marxismo”]. Leu todo o escrito polos socialistas feministas que investigaron a orixe material da opresión sexual no movemento de mulleres. Así aprendeu que a sociedade comunalista antiga era moi diferente, e que nela tiñan un lugar moi distinto, e moito mellor, as mulleres e as que nós chamariamos trans.
“Todos temos dereito a decidir sobre os nosos corpos e a definirnos”, asegura Feinberg.
... sen ningún tipo de opresión. Pode ocorrer que se ouza e pénsese “iso non ten tanta importancia”. Pero el foi esmagado unha e outra vez, precisamente por ser como era, por exemplo, por porse pantalóns. El e outros moitos como el pagaron moi caro –e ségueno pagando–.

A súa reflexión é de gran actualidade, e está escrita en 1996.

A conclusión que extraín é que en EE.UU. o movemento trans leva uns 20-30 anos de adianto respecto de nós. A desconfianza, os conflitos e as preguntas que apareceron no libro chegáronnos entre 20 e 30 anos máis tarde e algúns temas son de gran actualidade para nós.

Por iso tamén é necesaria a tradución.

Si, bo, non pensei moito. Son vascófilo e os temas trans impórtanme moito, así que para min foi natural traducir ao euskera. Preguntáronme “por que non ao castelán?” e a resposta é “porque son vasco”.

Até que punto hai unha reflexión sobre o transgénero e esa loita de liberación en eúscaro?

Menos do desexado. Pero ás veces eu síntome un pouco farsante. Porque traducín dous libros, ofrecéronme entrevistas e atópome con xente que sabe moito en literatura, pero eu leo moi pouco. Quizais hai moito máis en eúscaro do que eu creo. Trouxen algúns libros que, directa ou indirectamente, tratan a área de LGTB e que me gustaron moito [á hora de entrevistarme ten entre mans Bekatorosa de Dom Campistron, Moio de Kattalin Miner, imposible de gardar, Batita haundia de Daniel Landart].

Hai un capítulo sobre a relación entre o movemento feminista e a loita pola liberación das trans. Iso tamén o temos entre os debates actuais.

En España ese debate e ese conflito é moi forte. Menos, pero aquí tamén. Leslie definíase a si mesmo como muller e trans, entón tiña ambos os como a súa loita. A súa tese é que os oprimidos deben axudarse mutuamente e que ninguén debe ser ignorado. Se empezamos a marxinar aos marxinados para que os poderosos nos recoñezan, nunca será suficiente e sempre haberá un que hai que rexeitar. Leslie defendía aos máis oprimidos e sentía todas as pelexas como súas. Non só era transgénero, tamén era muller, era pobre, era xudía...

É de clase obreira, comunista, pero á vez ten lectura interseccional. Unha interesante achega á hora de mirar tamén os debates entre feministas.

O libro "A trampa da diversidade" saíu a nivel de España e di que a loita de clases é importante e o resto despístanos. Pero a diversidade está aí. Ademais de dedicarse a traballos precarios, Feinberg era esmagado pola súa indumentaria, por amar o que amaba, por ser xudeu… Era como era e sufriu moitas presións por ser traballador, mesmo por outras razóns. Tamén hai diversidade na clase traballadora.

O libro é unha anotación da importancia de loitar. Unha honra da loita.

O libro saíu das vísceras, é moito traballado e é un chamamento á loita. Loitar polas razóns directas e polos oprimidos foi a actitude da súa vida e escribiu este libro desa existencia. No bluesa dun gran mozo de maría podíase pensar que era moi fatalista, pero o transgénero Borroka é un libro máis alegre, positivo. Non di “hai algo que facer”, pero si “fagamos”.