Desde fai cinco ou seis anos, Iturralde comezou a publicar cintas de cómic en internet. A maioría dispoñen de seis viñetas, adaptadas ao formato que ofrece Instagram, e o mesmo emprazamento, o bar Beti Berdin da localidade de Irizar. A el acoden media ducia de persoas, o tabernero e algúns clientes habituais, entre eles o propio Gastón. Cando o cómic se afacía a publicar con certa frecuencia, chegou a pandemia de ditxoso. As formas de vida de todos, voltas de golpe. O bar Beti Berdin é testemuña diso. Folleto que recolle as historias de marzo a decembro de 2020 na época do coronavirus.

Iturralde debuxou os cómics “desde sempre”, pero di que hai que dedicarlle “unha chea de tempo”. “É a profesión que lle proporcionará a menor rendibilidade tendo en conta as horas que ingrese. O mundo do deseño é mellor porque hai publicidade. El tamén se ha precarizado moito, pero o do cómic... é unha perda”.

Con todo, afrontaron o reto.

Antes presenteime a uns concursos de cómic e gañei algúns deles, pero sentín que era o momento de ir un paso máis aló. Recibín unha subvención xerada no contexto da pandemia e empecei así, publicando unha historia semanal en internet, en eúscaro e en castelán, coa intención de incorporala posteriormente ao libro.

Colocaches aos personaxes no bar Beti Berdin.

Ao principio, sendo donostiarra, quería situar a Beti Berdin. Pero son moi exixente, e a contextualización das historias en lugares reais, como fai o francés Jacques Tardi, cando debuxa os recunchos de París, limitaríame moito. Estou un pouco tolo con esas cousas. Se ocorrese en San Sebastián, tería que debuxar perfectamente os edificios, todos os esquinales. Á fin e ao cabo, calquera pobo e bar servía para min, porque son historias nas que calquera lector pode sentirse identificado. Elixín un bar porque me gustan, con dous viños a xente sacudida máis facilmente a lingua [rindo]. Os bares son un dos lugares preferidos para a socialización, e no medio da pandemia xurdían moitos argumentos que me interesaban.

Creadas en tempos duros, todos teñen un punto de humor.

Ao principio quizais quería crear algo máis profundo, serio, por dicilo dalgunha maneira, pero ao final sempre me sae o humor. O proceso foi como crear versos, cada unha das historias que tiña que incluír en seis viñetas. Ao pensar o chiste tes que arranxar toda a páxina.

Fixo ilustracións en tres cores: negro, branco e amarelo.

Só utilicei tinta negra e amarela, ademais dos espazos en branco. Para min a referencia máis importante é Sempé, autor de Nicolás Txiki, entre outros; encántame, e quizais de aí tamén o meu estilo, como a blancura. Deixo moito espazo sen traballar, non me gusta debuxar toda a páxina.

Citando a forma de debuxar, no mundo do deseño, que hai agora no pil-pil? É demasiado dicir que hai un estilo vasco?

Antes igual estaba Ipurbeltz, Olariaga... O imaxinario tiña unha especie de fío, pero agora todo está tan globalizado, cando ves unha ilustración non sabes que creador fíxoo, polo menos no que respecta ao estilo. Todos bebemos da mesma fonte: internet. Os estilos, como os demais, vanse pondo de moda e van. As ilustracións de forma plano atópanse agora no bogie e utilízanas oficinas de correos, bancos, compañías de seguros... Noutro tempo, utilizaban especialmente as fotografías, as imaxes das súas fadas anciás. & '97; Antes, unha ilustración que un banco ía utilizar inmediatamente. Pero unha fotografía fala demasiado, e moitos acoden a este tipo de ilustracións, todo o plano e de cor clara, laranxa, amarelo, azul. Ata que saia algo innovador.

Será difícil innovar.

Bo, sempre se pode facer algo rompedor. Cada un debe seguir o seu camiño. Se a túa voz é a túa soa, chamaranche para un encargo. Pero si fas o que fan todos...

Din que estades máis valorados en publicidade que en cómic.

Si, e agora gaño menos diñeiro que cando empecei. A dixitalización facilitou enormemente a entrada neste mundo, desde o traballo artesanal que antes tiña, que era unha habilidade. Agora, pola contra, como digo, fíxose máis famoso, hai moitísimas escolas de arte, e non hai tantos traballos para a xente. Cando empecei tampouco había internet, todo o que había que facer a man. Cando o cliente lle encargaba chamaba ao fotógrafo para que tivese un obxecto a debuxar, unha persoa tipo ou un modelo de escena. E despois tiña que levarme a escanear o debuxo a un lugar concreto. Agora podo editalo cos meus dispositivos e ademais teño ‘Control+Z’ [ri]. Que pasa? O cliente sabe que ten ‘Control+Z’ e pídello máis a miúdo para cambiar as cousas.

Falemos de cómics. Ademais de Beti Igual, ilustrou dous álbums: Nesta casa hai vento mariño con Aintzane Usandizaga (Pamiela, 2019) e vento mariño con Junkal Lertxundi (Elkar, 2021).

Coa primeira gañamos o Premio Etxepare. O proxecto xurdiu nos talleres BIKO TEKA [organizados pola asociación Galtzagorri en colaboración co Concello de Pamplona e coa colaboración do Premio Etxepare]. É un proxecto bonito. Unen a un guionista e a un ilustrador co obxectivo de elaborar un libro gráfico para nenos. Aintzane e eu coñecémonos alí, fixemos un proxecto de dúas páxinas e, como nos gustaba, presentámolo ao Premio Etxepare. A oferta para ilustrar sopra do vento do mar chegoume da editorial, xa coñecía Juncal o meu traballo.

Desde o punto de vista comercial, houbo cambios en nós durante estes anos? É dicir, notas que o cómic ten máis presenza e/ou prestixio?

Si. Os cómics véndense actualmente en librarías “normais”, e no caso das novelas gráficas, non digamos. Antes ou para nenos ou frikis. Agora deuse conta de que é un dos mellores medios para transmitir conceptos e mensaxes, e estase promocionando a chea. Un libro para contar algunhas cousas pode resultar demasiado pesado para a xente, pero o cómic ten máis recursos, elementos visuais, esquemas, mapas... podes metelo de todo, e tes a oportunidade de contar contidos profundos, como os conflitos socio-políticos de Afganistán, dunha maneira o suficientemente “rápida”.

Falou de novelas gráficas. Son cousas diferentes e cómics?

Para min non hai diferenza, só é unha etiqueta para vendela máis facilmente. Creo que o público en xeral vincula cómics con superheroes, ou con coleccións franco-belgas, compostas normalmente por 48 cómics ao redor dun mesmo personaxe, todos eles no seu formato iguala. E diría que queren vender un produto diferente co nome de “novela gráfica”: un libro autónomo, auto-comprensivo, sen un formato estrito, máis flexible en canto a número de follas, tamaño, estética e cor. & '97; Pero é que isto foi sempre! Creo que queren acoutar: isto é unha novela gráfica e Tintin non.

Como vostede dixo, os cómics son unha boa ferramenta para contar temas.

Se antes case todo era ficción, agora levan máis temas ao cómic. Por exemplo, podes ler o cómic sobre o anarquista Lucio Urtubia sen necesidade de recorrer a unha novela ou ensaio. Están de moda autobiografías similares, temas máis realistas, relatos sobre mulleres, asuntos cotiáns... Todo isto é marabilloso.

Son os centros conscientes do valor que pode ter o cómic para ensinar varias cousas?

Nalgúns centros xa sei que se traballan. O outro día estiven a impartir un taller no instituto de Etxebarri. Nas clases de literatura len cómics, penso que depende do profesor. O pasado mes os alumnos de Etxebarri leron o cómic Os surcos do azar de Paco Roca [sobre os soldados republicanos españois que loitaron contra o nazismo], e despois tiveron a oportunidade de falar telemáticamente co propio autor. Aos mozos gústanlles os cómics, porque explican temas “profundos” doutra maneira. O profesor díxome: "Estas tolas non len unha novela! ". Quizais atraia máis ás mangas, pero cando coñecen a outros os len a gusto.

Neste sentido, o profesorado ten a oportunidade de traballar transversalmente as materias concretas. Por exemplo, se están a traballar na Historia ao redor da Guerra Civil de 36, nas clases de Literatura poden ler cómics sobre este acontecemento, saber máis sobre o tema e, de paso, achegar aos alumnos ao cómic.