Nacido en Barakaldo e a Urruña. Merece unha explicación?
Eu nacín en Barakaldo, pero aos 2 anos os meus pais mudáronse a Urrugne e son urruña. Sempre me sentín así. O meu pai non é vasco, vén de Estremadura e a miña nai era unha nova vasca. Eu, en cambio, leváronme á ikastola desde pequeno. Faime graza, porque me dixo que para min o rap é fácil, porque a miña nai é unha lingua, e si, teño unha lingua materna, pero unha lingua nai elixida, diría. Porque en casa, en xeral, non falabamos euskera. Normalmente estabamos a falar en castelán e eu estudei euskera na ikastola.

Imaxínache, o meu primeiro texto rap escribino en castelán! Antigamente escoitabamos música en casetes, e eu tiña dúas ou tres rap casetes. E nos casetes rap, na segunda parte cara ao final, ás veces había unhas bases sobre as que o oínte rapeaba. Eu escribín a miña primeira letra sobre a base dunha desas casetes. Hoxe en día non o faría en ningún caso en castelán, non creo que poida escribir tan ben en castelán ou en francés como en eúscaro, pero así foi, o meu primeiro texto escribino nun castelán malo.

Como é o rap?
Chegoume moi pronto, pero non sei como. A xente cre que primeiro comecei a cantar e logo a rapar, pero é ao revés. Empecei a cantar en bertsos aos 12 anos, e descubrino antes desa rapa. Non lembro de onde chegaron eses dous ou tres casetes. Violadores do verso, I am, Lunatic, Mafia K'1 Fry... Chegáronme os traballos destes grupos, aos que pasei moito tempo dando a volta e volta. Logo coñecín o rap en eúscaro, grazas ao grupo Selektah Taldea, e iso foi unha explosión. Devorei os discos primeiro e segundo. Aquel rap fíxoseme máis próximo, sentín moi identificado. Algo se moveu no meu interior.

Naquela época Gorka Rodríguez, o noso curmán, viviu na nosa casa durante dous anos, e esa foi o segundo xiz. En casa puñamos unha base e rapeábamos, faciamos ritmos coas latas da comida de can... Era un xogo. E do xogo xurdiu 2zio.

E creastes un grupo de rap na época do rock e do metal…
Si, si. Era un deserto. En Francia estaba a explotar o rap, pero a miña contorna non era nada rapaz. Agora estes mozos danme envexa, pero á vez ese ser satélite non vivía mal. Era como ter un espazo propio: "Esta é a miña cousa".

O noso tempo era o rock e o metal. System of a Down, Rage Against the Machine, Korn, Slipknot... E o primeiro grupo musical que tiña aos 14 anos foi un grupo de metais [irriz]. Eu fixen letras e cantaba. Pero non era unha canción. Gritaba, recitaba e medio rapeaba. Nunca pensei que teño unha voz bonita e nunca me atrevín a cantar por completo. Daquela o bertso obrigoume a iso, pero hoxe tampouco quero a miña voz. Afíxenme, iso si. Por iso o rap é unha fórmula perfecta para min. Porque podo moldar palabras, podo rimar e non teño que cantar violentamente cunha melodía.

O único que vivía na miña contorna como eu rapa era Jo Olaskoaga, membro da MAK, que se converteu en beatmaker da 2ª e que agora me axuda no meu proxecto individual. El foi o principal culpable de que me puxese baixo min. El veume despois de escoitar aquela colaboración co MAK, dicindo que facía bases e que tiñamos que facer algo. El deume as ás. Débolle moito. Sempre me deu moita seguridade, fíxome crer na miña mente. Ese era o elemento que faltaba para empezar baixo rap.

Hai escenas rap en Euskal Herria?
Non, non existe. Nós tocamos moitas veces entre 4-5 grupos de rock ou punk. E non é o noso lugar. Mesmo se nos baleiraron as prazas. Subir, pegar, baixar e volver á xente. Creo que o rap e a electrónica en xeral non tiveron cabida en Euskal Herria. Creo que o Rock Radical Vasco, como favoreceu ao noso país, tamén chegou a prexudicar musicalmente. Que a música vasca asociouse inevitablemente a este tipo de música, e o que se extraía non era a música vasca. É un gran paradoxo, porque a música do Rock Radical Vasco facíase case todo en castelán...

O boom do rap tivo lugar en Francia na década dos 90, para o ano 2010 realizábase unha chea de trap que agora está a chegar a Euskal Herria. Pero o mesmo trapa ten máis de 20 anos!

Ao principio vivía con frustración todo isto: "Estamos tan mal? ". A nosa música nunca foi a consumida por un gran público. Nunca o tomou . Agora estou plenamente convencido de que o o noso non será unha historia de éxito. Pero seguirei igual. Claro, alégrome de que unha canción ou un videoclip teña éxito, pero non vou adaptar o meu traballo ás visitas de Youtube. Ese é o meu proxecto individual. Segundo os meus desexos, ODEI é un proxecto que creei tomando todas as decisións eu.

Cal é o motivo deste proxecto individual?
O que non me coñece pode pensar que son valente, que a xente non me dá medo, que non teño vergoña... e é o contrario. Tiven que superar durísimas vergoñas, e aínda teño moitas. Aparece nos meus textos. Pero tiven que facer fronte á xentileza, para cantar e para cantar. Si até a data non se creou o proxecto ODEI, tamén había por eses temores.

Pasei moitos anos tentando ser correcto con todos, ser politicamente correcto... E deime conta de dúas cousas: primeiro, que é imposible, e segundo, que non quero. Prexudicoume máis que o ben vivir de acordo coa aceptación dos demais. E hoxe é o día reivindicando que podo facer ODEI e que non espero o recoñecemento de ninguén. Os que realmente importan están aí na miña vida e sempre estiveron aí. A medida que pasas o tempo vas á xente que che importa, perdes ás persoas que queres, e dásche conta de cantas veces andaches en función da xente que non coñeces, sen coidar o que che coida. Por tanto, non gústache a miña música? Ningún problema, escoita outra cousa!

Como compaxina o rap co verso?
Son tan rapero como un bertsolari, pero non sei si atópome do todo… No mundo de Rap fun etiquetaxe a miúdo como bertsolari. “Isto e isto son raperos, e Odei é bertsolari, pero tamén rapa” E levo unha ducia de anos baixo rap!

No mundo do bertso, pola contra, o rap vese como unha curiosidade, se cadra. Eu asistín a unha sesión e un home duns 60 anos díxolle despois: "Un programa moi fermoso, pero rapa e déixache esas cousas, lento". Para algúns parece que si tes que ser un bo bertsolari só tes que ser bertsolari. Pero eu nunca me identifiquei con ese bertsolari puro e canónico.

Ao principio vivíao con frustración. Do mesmo xeito que Rapea, necesitaba o recoñecemento dos demais. No premio Osinalde, por exemplo, eu non era o que pedía o público, pero eu quería que no zortziko pequeno a xente se reiera, e estaba moi torpe… Aquilo non era o meu humor! E, por suposto, sempre me viron como un bertsolari serio e profundo. Tamén teño humor, pero non teño a etiqueta do bertsolari humorístico. E iso condiciónache moito, desde moi novo. O bertso escóitase en función do bertsolari. Sen dicir nada dixemos moito para cando nos pomos ao micro. O mesmo verso non é igual na fala da xente. E ás veces a imaxe que a xente tiña de min non coincidía coa que eu tiña de min mesmo. Isto pasaranos a todos, e no caso das mulleres bertsolaris, non digamos nada.

Como mencionou ás mulleres bertsolaris, debo dicir que vostede foi un dos poucos bertsolaris que escoitei enaltecer polo libro Ezetz Eztarritik…
Non sei si alégrome… O feminismo sinto próximo. E desde o meu privilexio masculino, e desde outra posición, claramente, identifiquei moitos dos mecanismos de subarriendo que se citan tamén nas miñas vivencias. E a miúdo sentinme identificado coas inquietudes lidas a moitas mulleres bertsolaris. Escoitar deume moito que pensar.

E do libro Aurkarritik, que dicir… Aí hai persoas que contan as súas vivencias. E esas persoas viviron así o que viviron. Decátese que así o viviron e xa está. Ademais non son un ou dous bertsolaris. Son unha chea. E ante iso os homes só podemos calar e escoitar. Preocúpame que a crítica que se fai respecto diso sexa de intereses moi persoais. Cheguei a pensar que moitos falan de medo a perder prazas ou a cambiar a situación, e de medo non salguen lecturas obxectivas nin críticas construtivas.

O que a min dáme rabia é que, efectivamente, non son eles os que van perder as prazas. En todo caso, seguramente outros homes serán “sustituibles” polas mulleres. Entre tanto, quizá
vostede… Entendo o que quere dicir, e eu diría que en parte é certo. Pero é conveniente que retroceda o zoom. O bertsolarismo atópase nunha fase de cambio, especialmente polo traballo realizado polas mulleres. O traballo non o realizou a asociación ou algún axente externo. Eles fixérono. Están a cambiar a máquina suando. E creo que isto ímolo a valorar aínda máis dentro duns anos. Aínda queda moito traballo por facer, e pódense ver e escoitar multitude de comentarios e actividades fóra de casa. Pero as cousas están a cambiar grazas á loita constante das mulleres implicadas. "Isto é noso", dixeron, e tomárono. E agora corresponde ao campo de bertsos garantir ese lugar, para que non gasten enerxía en defender o lugar que lles corresponde.

Eu non sei medir canto me afectou a min. Antes tiña 70 prazas e agora teño dez, si, pero aí hai moitos factores. Podería dicir que vostede quitoume prazas, por exemplo. E podo pensar que non é xusto porque ese lugar era meu. Pero se retrocedo dous pasos e vexo a foto da praza, podo entender que hai moitos fenómenos na interacción para que isto sexa así.

É certo que ás veces é difícil asumir as incidencias das prazas. Eu hoxe teño moi poucas prazas. Pero non vivo mal. É verdade que ás veces iso fíxome pensar que quizais non teño moito que ofrecer. Recoñezo que isto fíxome sentir unha gran incerteza. Sei que non é do todo así, pero ás veces resúltame moi difícil facer fronte a esta sensación. Crer no valor do meu enfoque.

Pero que son as cousas, vivín peor de súpeto pasar de case non ter prazas a tocar unha chea de prazas. Da cabeza de Xilaba de 2010 e 2012 facía dez prazas. E despois tiña 70. E era o mesmo bertsolari. Tiña unha terrible síndrome de impostor. Da metade das prazas volvía chorando pensando que era malo, que non merecía a pena... A sombra é a miúdo máis cómoda que a luz.

Este ano tamén participou no campionato de bertsolaris do País Vasco Norte, e digamos que vostede quedou fóra da cabeza.
Presenteime a esta xilaba porque me apuntei. Díxeno case en público, que era a miña última competición. Pero retrocedín porque, unha vez comezado o campionato, pensei: "A min isto gústame". Isto tamén. E por que o deixo si gústame tanto? Non sería grave para min que este ano non entrase na final, ou non entrase no País Vasco. Creo que non está lonxe o meu último torneo, pero quero a praza e quero seguir cantando.

* * * * * *

Aquí a de alí e a de aquí

Na miña infancia, adolescencia e mocidade busquei o meu lugar. Para os franceses serei sempre o español e para os españois o francés. E antes para os do Sur era do Norte e para os do Norte do Sur. Pero isto cambiou. Para os de aquí son de aquí. Pero de pequeno tiña un gran complexo. Non saber eúscaro por parte do meu pai dábame vergoña, por exemplo, no mundo do bertso. Mesmo na pelota e no fútbol, avergoñábame que os meus pais non sabían francés. Foime co tempo, pero pasei moitos anos tentando demostrar que son vasco e de aquí. Custoume captar o meu sitio e non necesitar ese recoñecemento externo".

Rapa euskera

"Falades de rapa en eúscaro? Por que?" A miúdo enfadoume esta pregunta. Facer o rap en eúscaro non é un mérito. Rapa é en eúscaro. A un grupo de rock xa non lle preguntamos iso. Por que en eúscaro? Porque o máis lóxico do mundo é que eu fale en eúscaro. Cheguei a preguntar aos xornalistas por que me preguntaban. A ver si pensaban que o eúscaro non era suficiente para o raper, ou si tiña algunha característica que eu descoñecía que sorprendía que o eúscaro fixese o rap en eúscaro".

Creación musical en Ipar Euskal Herria

"Creo que en xeral non se fan apostas suficientes para coñecer e precipitar a música de Iparralde no Sur. Nos últimos quince anos púxose pouco foco aquí, vendo cal é a nosa oferta orixinal e enriquecedora. Orbel, Habia, Lumi, Paxkal Irigoyen, Ztah, Diabolo Kiwi, Kuartz, Torheit... A detección deste tipo de grupos é difícil. E sabendo que nun ámbito no que hai 70.000 vascoparlantes fanse propostas deste tipo, preocúpame prestar tan pouca atención. Agora temos unha mirada na Comarca de Pamplona, Ibil Bedi, Chill Mafia, Tatxers... E creo que é necesario e paréceme ben, pero non entendo como tampouco se fixo co de aquí. Non entendo como non son máis atrevidas as produtoras, produtoras e management de música de Euskal Herria. Como cada ano se programan propostas moi parecidas... Creo que os programadores teñen unha responsabilidade, de educar ao público, de permitir ao oínte desenvolver novos gustos estéticos. Bo, nas txosnas escoitamos cada ano a mesma música, nos grandes festivais sempre aparecen nomes parecidos na afitxa... Paréceme contraditorio para un pobo que quere unha revolución".

Traballando no proxecto ODEI

"Estamos a facer un gran traballo especialmente no son. A creación está realizada desde hai uns meses. Pero agora estamos a traballar no son, con moito mimo. É un traballo grande e longo, pero non quero deixar nada en mans doutros. E estou a aprender moito no camiño. Algúns dos sons de aquí, os de Artehola, crean unha asociación cun gran amigo de París. É unha persoa que traballou con NTM, Kanye West... É doutro universo e gústame o meu proxecto. Alégrame que alguén que non sabe euskera queira apostar así. Quen non sabe a lingua coloca o oído noutro lugar, e si quérelle é sinal de que hai algo por encima das palabras".